Fryderyk Franciszek Chopin (fr.Frédéric Chopin), forma spolszczona:Szopen[1][2] (ur.22 lutego lub1 marca1810↓ wŻelazowej Woli, zm.17 października1849 wParyżu) – polskikompozytor ipianista, który od października 1831 roku mieszkał weFrancji.Jest uważany za jednego z najwybitniejszych kompozytorówromantycznych, a także za jednego z najważniejszych polskich kompozytorów w historii. Był jednym z najsłynniejszych pianistów swoich czasów, często nazywanypoetą fortepianu. Elementami charakterystycznymi dla utworów Chopina są pogłębiona ekspresja oraz czerpanie z wzorców stylistycznychpolskiej muzyki ludowej.
Z okazji 150-lecia urodzin Fryderyka Chopina uchwałąRady Państwa z 8 maja 1958, rok 1960 został ogłoszony Rokiem Chopinowskim[3]. Z okazji jubileuszu 200-lecia urodzin Chopina zarównouchwałąSejmu RP z 9 maja 2008[4], jak iuchwałąSenatu RP z 7 października 2009[5], rok 2010 został ustanowionyRokiem Fryderyka Chopina.
Życiorys
Dzieciństwo
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810
WŻelazowej Woli ok. godz. 18 urodził się Fryderyk Chopin.
Fryderyk odrzucił tytuł „Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji”. Zamknęło mu to możliwość powrotu doKrólestwa Polskiego. Zerwanie zaręczyn z Wodzińską. W jesieni pierwsze spotkanie zGeorge Sand (Hôtel de France, Paris).
18 października 1838
Wyjazd George Sand i jej dzieci naMajorkę. 27 października wyjazd Chopina na Majorkę.
Oficyna niezachowanego dworu Skarbków wŻelazowej Woli, miejsce urodzin Fryderyka ChopinaKościół w Brochowie, miejsce chrztu Fryderyka ChopinaFridericus Franciscus ChoppenSalaŻelazowa Wola i młodzieńcze peregrynacje wmuzeum kompozytora w Warszawie
Ojciec Chopina urodził się we Francji, co tłumaczy francusko brzmiące nazwisko kompozytora[6]. Według legendy Chopin urodził się w czasie, gdy w pobliżu jego ojciecMikołaj grał naskrzypcach w jednej z dworskich oficyn Kaspra Skarbka, w której mieszkała rodzina Mikołaja iTekli Justyny z Krzyżanowskich. Na chrzcie nadano mu imionaFryderykFranciszek (na cześć ojca chrzestnego i zapewne dziadka – François). W księdze metrykalnej zkościoła w Brochowie jako chrzestni widnieją Franciszek Grembecki ze wsiCiepliny wraz z panną Anną Skarbkówną, hrabianką z Żelazowej Woli. Sami Chopinowie jako chrzestnych zwyczajowo traktowali młodego hrabiegoFryderyka Floriana Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię.
Jesienią 1810 Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się doWarszawy. W październiku zamieszkali w nieistniejącej obecnie kamienicy należącej do Jana Böhma przyKrakowskim Przedmieściu nr hipoteczny 411 (obecnie w tym miejscu znajduje się kamienica Józefa Grodzickiego pod nr 7)[7]. Tam w lipcu 1811 przyszła na świat ich druga córka,Izabella[7]. Wkrótce potem Chopinowie przeprowadzili się do służbowego mieszkania wpałacu Saskim, w którym mieściło sięLiceum Warszawskie, gdzie Mikołaj miał uczyćjęzyka francuskiego.
Przeprowadzka do Warszawy wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbków. Kasper Skarbek prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi, a po rozwodzie z Ludwiką (1807) uciekł zKsięstwa Warszawskiego doWielkiego Księstwa Poznańskiego. Również dorastające dzieci Skarbków nie wymagały już opiekiguwernera. Mikołaj prawdopodobnie myślał o przeprowadzce do dawnej polskiej stolicy jeszcze przed urodzeniem się syna. Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbków – Fryderyk jeździł tam na wakacje, a młodyFryderyk Florian Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina.
