 Południowo-wschodnia część Góry Sowich | |||
 | |||
| Megaregion | |||
|---|---|---|---|
| Prowincja | |||
| Podprowincja | |||
| Makroregion | |||
| Mezoregion | Góry Sowie | ||
| |||
Góry Sowie (332.44;cz. Soví hory,niem. Eulengebirge) – pasmo górskie wSudetach Środkowych, w południowo-zachodniej części Polski na tereniewojewództwa dolnośląskiego. W Górach Sowich oprócz grzbietu głównego wyróżnia się na południe od niegoWzgórza Wyrębińskie orazGarb Dzikowca.
Góry Sowie zajmują powierzchnię ok. 200 km² i rozciągają się na długości 26 km (35 km licząc po linii grzbietowej). Ulokowane są międzyGórami Wałbrzyskimi iPogórzem Wałbrzyskim od zachodu aGórami Bardzkimi od wschodu. Na wschodzie granicą jestPrzełęcz Srebrna, a na zachodziedolina rzekiBystrzycy. Od północy Góry Sowie ograniczone sąObniżeniem Podsudeckim (Kotliną Dzierżoniowską), a od południaObniżeniem Noworudzkim wraz zeWzgórzami Włodzickimi. W okolicachGłuszycy graniczą zGórami Kamiennymi.
Są to góry bardzo zróżnicowane pod względem wysokości. Najwyższym szczytem jestWielka Sowa (1015 m n.p.m.). Pozostałe szczyty Gór Sowich mają wysokość od 600–980 m n.p.m. W szczytowych partiach znajdują się ciekawe gniazda skalne. Góry – z wyjątkiempolan – w okolicach szczytowych iprzełęczy porasta całkowiciebór świerkowy z rzadko występującymi naturalnymibuczynami icisami. Punkty widokowe mieszczą się na wieżach widokowych, skałkach lub szczytowych polanach, czasami też na zboczach (w miejscach po wycięciu lasu). Góry te stanowią najstarszą część Sudetów i są zbudowane głównie z prekambryjskich gnejsów.
Góry Sowie należą do dwóch jednostek geologicznych o skomplikowanej tektonice i zróżnicowanej litologii:bloku sowiogórskiego iniecki śródsudeckiej.
Skały bloku sowiogórskiego tworzą główny masyw Gór Sowich. Są tognejsy imigmatyty z niewielkimi wystąpieniami skał ultrazasadowych (serpentynitów), zasadowych (amfibolitów ilamprofirów) oraz kwaśnych (granulitów,pegmatytów,aplitów orazżył kwarcowych). Właśnie te poboczne skały stanowią o atrakcyjności tych gór.
W obrębie gór – w okolicachKamionek,Glinna iWalimia – w starszym, metamorficznym podłożu występują lokalnie młodsze skały karbońskie (zlepieńce,piaskowce iłupki ilaste) tworzące tzw. „kulm sowiogórski”.
Południowo-zachodnia część gór należy do niecki śródsudeckiej (tzw. synklinorium śródsudeckiego), powstałej w okresieorogenezywaryscyjskiej, która wypełniona jest utworamikarbońskimi ipermskimi, z wystającymi w kilku miejscach skałami starszego podłoża. Z tychskał osadowych zbudowane są Wzgórza Wyrębińskie.
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagająweryfikacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Historia geologiczna Gór Sowich[1] sięga początków historii Ziemi sprzed 4,5 miliarda lat. Od tego czasu teren obecnych Sudetów przeszedł wielokrotną metamorfozę. Najstarsze skały możliwe do znalezienia w tym rejonie tohornblendyty zBystrzycy Górnej, datowane na 1,2 miliarda lat.
