Movatterモバイル変換

[0]ホーム

Przejdź do zawartości

Fryderyk V (palatyn reński)

Edytuj linki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ten artykuł od 2018-12 wymagazweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formieprzypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach:Encyklopedia PWN •Google Books • Google Scholar •BazHum •BazTech •RCIN • Internet Archive (texts /inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tego artykułu.

Fryderyk V Zimowy

mal.Michiel van Mierevelt, 1628

Elektor Palatynatu

Okres

od19 września 1610
do23 lutego 1623

Poprzednik

Fryderyk IV

Następca

Maksymilian I Bawarski

Król Czech

Okres

od26 sierpnia 1619
do8 listopada 1620

Koronacja

4 listopada 1619

Poprzednik

Ferdynand II Habsburg

Następca

Ferdynand II Habsburg

Antykról Czech

Okres

od8 listopada 1620
do29 listopada 1632

Następca

Karol Ludwik

Dane biograficzne

Dynastia

Wittelsbachowie

Data i miejsce urodzenia

26 sierpnia 1596
Deinschwang

Data i miejsce śmierci

29 listopada 1632
Moguncja

Ojciec

Fryderyk IV Sprawiedliwy

Matka

Ludwika Julianna Orańska

Rodzeństwo

Ludwika Julianna,Katarzyna Zofia,Elżbieta Karolina, Anna Eleonora, Ludwik Wilhelm, Maurycy Krystian,Ludwik Filip

Żona

Elżbieta Stuart
od14 lutego 1613

Dzieci

Henryk Fryderyk,Karol Ludwik,Elżbieta,Rupert,Maurycy,Ludwika Hollandyna, Ludwik,Edward,Henryka Maria,Filip Fryderyk,Karolina,Zofia Dorota,Gustaw Adolf

Odznaczenia

Multimedia w Wikimedia Commons

Fryderyk V (niem. Friedrich V.,cz. Bedřich [Friedrich] V.), zw.Zimowym Królem (niem. Winterkönig,cz. Zimní Král)^[1], w pol. lit.Zimowym^[2], a.Reńskim (cz. Falcký)^[3] (ur.26 sierpnia 1596 wDeinschwang, zm.29 listopada 1632 wMoguncji) –hrabia-palatyn reński ielektor Rzeszy w 1610–1623,król Czech w 1619–1620 jakoFryderyk (cz. Bedřich)^[4], z reńskiej liniidynastii Wittelsbachów.

Życiorys

[edytuj |edytuj kod]

Był trzecim dzieckiem i najstarszym z synówFryderyka IV Sprawiedliwego (1574–1610), hrabiego-palatyna reńskiego, orazLudwiki Julianny Orańskiej (1576–1644), córkiWilhelma I Milczącego (1533–1584), księciaOranii i namiestnikaNiderlandów. Miał siedmioro rodzeństwa, siostryLudwikę Juliannę (1594–1626),Katarzynę Zofię (1595–1626),Elżbietę Karolinę (1597–1660), Annę Eleonorę (1599–1600), oraz braci Ludwika Wilhelma (1600), Maurycego Krystiana (1601–1605) iLudwika Filipa (1602–1655). Fryderyk narodził się w zamku myśliwskim wDeinschwang niedaleko miastaNeumarkt in der Oberpfalz^[5]. Z powoduepidemii dżumy, która objęłaHeidelberg, pierwsze dwa lata Fryderyk spędził wGórnym Palatynacie, po czym powrócił na stołeczny dwór. Został ochrzczony w obrządkukalwińskim 6 października 1596 wAmbergu^[2]. W 1604 na polecenie matki został paziem dworu wSedanie u swojego wujaHenryka de La Toura d'Auvergne'a (1555–1623), księciaBouillon. W tym czasie był częstym gościem dworu króla FrancjiHenryka IV Wielkiego. W Sedanie odebrał też staranne wykształcenie prowadzone przez tutora, kalwińskiego teologaDaniela Tilenusa (1563–1633).

