| Gorgonopsia | |||
| Seeley, 1895 | |||
 Inostrancevia – rodzaj gorgonopsa | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | gorgonopsy | ||
| Rodzina | |||
| |||
| |||
| |||
Gorgonopsy (Gorgonopsia) – podrząd wymarłychsynapsydów (gadów ssakokształtnych), obejmujący jedną rodzinę –Gorgonopsidae. Żyły w środkowym i późnympermie na terenach dzisiejszej południowejAfryki,Rosji iChin. Były to zwierzęta drapieżne, średnich i dużych rozmiarów (do 4 m długości) o zróżnicowanym na siekacze, kły i trzonowce uzębieniu. Cechą charakterystyczną były duże kły wystające z pyska.
Nazwa „Gorgonopsia” oznacza „twarzegorgon”. Odnosi się do 3 straszliwych sióstr zmitologii greckiej, z których najbrzydsza (Meduza) samym widokiem zamieniała w kamień. W liczbie pojedynczejGorgonops to nazwa rodzajowa jednego z przedstawicieli grupy.
Jak i inneterapsydy, gorgonopsy zaliczano do gadów ssakokształtnych. W świetle dzisiejszej klasyfikacji nie są one właściwymigadami, za to znacznie bliższe pokrewieństwo łączy je zessakami właściwymi. Występują u nich cechy typowe dla ssaków, jak zróżnicowane (heterodontyczne) uzębienie, w pełni wykształcone otwory skroniowe w czaszce, słupowato ustawione kończyny oraz kości ucha. Gorgonopsy należą bowiem do specyficznej grupy terapsydów zwanejteriodontami, obejmującej także ssaki.
Gorgonopsy były największymi mięsożercami późnegopermu. Największa z nichInostrancevia osiągała rozmiary dużegoniedźwiedzia. Jejczaszka mierzyła 45 cm długości, a szablastezęby po 12 cm. Jest to czytelna adaptacja dodrapieżnictwa. Nie wiadomo natomiast, czy ciało jej pokrywały łuski,sierść czy też nagaskóra.
Gorgonopsy są teriodontami z rzęduterapsydów, do którego należą teżcynodonty i potomkowie, z których wywodzą się ssaki. Ewolucja opisywanej tu grupy miała miejsce w środkowympermie. Gorgonopsy powstały z przypominających „zwykłe” gady terapsydów żyjących właśnie w tej epoce. Wcześni przedstawiciele byli mali, nie przerastali rozmiaramipsa. Dopiero wyginięciedinocefali (Dinocephalia) dominujących w środkowym permie pozwoliło na dalszy rozwój i zajęcie ich miejsca jako dominujących drapieżników w późnym permie. Wtedy też wiele z nich osiągnęło rozmiary psów ikrów. Niektóre nawet urosły do wielkościnosorożców, jak wspomniana jużInostracevia, największa z nich wszystkich.
Grupa wyginęła wraz z końcem okresu permskiego.
Gorgonopsy to jedna z trzech linii teriodontów (dwie pozostałe toTherocephalia icynodonty). Teriodonty bliskie pokrewieństwo łączy z roślinożernymiamonodontami.
W skład grupy Gorgonopsia wchodzi tylko 1 rodzina, która z kolei dzieli się na 3podrodziny. Duża liczbarodzajów nie została jednak zaliczona do żadnej z nich.
W sumie zalicza się do kladu 25 rodzajów obejmujących 41gatunków, przy czym najkopmletniejsze informacje dostępne są na temat rodzajówDinogorgon,Inostrancevia iRubidgea.
Najszerszy przegląd grupy został stworzony przez Sigogneau-Russella w 1989. Nie zawiera on jednak analizykladystycznej.
Zwierzęta te pojawiły się w serialu telewizyjnym. Animację przygotowało studioFramestore CFC. Przedstawiono je w 3. odcinkuZanim przywędrowały dinozaury, a także w 1. i 6. odcinkuPrimeval. Pojawiły się także w grze wideo Turok.
← mln lat temu Gorgonopsy | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