Pod względem geologicznym Góry Sowie zbudowane są głównie zgnejsu, najstarszego budulca skalnego ze wszystkich gór w Polsce, a nawet w Europie. Gnejsy obecnych Gór Sowich powstawały w dolnym piętrze eryprekambryjskiej –archaiku. Na początku erypaleozoicznej Góry Sowie były dnem morskim przejawiającym aktywnośćwulkaniczną. Wtedy doszło do osadzenia się (sedymentacji)skał osadowych (piasków,iłów,wapieni), a w nichskamieniałości. Następnie morze wycofało się i podczasorogenezy kaledońskiej wyniesione zostały na tym terenie olbrzymie góry, a skały pierwotne z poprzedniej ery uległy procesom przeobrażeniowym, np.granity prekambryjskie przeobraziły się w gnejsy, powstały dalsze partie łupkówmetamorficznych – krystalicznych. Następnie przez około 100 milionów lat ląd masywu kaledońskiego ulegał niszczeniu. W tej epoceerozja znacznie obniżyła potężne góry okresukaledońskiego. Między obecnym, twardym gnejsowym blokiem Gór Sowich a resztą masywu powstało wtedyzapadlisko, w którym zbierały się skały osadowe. Podczashercyńskichruchów górotwórczych w erze paleozoicznej doszło do podzielenia i wyniesienia masywu kaledońskiego. Powstały wtedy główne zręby brzeżne dzisiejszych Sudetów. Można więc powiedzieć, że najstarsze z Sudetów są Góry Sowie. Podczas dalszej części ery paleozoicznej w czasie aktywności wulkanicznej oraz wylewówlawporfirowych imelafirowych powstały złoża tych skał i trwało dalsze formowanie się skał osadowych. Wniecce śródsudeckiej powstawały z osadów organicznych pokładywęgla kamiennego. W końcowym okresie paleozoiku cały obszar Gór Sowich zalewało morze. W następnej erze,mezozoiku, podczas słabych ruchów kimeryjskich nastąpiło cofnięcie się morza i rozpoczęła dalsza erozja skał osadowych z okresu zalewu morskiego. Następnie doszło do wtórnego zalania morzemgórnokredowym. Po kolejnym cofnięciu się morza nastąpiła tzw. orogeneza młodosaksońska, która pogłębiła wyrównane już uskoki tektoniczne pochodzące zfałdowania hercyńskiego. Podczaskenozoiku w starszympaleogenie ineogenie (wtrzeciorzędzie)klimat był ciepły i wilgotny, więc góry ulegały silnej erozji wodnej, która ukształtowała dzisiejszy kształt dolin.Ruchy tektoniczne, które nasilały się począwszy od środkowegooligocenu, a swe apogeum osiągnęły wmiocenie ipliocenie, spowodowały blokowe wypiętrzenie części Gór Sowich wzdłuż linii sudeckiego uskoku brzeżnego. Właśnie podczas tej ery, która trwa do dzisiaj, doszło po fałdowaniu alpejskim do trzechzlodowaceń i trzech okresów cofania sięlądolodu. Podczas tego procesu doszło do ostatecznego uformowania się rzeźby gór. Ponadto doszło wtedy też do powstania rumoszy skalnych, glin zboczowych oraz osadów rzek i potoków.
Wypiętrzone są w obecnym kształcie jak większość Sudetów wtrzeciorzędzie w postaci jednegozrębu tektonicznego. Szczyty mają kształt kopuł. Od strony północnej góry tworzą potężnygnejsowy mur, wyłaniający się nagle z Niziny Śląskiej. To efekt przebiegającego tędyuskoku sudeckiego. Średnie wyniesieniewierzchowiny w stosunku do północnego przedpola wynosi na tej krawędzi 600–700 m.Masywne wały Gór Sowich wyrastają nad Kotliną Dzierżoniowską jednym uskokiem stromych zboczy, przeciętych czterema przejezdnymiprzełęczami. Po wschodniej stronie – odPrzełęczy Srebrnej poWielką Sowę. Wał ten wznosi się i rozszerza, aby przy Wielkiej Sowie osiągnąć szerokość 13 km. Dalej na zachód następuje znaczne obniżeniemasywu, a główny grzbiet skręca na południe przez Sokół (862 m n.p.m.) w stronęGłuszycy iGór Kamiennych. Cechą tych gór jest płaski grzbiet szczytów z wyraźnym zaznaczeniem asymetriistoków. Zbocza południowe są dość łagodne, natomiast północne są bardziej strome. W całym masywie można wyróżnić cztery części składowe oddzielone od siebie przełęczami. Góry mają charakter mało zróżnicowanego, zwartego bloku o wyrównanej wierzchowinie i podciętych zboczach, od głównego bloku odchodzą liczne boczne, krótkie grzbiety pooddzielanedolinamipotoków.
Znaczne zróżnicowaniekrajobrazu związane jest z niezwykle różnorodną rzeźbą terenu. Występują tu długie doliny wdzierające się w główny masyw wzdłuż górskich potoków. Krajobraz jest typowo górski, ze zboczy roztaczają się panoramy na okoliczne miejscowości i oddalone pasma górskie.
Położenie Gór Sowich oraz odległość od innych pasm górskich powoduje, że są one rodzajem naturalnego parawanu, na którym zatrzymują sięfronty atmosferyczne. Stąd opady są tu dużo wyższe niż w strefie buforowej i tym bardziej większe niż na stosunkowo suchejNizinie Śląskiej. Ogólnie do wysokości 400 m n.p.m. rozciąga się typowo nizinny i umiarkowany klimat środkowoeuropejski. Jednak w miarę wzrostu wyniesienia n.p.m. sytuacja zmienia się stopniowo – klimat staje surowszy a opady wyższe. Gwarantuje to dobre warunki śniegowe zimą, zwłaszcza w wyższych partiach. W kotlinach górskich, niższych partiach oraz na pogórzu średnie temperatury są wyższe a typowogórski klimat występuje tylko w szczytowych partiach gór. Klimat Gór Sowich jest typowym górskim klimatem charakteryzującym się wysokimi opadami, niską średnią temperaturą i długo zalegającą pokrywą śnieżną. Przy wyżowych nocach zachodzi czasem zjawiskoinwersji temperatur. Zimy tutaj są mroźne, a średnie temperatury zimą porównywalne są do temperatur wyższych gór. Opadom często towarzyszą gwałtowne burze z wyładowaniami. Wysokie opady, niskie roczne temperatury specyficzne położenie, wysokość względna najwyższych partii tego pasma oraz zlodowacenia sprzyjają przyrodzie typu arktyczno-alpejskiego.