Wraz ze śmiercią ojca 19 września 1610, objął rządy wPalatynacie Reńskim. Z mocy testamentu hrabiego-palatyna kuratorem 14-letniego Fryderyka zostałJan II Młodszy (1584–1635),hrabia-palatyn Dwóch Mostów. Spotkało się to z oporem najstarszego z Wittelsbachów,Wolfganga Wilhelma (1578–1653),hrabiego-palatyna neuburskiego(inne języki). Zgłosił on swoje prawa opieki nad małoletnim Fryderykiem, przysługujące mu zgodnie z postanowieniamiZłotej Bulli Karola IV z 1356. Fryderyk V przyjął swojego kuratora w Heidelbergu, odmawiając Wolfgangowi Wilhelmowi wjazdu do Palatynatu. Doprowadziło to do sporu pomiędzy Wittelsbachami, którzy poprosili cesarzaMacieja o interwencję. Ten w 1613 uznał 17-letniego Fryderyka za pełnoletniego, jednak zarówno Wolfgang Wilhelm, jak i Jan II zgłaszali swoje pretensje do opieki nad młodocianym palatynem aż do osiągnięcia przez niego 18 roku życia (1614).

Jeszcze w okresie małoletności kontynuował politykę dynastyczną ojca, mającą na celu wzmocnienie kalwińskich książąt Rzeszy i zdominowanie ich przez Wittelsbachów. Starszą z sióstrLudwikę Juliannę (1594–1626) wydał w 1612 za swojego prawnego opiekuna, Jana II Młodszego, umacniając jego pozycję na dworze palatynackim. W 1616 młodszą siostręElżbietę Karolinę (1597–1660) wydał za mąż zaJerzego Wilhelma Hohenzollerna (1595–1640), następcę tronu Brandenburgii. Zgodnie z wolą ojca, planował wydać siostręKatarzynę Zofię (1595–1626) zaGustawa II Adolfa, co nie doszło do skutku z racji na sprzeciwHohenzollernów, również starających się wejść w sojusz ze Szwecją.

Chcąc potwierdzić swoją pełnoletność, planował szybko zawrzeć związek małżeński. Już wiosną 1612 rozpoczął negocjacje zJakubem I (1566–1625), królem Anglii, w sprawie ożenku z jego najstarszą córkąElżbietą (1596–1662). Poselstwo reńskie pod przewodnictwemochmistrza Hansa Meinharda von Schönberga (1582–1616) trafiło na podatny grunt, gdyż król angielski odstąpił od wcześniejszych planów mariażu z królem FrancjiLudwikiem XIII^[6]. Obawa o zachwianie równowagi religijnej w Europie została odsunięta, a palatynackie ambicje wzmocnienia pozycji domu reńskiego wśród protestanckich władców ostatecznie potwierdzone umową przedmałżeńską zawartą 26 maja 1612 zAnną duńską (1574–1519), królową Anglii^[7]. Fryderyk V udał się do swojej narzeczonej, którą spotkał po raz pierwszy wLondynie 16 października tego samego roku^[8]. W styczniu następnego roku para zawarła oficjalne zaręczyny. Jako narzeczonyksiężniczki królewskiej Fryderyk został odznaczonyOrderem Podwiązki, po czym 14 lutego 1613 w pałacuWhitehall para zawarła związek małżeński. W 1612–1615 doprowadził do przebudowy rodowej siedziby,zamku w Heidelbergu, co było jednym z warunków umowy małżeńskiej.

W 1613 przystąpił doUnii Protestanckiej^[9]. Jednak wzmożona praca dyplomatyczna doprowadziła do pogorszenia się zdrowia Fryderyka V, stawał się melancholijny i nastrojowo zmienny, co biografowie określają jako zapadnięcie nadepresję^[10]. W związku z tym większość obowiązków związanych z polityką zagraniczną przekazałkanclerzowi Krystianowi I (1568–1630), księciuAnhaltu-Bernburga^[11].

