czynniki glebotwórcze → procesy glebotwórcze → sekwencja poziomów glebowych i właściwości gleb
Gleba, jako samodzielny twór, powstaje pod wpływem czynników środowiska nazywanychczynnikami glebotwórczymi. W ten sposób właściwości gleby zależą (funkcyjnie, zob.zmienne zależna i niezależna) od zmiennych takich jak:organizmy żywe,klimat,rzeźba terenu,materiał macierzysty, warunkiwodne,działalność człowieka, czyczas. Czynniki glebotwórcze działające łącznie na jakimś obszarze tworzą lokalne środowisko glebotwórcze. Nieraz się zdarza, że któryś z czynników ma dużo większy wpływ na powstawanie gleby niż pozostałe.
Zespół zjawisk zachodzących w wierzchniej warstwielitosfery pod wpływem czynników glebotwórczych powodujący powstanie i rozwój gleby nazywa sięprocesem glebotwórczym. Procesy glebotwórcze polegają na wymianie materii i przepływie energii pomiędzy glebą (pedosferą) a biosferą, atmosferą, hydrosferą i litosferą. Ogólnie obejmują one przemiany w mineralnym tworzywie gleby (wietrzenie i tworzenie się minerałów), przemiany materii organicznej (humifikacja i mineralizacja), a także przemieszczanie się składników oraz wytrącanie się ich w obrębie profilu glebowego.
W glebach zazwyczaj zachodzą jednocześnie różne procesy glebotwórcze, lecz z różną intensywnością. Te, które dominują nadają glebie jej wygląd i właściwości, prowadzą do uformowania się konkretnego typu gleby. Zazwyczaj przebiegają one na tyle wolno, że nie obserwuje się ich bezpośrednio, a jedynie ich skutki.
Procesy glebotwórcze prowadzą do powstania gleby o specyficznej budowie wewnętrznej i właściwościach. Najmniejszą jej trójwymiarową bryłę umożliwiającą opis wszystkich charakterystycznych cech i funkcji określa się jakopedon. Obszar zajęty przez bardzo podobne pedony, graniczący z innego rodzaju pedonami lub obszarami bezglebowymi, określa się jakopolipedon. Dwuwymiarowa, pionowa, boczna ściana pedonu jest toprofil glebowy. W praktyce opisuje się profile glebowe będące ścianami bocznymiodkrywki glebowej, czyli głębokiego na ok. 1,5 – 2,0 m wykopu.
Wygląd profilu glebowego określa się jako morfologia gleby. Na jej podstawie określa się wstępnie właściwości i pozycję systematyczną danej gleby.
Wzajemny układ trzech faz może ulegać znacznym zmianom pod wpływem dalszych procesów glebotwórczych i ingerencji człowieka (zob. np.degradacja gleb). Prawidłowe stosunki ilościowe pomiędzy poszczególnymi fazami można kształtować przez wykonaniemelioracji wodnych,agromelioracji,fitomelioracji,uprawę roli itp. Stosunki ilościowe trzech faz w glebie charakteryzuje się przez określenie gęstości objętościowej, porowatości, wilgotności izwięzłości.
Ze względu na zróżnicowanie materiału glebowego wprofilu wyróżnia się gleby:
całkowite, które w całym profilu (do 1,5 m) są zbudowane z tego samego materiału, np. z piasku, gliny, pyłu; zróżnicowanie uziarnienia profilu powodują wyłącznie procesy glebotwórcze
niecałkowite, które do głębokości 1,5 m zawierają przynajmniej dwie różne warstwy, np. piasek do głębokości 0,8 m, a poniżej glinę.
Na podstawie podgrup granulometrycznych, gleby dzieli się na następujące kategorie ciężkości agrotechnicznej[a][b][6]:
gleby średnie pyłowe – pyły gliniaste i pyły zwykłe
gleby ciężkie pyłowe – pyły ilaste
Proces glebotwórczy trwa nieustannie – jest nieodłącznym elementem przemian zachodzących wekosystemie. Gleba jest środowiskiem życia i źródłem składników odżywczych dla wielu gatunków mikroorganizmów i podziemnych organów roślin wyższych.
Systematyka gleb jest stworzonym przez człowiekalogicznymsystemem porządkującym ogromną różnorodność gleb wprzyrodzie. Zazwyczaj opiera się ona na określonychkryteriach lub grupie kryteriów, najczęściej użytkowych lub przyrodniczych, według których łączy się gleby w określone jednostkitaksonomiczne gleb[8].
Klasyfikacje użytkowe (stosowane) dokonują podziału gleb ze względu na określone cechy istotne z punktu widzenia celu powstania klasyfikacji. Przykładami są klasyfikacje gleb opisujące rolnicząproduktywność gruntów (w Polsce są to:gleboznawcza klasyfikacja gruntów oraz podział nakompleksy przydatności rolniczej gleb), albo podział gruntów ze względu na określone cechy np. odczyn gleby lub zawartość materii organicznej.
↑Renata Bednarek, Stefan Skiba: Czynniki i procesy glebotwórcze. W: Andrzej Mocek (red.): Gleboznawstwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 68–98.ISBN 978-83-01-17994-6. (pol.).
↑Cezary Kabała: Morfologia gleb. W: Andrzej Mocek (red.): Gleboznawstwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015, s. 99–130.ISBN 978-83-01-17994-6. (pol.).
↑Stanisław Uziak, Zbigniew Klimowicz: Elementy geografii gleb i gleboznawstwa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2002, s. 51.ISBN 83-227-1671-0. (pol.).