W lasach Gór Sowich liczne sąjeleniowate i małedrapieżniki. W sztolniach, szczelinach skalnych i wyrobiskach kamieniołomów gnieżdżą sięnietoperze. Świetnie zaaklimatyzowała się populacja korsykańskiegomuflona, świat zwierzęcy Gór Sowich jest bogaty i reprezentują go m.in.:
Na nizinach występuje typowylas nizinny oraz tereny uprawne. W górach mamy do czynienia z lasami sztucznie i selektywnie sadzonymi. Skład gatunkowy lasów pierwotnie zależny był od rodzajugleby, która decyduje odrzewostanie czy jest on przeważająco iglasty czy liściasty lub mieszany. Obecnie w wielu miejscach granica ta jest wytyczona przez człowieka i nie ma nic wspólnego z rodzajem gleby i jej składem. Pogórze i przedgórze gór w dużej mierze wykorzystywane jestrolniczo – pola uprawne iłąki zajmują większość terenu.
Przyroda nieożywiona Gór Sowich to przede wszystkim tutejsze szczyty, miejsca widokowe, zbiorniki wodne, potoki,przełom Bystrzycy, skały i skałki, doliny. Urokliwe zakątki to:
miasta:
wsie:
Bardzo długa historia i żywe tradycje oznaczają, że warto także zobaczyć dokładnie jakie skarby kryją doliny i kotliny górskie. Są tu zabytki, budowle, kościoły i piękne miejscowości letniskowe. Szczególnie warto zwiedzić zamknięte kopalnie, czynne obecnie jako muzea w Nowej Rudzie, czy też słynne podziemne sztolnie hitlerowskie projektuRiese wWalimiu iGłuszycy, „Muchołapkę” wLudwikowicach Kłodzkich,Twierdzę Srebrnogórską,zaporę wLubachowie,wiadukt w Głuszycy, wiadukt wZdrojowisku, wiadukt wNowej Rudzie, zamek w Nowej Rudzie,Zamkową Górę,sanatorium wRościszowie, Ratusz w Nowej Rudzie,zamek Grodno,Jezioro Bystrzyckie, wieże widokowe naWielkiej Sowie iKalenicy, 11 kościołów i świątyń.
Do2007 działało jeszcze schroniskoPod Fortami wSrebrnej Górze – obecnie jest to prywatny pensjonat.
Infrastruktura turystyczna i sportowa z roku na rok się rozrasta i ulega modernizacji. Na terenie Gór Sowich znajduje się wiele wyciągów itras narciarskich, szlaków rowerowych. Ponadto w Górach Sowich znajduje się gęsta sieć szlaków turystycznych, prowadzących w większości po najciekawszych przyrodniczo i krajobrazowo miejscach.
(fragmentGłównego Szlaku Sudeckiego im. M. Orłowicza)Jedlina-Zdrój –Przełęcz Marcowa –Rzeczka –Przełęcz Sokola –Sokolec –Wielka Sowa –Kozia Równia –Przełęcz Jugowska –Zimna Polana –Bukowa Kalenica – Skałki –Kalenica –Bielawska Polana –Przełęcz Woliborska –Srebrna Góra.
Walim –Przełęcz Walimska –Stara Jodła –Kozia Równia –Ludwikowice Kłodzkie –Przełęcz Jugowska –Kamionki –Pieszyce.Nowa Ruda –Świerki Dolne –Wielka Sowa.
Nowa Ruda –Bielawska Polana –Kalenica – Dzikie i Słoneczne Skałki –Bukowa Kalenica –Zimna Polana –Trzy Buki –Bielawa.Walim –Wielka Sowa –Polana Potoczkowa –Stara Jodła –Kamionki –Pieszyce.
Zagórze –Michałkowa –Przełęcz Walimska –Wielka Sowa –Polana Potoczkowa –Stara Jodła –Węglarz –Trzy Buki –Przełęcz Woliborska –Srebrna Góra.
Głuszyca –Rzeczka –Walim –Jugowice.
Przebieg trasy:Nowa Ruda –Przygórze –Przełęcz Woliborska –Przełęcz pod Gołębią –Fort Donjon –Przełęcz Srebrna –wiadukt pod Ostrorogiem – trasakolejki Sowiogórskiej –Wolibórz – Leśny Dworek –Przygórze –Nowa Ruda.
Szlak Podziemi. Przebieg trasy:Głuszyca – trasa kolejki wąskotorowej –Soboń –Osówka – Głuszyca (długość 15 km).
Przebieg trasy:Nowa Ruda –Przygórze –Jugów (Pniaki) –Bielawska Polana –Kalenica –Przełęcz Jugowska –Wielka Sowa –schronisko Sowa – zielony szlak –Sokolec –Ludwikowice Kłodzkie –Nowa Ruda.w znakowaniu (trasy w większości prowadzą drogami utwardzonymi, polnymi oraz szlakami pieszymi).
czerwony doschroniska Andrzejówka naPrzełęczy Trzech Dolin wGórach Suchych.