Rodzina

[edytuj |edytuj kod]

14 lutego 1613 wLondynie ożenił się zElżbietą Stuart (1596–1662), córkąJakuba I (1566–1625), króla Anglii, Szkocji i Irlandii, orazAnny Oldenburskiej (1574–1519), królewny Danii i Norwegii. Małżeństwo doczekało się trzynaściorga dzieci:

Henryk Fryderyk (1614–1629)
Karol Ludwik (1617–1680), elektor-palatyn reński, ⚭ 1.Karolina Heska (1627–1686), córkaWilhelma V Stałego (1602–1637), landgrafa Hesji-Kassel, iAmelii Elżbiety Hanau-Münzenberg (1602–1651), 2.Maria Ludwika von Degenfeld (1634–1677), córka barona Christopha Martina (1599–1653) i Marii Anny von Adelmannsfelden (1610–1651), 3. Elżbieta Hollander von Bernau
Elżbieta (1618–1680), ksieni wHerford
Rupert (1619–1682) ⚭ Frances Bard (1646–1708), córkaHenry'ego (1616–1656) i Anne Gardiner (1630–1668)
Maurycy (1620–1652)
Ludwika Hollandyna (1622–1709), ksieni wMaubuisson
Ludwik (1624–1625)
Edward (1625–1663)
Henryka Maria (1626–1651) ⚭Zygmunt Rakoczy (1622–1652), synJerzego I (1593–1648), księcia Siedmiogrodu, iZuzanny Lorántffy (1602–1660)
Jan Filip Fryderyk (1627–1650)
Karolina (1628–1631)
Zofia Dorota (1630–1714) ⚭Ernest August (1629–1698), elektor Hanoweru, synJerzego (1582–1641), księcia Brunszwiku-Lüneburga, iAnny Eleonory Heskiej (1601–1659)
Gustaw Adolf (1632–1641)

Przodkowie

[edytuj |edytuj kod]

Prapradziadkowie

elektor reński

Jan II

(1492–1557)

∞1508

Beatrycze badeńska

(1492–1535)

Kazimierz Hohenzollern,

margrabia Bayeruth

(1481–1515)

∞1518

Zuzanna Wittelsbach

(1502–1543)

landgraf Hesji

Wilhelm II Średni

(1469–1509)

∞1500

Anna meklemburska

(1485–1525)

margrabia Miśni

Jerzy Brodaty

(1471–1539)

∞1496

Barbara Jagiellonka

(1478–1534)

hr. Nassau

Jan V

(1455–1516)

∞1482

Elżbieta heska

(1466–1523)

hr. Stolbergu

Bodo III Błogi

(1467−1538)

∞1500

Anna von Epstein

(1481–1538)

Ludwik, ks. La Roche

(1473–1531)

∞1504

Ludwika, ks. Montpensier

(1482–1561)

Jean de Longwy

(1480–1520)

∞1509

Joanna d'Angoulême

(1494–1538)

Pradziadkowie

elektor reński

Fryderyk III

(1515–1576)

∞1537

Maria Hohenzollernówna

(1519–1567)

landgraf Hesji

Filip Wielkoduszny

(1504–1567)

∞1748

Krystyna saska

(1505–1549)

hr. Nassau

Wilhelm Bogaty

(1487–1559)

∞ 1531

Julianna van Stolberg

(1506–1580)

Ludwik, ks. Montpensier

(1513–1582)

∞ 1538

Jakobina de Longwy

(1520–1561)

Dziadkowie

elektor reński

Ludwik VI

(1539–1583)

∞1560

Elżbieta heska

(1539–1582)

Stadhouder Niderlandów

Wilhelm I Milczący

(1533–1584)

∞1575

Karolina Burbon

(1546–1582)

Rodzice

elektor reński

Fryderyk IV Sprawiedliwy

(1574–1610)

∞1593

Ludwika Julianna orańska

(1576–1644)

Fryderyk V Zimowy (1596–1632),kr. Czech, elektor reński

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]

↑Czapliński, Galos, Korta ↓, s. 315.
↑^a^bParker ↓.
↑Pánek ↓, s. 365.
↑Sedláček ↓, s. 584–585.
↑Brockhoff, Hanker, Wolf ↓, s. 247.
↑Everett Green, Crawford Lomas ↓, s. 18–29.
↑Everett Green, Crawford Lomas ↓, s. 33.
↑Everett Green, Crawford Lomas ↓, s. 36–37.
↑Krüssmann ↓, s. 81–86.
↑Krüssmann ↓, s. 94.
↑Krüssmann ↓, s. 98–100.

