 | Zobacz hasłogeminata w Wikisłowniku |
Geminata –spółgłoska podwojona[1], np. wpolskim wyraziemanna. W niektórych ujęciach nazwą tą określa się również podwójne lub długiesamogłoski[2].
Geminaty w różnych językach są wymawiane 1,5–3 razy dłużej od swoich pojedynczych odpowiedników[3]. Między samymi użytkownikami danego języka wymowa tej samej geminaty może się kilkukrotnie różnić. W jednym badaniu wymowa geminaty w słowiewwozić trwała u różnych osób od 120 ms do 309 ms, a średnio geminata ta była 2,5 raza dłuższa od pojedynczego] [v] (odpowiednio 190 ms i 71 ms)[4].
Między innymi wjęzyku czeskim podwójny zapis litery oznaczającej spółgłoskę oznacza w istocie pojedynczą spółgłoskę w wymowie. Natomiast wjęzyku niemieckim podwojenie takiej litery oznacza ponadto krótką wymowę poprzedzającej samogłoski. Geminaty zapisuje się w pisowni fonetycznejIPA analogicznie jak samogłoski długie: [penːe].
Wjęzyku arabskim geminacja jest fonemiczna i oznaczana znaczkiemszadda (przypominającym greckąomegę) nad literą, np.falah (ﻔﻼﺢ) „dobrobyt” ifallah (ﻓﻼّﺢ) „rolnik”.
Geminacja występuje dla różnych spółgłosek, m.in.:
Jest też zachowana w wielu wyrazach obcych, np. Emma, Zorro (imiona), netto, brutto, lotto.
W języku polskim geminaty mogą mieć podłoże wreprezentacji głębokiej, jak i powstawać na granicachmorfemów iklityk[4].
Geminaty przez rodzimych użytkowników języka polskiego wymawiane są jako wydłużone wersje pojedynczych spółgłosek lub jako dwie kolejno wymawiane spółgłoski. Ta druga opcja jest rzadsza, występując głównie w wymowie szczególnie starannej, np. w czasie dyktowania. Może też pojawiać u osób poznających język polski w postaci pisanej. Wymowa podwójna częściej spotykana jest też w przypadku, gdy geminatami sąafrykaty[2]. Gdy geminata będąca afrykatą wymawiana jest jako jedna spółgłoska, wydłużona jest część zwarta, W ten sposób „ćć” może być wymawiane [tːɕ] lub [tɕtɕ][5]. Wymowa zdegeminowana, jako pojedynczej spółgłoski, występująca częściej wdialekcie wielkopolskim iśląskim, była w drugiej połowie XX wieku uznawana za niepoprawną dla polszczyzny[2].
Jeżeli dwie identyczne spółgłoski znajdują się na końcu tematu polskiego wyrazu, zwykle tylko druga z nich ulega zmiękczeniu:panna –pannie,getto –getcie. Jednocześnie wymianie ulegają obie spółgłoski:Jagiełło –Jagielle.
Geminacja potrafi byćcechą dystynktywną, tzn. wpływać na znaczenie słowa, np.leki –lekki,pana (M.pan) –panna,gama –gamma. Potrafi pojawić się w nagłosie (na początku) sylaby, np. w słowiessak.