Bibliografia

[edytuj |edytuj kod]

Benita Berning: „Nach alltem löblichen Gebrauch“: Die böhmischen Königskrönungen der Frühen Neuzeit (1526–1743). Köln: „Böhlau“, 2008.ISBN 978-3-412-20082-4. (niem.).
Elmer Adoph Beller: Caricatures of the „Winter King” of Bohemia. London: „Milford”, 1928. (ang.).
Witold Biernacki: Wojna trzydziestoletnia: Powstanie czeskie i wojna o Palatynat (1618–1623). Wyd. 2. T. 1–2. Zabrze: „Inforteditions”, 2010.ISBN 978-83-89943-46-0.
Evamaria Brockhoff, Michael Hanker, Peter Wolf: Der Winterkönig Friedrich von der Pfalz: Bayern und Europa im Zeitalter des Dreißigjährigen Krieges. Stuttgart: „Theiss”, 2003.ISBN 978-3-8062-1810-7. (niem.).
Władysław Czapliński, Adam Galos, Wacław Korta: Historia Niemiec. Wyd. 3. popr. i uzup. Wrocław: Ossolineum, 2010.ISBN 978-83-04-05035-8.
Jaroslav Čechura: Zimní král: Aneb české dobrodružství Fridricha Falckého. Praha: „Rybka”, 2004.ISBN 80-86182-79-7. (cz.).
Mary Anne Everett Green, Sophia Crawford Lomas: Elisabeth, Electress Palatine and Queen of Bohemia. Wyd. 2. London: „Methuen & Company”, 1909. (ang.).
Roman Heck, Marian Orzechowski: Historia Czechosłowacji. Wrocław: Ossolineum, 1969.
Michael Henker, Markus Junkelmann, Alois Schmid: Winterkönig: Königlicher Glanz in Amberg: Beiträge zur Geschichte und Kultur der Stadt Amberg. Amberg: Stadtamt, 2004.ISBN 978-3924707033. (niem.).
Jana Hubková: Fridrich Falcký v zrcadle letákové publicistiky: Letáky jako pramen k vývoji a vnímání české otázky v letech 1619–1632. Praha: „Togga”, 2010.ISBN 978-80-7308-300-7. (cz.).
Ivo Koudelka: Zimní král: Fridrich Falcký (1596–1632). Praha: „Regulus”, 2010.ISBN 978-80-86279-36-7. (cz.).
Walter Krüssmann: Ernst von Mansfeld (1580–1626): Grafensohn, Söldnerführer, Kriegsunternehmer gegen Habsburg im Dreißigjährigen Krieg. Berlin: „Duncker & Humblot”, 2010.ISBN 978-3-428-13321-5. (niem.).
Jaroslav Pánek: Fridrich Falcký. W: Čeští králové. Marie Rantová, Petr Vorel. Praha: „Paseka”, 2008, s. 365–381.ISBN 978-80-7185-940-6. (cz.).
Geoffery Parker: Fryderyk V Zimowy. W: Britannica: Edycja polska. Mortimer J. Adler, William Benton, Charles E. Swanson (red.), Wojciech Wolarski (red. wyd. pol.), Piotr Adamczyk i in. (tłum. z ang.). T. 13: Fr – Gl. Poznań: „Kurpisz”, 1999.ISBN 83-86600-54-3.
Brennan C. Pursell: The Winter King: Frederick V of the Palatinate and the Coming of the Thirty Years' War. London: „Ashgate”, 2003.ISBN 0-7546-3401-9. (ang.).
Hans Rall, Marga Rall: Die Wittelsbacher in Lebensbildern. Graz: „Styria”, 1986.ISBN 3-222-11669-5. (niem.).
Magnus Rüde: England und Kurpfalz im werdenden Mächteeuropa: Konfession – Dynastie – kulturelle Ausdrucksformen. Stuttgart: „Kohlhammer”, 2007.ISBN 978-3-17-019481-6. (niem.).
Jan Rychlík, Władimir Penczew: Historia Czech. Marcin Czyżniewski, Agata Kawecka (tłum.), Ryszard Gładkiewicz (oprac.). Wrocław: Polsko-Czeskie Towarzystwo Naukowe, 2020.ISBN 978-83-928987-9-5.
Friedrich Schiller: Historya wojny trzydziestoletniej. Jan Fok (tłum.). T. 1. Wilno: Prenumeratorzy, 1837.–. T. 2. Wilno: Prenumeratorzy, 1838.
Friedrich Hermann Schubert: Friedrich V. W: Neue Deutsche Biographie. Otto zu Stolberg-Wernigerode (red.). T. 5: Falck – Fyner (voran: Faistenberger). Berlin: „Duncker & Humblot”, 1961, s. 535–536.ISBN 3-428-00186-9. (niem.).
August Sedláček: Bedřich Falcký. W: Ottův slovník naučný: Ilustrovaná encyklopædie obecných vědomostí. Jan Otto, František Josef Studička, Bohumil Němec, Vladimír Procházka, Dagmar Hartmanová (red.). Wyd. 3. popr. i uzup. T. 3: B – Bianchi. Praha: „Argo” – „Paseka”, 1996, s. 584–586.ISBN 80-7185-070-5. (cz.).
Cicely Veronica Wedgwood: The Thirty Years War. Wyd. 5. uzup. London: „Henderson & Spalding”, 1961. (ang.).
Zbigniew Wójcik: Historia powszechna: wiek XVI–XVII. Wyd. 13. uzup. Warszawa: WN PWN, 2008.ISBN 978-83-01-14603-0.
Frances Yates: The Rosicrucian Enlightenment. London: „Routledge & Kegan Paul”, 1972.ISBN 0-7100-7380-1. (ang.).

Władcy Palatynatu

Hrabiowie palatyni Lotaryngii (945–1356)

Hermann Pusillus (945–994)
Ezzon (994–1034)
Otto I ze Szwabii (1034–1045)
Henryk I (1045–1061)
Herman II (1061–1085)

Hrabiowie palatyni Reńscy (1085–1356)

Henryk II z Laach (1085–1095) Zygfryd I z Ballenstedt (1095–1113) Gotfryd z Calw(inne języki) (1113–1129) Wilhelm z Ballenstedt (1129–1139) Henryk IV Jasomirgott (1139–1142) Herman III ze Stahleck(inne języki) (1142–1155) Konrad Hohenstauf (1155–1195)
Welfowie	Henryk V (1195–1211) Henryk VI (1211–1214)
Wittelsbachowie	Ludwik I (1214–1227) Otton II (1227–1253) Ludwik II (1253–1294) Rudolf I (1294–1317) Adolf (1317–1327) Rudolf II (1327–1353) Ruprecht I (1353–1356)

Elektorzy Palatynatu (1356–1777)

Wittelsbachowie	Ruprecht I (1356–1390) Ruprecht II (1390–1398) Ruprecht III (król rzymsko-niemiecki (1400–1410)) (1398–1410) Ludwik III (1410–1436) Ludwik IV (1436–1449) Fryderyk (1449–1476) Filip (1476–1508) Ludwik V (1508–1544) Fryderyk II (1544–1556) Otto Henryk (1556–1559)
Wittelsbachowie – linia Palatynatu-Simmern	Fryderyk III (1559–1576) Ludwik VI (1576–1583) Fryderyk IV (1583–1610) Fryderyk V (1610–1623)
Wittelsbachowie – linia Bawarska	Maksymilian I Bawarski (1623–1648)
Wittelsbachowie – linia Palatynatu-Simmern	Karol I Ludwik (1648–1680) Karol II (1680–1685)
Wittelsbachowie – linia Palatynatu-Neuberg	Filip Wilhelm (1685–1690) Jan Wilhelm (1690–1716) Karol III Filip (1716–1742)
Wittelsbachowie – linia Palatynatu-Sulzbach	Karol IV Teodor (1742–1799)
Wittelsbachowie – linia Palatynatu-Zweibrücken	Maksymilian Józef (1799–1803)

Władcy Czech

Księstwo
Czech
(870-1198)

Przemyślidzi	Borzywoj I (870–889) Spitygniew I (891–915) Wratysław I (915–921) Wacław I Święty (921–935) Bolesław I Okrutny (935–972) Bolesław II Pobożny (972–999) Bolesław III Rudy (999–1002) Władywoj (1002–1003) Jaromir (1003) Bolesław III Rudy (1003)
Piastowie	Bolesław IV Chrobry (1003–1004)
Przemyślidzi	Jaromir (1004–1012) Oldrzych (1012–1033) Jaromir (1033–1034) Oldrzych (1034) Brzetysław I (1034–1055) Spitygniew II (1055–1061) Wratysław II (1061-1085, król 1085–1092) Konrad I Brneński (1092) Brzetysław II (1092–1100) Borzywoj II (1100–1107) Świętopełk (1107–1109) Władysław I (1109–1117) Borzywoj II (1117–1120) Władysław I (1120–1125) Sobiesław I (1125–1140) Władysław II (1140-1158, król 1158–1172) Fryderyk (1172–1173) Sobiesław II (1173–1178) Fryderyk (1178–1189) Konrad II Otto (1189–1191) Wacław II (1191–1192) Przemysł Ottokar I (1192–1193) Henryk Brzetysław (1193–1197) Władysław III Henryk (1197) Przemysł Ottokar I (1197–1198)

Królestwo
Czech
(1198-1918)

Przemyślidzi	Przemysł Ottokar I (1198–1230) Wacław I (1230–1253) Przemysł Ottokar II (1253–1278) Wacław II (1278–1305) Wacław III (1305–1306)
Dyn. karyncka	Henryk Karyncki (1306)
Habsburgowie	Rudolf III Habsburg (1306–1307)
Dyn. karyncka	Henryk Karyncki (1307–1310)
Luksemburgowie	Jan Luksemburski (1310–1346) Karol IV (I) (1346–1378) Wacław IV Luksemburski (1378–1419) Zygmunt (1419–1437)
Habsburgowie	Albrecht I (1438–1439) Władysław I Pogrobowiec (1440–1457)
Inni	Jerzy z Podiebradów (1458–1471) Maciej Korwin (1469–1490)
Jagiellonowie	Władysław II Jagiellończyk (1471–1516) Ludwik I (1516–1526)
Habsburgowie	Ferdynand I (1526–1564) Maksymilian I (1564–1576) Rudolf II (1576–1611) Maciej (II) (1611–1619) Ferdynand II (1619)
Wittelsbachowie	Fryderyk (1619–1620)
Habsburgowie	Ferdynand II (1620–1637) Ferdynand III (1637–1657) Ferdynand IV (1646–1654) Leopold I (1657–1705) Józef I (1705–1711) Karol II (1711–1740)
Wittelsbachowie	Karol III (1741–1743)
Habsburgowie	Maria Teresa (1740–1780)
Habsburgowie- Lotaryńscy	Józef II (1780–1790) Leopold II (1790–1792) Franciszek II (1792–1835) Ferdynand V Dobrotliwy (1835–1848) Franciszek Józef I (1848–1916) Karol III (1916–1918)

Kontrola autorytatywna (osoba):

Encyklopedie internetowe:

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fryderyk_V_(palatyn_reński)&oldid=77161715”

Kategorie:

Ukryte kategorie:

[8]ページ先頭