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry nafortepianie, początkowo u swej matki. W 1816 zaczął brać lekcje uWojciecha Żywnego. Szybko się uczył. 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka:
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu […]. Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł […] inni trawili całe dni, przebierając palcami po klawiaturze, Ty […] rzadko spędzałeś przy niej godzinę[8].
Żywny sam nie był wybitnymmuzykiem, a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki. Podczas lekcji koncentrował się głównie na zaznajamianiu ucznia z dziełami muzykibarokowej iklasycznej oraz objaśnianiu budowy utworów fortepianowychJohanna Sebastiana Bacha,Josepha Haydna,Wolfganga Amadeusza Mozarta oraz (w mniejszym stopniu)Johanna Nepomuka Hummla. Pozostałością po tej niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytorów. Następnym nauczycielem Fryderyka był, pochodzący – tak samo jak Żywny – zCzech,Wacław Wilhelm Würfel.
Przed ukończeniem siódmego roku życia był już autorem kilku drobnychkompozycji (były topolonezy – owaforma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą, która wraz z wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasieoperą wstylu włoskim składała się na atmosferę muzyczną, w jakiej dorastał Fryderyk), które pomagali zapisywać mu Żywny oraz ojciec.
Oficyna (tzw. gmach Porektorski)pałacu Kazimierzowskiego, miejsce zamieszkania rodziny Chopinów w latach 1817–1827Tablica upamiętniająca pierwszy publiczny występ Chopina (1818) na fasadziePałacu Prezydenckiego w Warszawie
W tym okresie liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim dopałacu Kazimierzowskiego przyKrakowskim Przedmieściu, a Chopinowie zamieszkali w 1817 w prawej oficynie pałacu (tzw. gmachu porektorskim), w jego środkowej części na drugim piętrze[9], za sąsiadów mając m.in.Lindego,Brodzińskiego iKolberga z synami[10].Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z najaktywniejszych protektorów Chopina, ale to za przyczyną Żywnego, który spisał – według wskazówek Fryderyka – kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańców, po czym pokazywał je w innych domach, Chopin stał się znany w Warszawie. Fryderyk wystąpił wpałacu Brühla przed księciemKonstantym i zaprezentował mu nieznany marsz, który książę kazał sobie zagrać po raz drugi[11].
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznymkościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny naNowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwór Chopina – polonez w tonacjig-moll wydany pod tytułemPolonoise pour le Piano-Forte Dédiée à Son Excellence Mademoiselle la Comtesse Victoire Skarbek faite par Frédéric Chopin Musicien âgé de huit ans. Z tego samego roku pochodzą wydany pośmiertnie polonezB-dur orazMarsz wojskowy, którego pierwodruk zaginął. O dedykacji pierwszego wydanegoutworu Fryderykasiostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to, iż sam Skarbek prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powrócił on ze studiów za granicą oraz objął stanowisko profesoraekonomii politycznej naUniwersytecie Warszawskim). W styczniu 1822 w tomie X „Pamiętnika Warszawskiego” ukazała się pierwsza dłuższa wzmianka na temat Chopina, opisująca go m.in. jako „prawdziwego geniusza muzycznego”:
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki najtrudniejsze na fortepianie, ale nadto jest już kompozytorem kilku tańców i wariacji, nad którymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają, a nade wszystko zważając na wiek dziecinny autora. Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji, ściągnąłby już zapewne uwagę na siebie wszystkich społeczeństw; niechże wzmianka niniejsza służy za wskazówkę, że i na naszej ziemi powstają geniusze, tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed publicznością[11].
Do 1818 Chopin znany był tylko w kręgach akademickich, w których obracała się jego rodzina. Pierwsza recenzja, która ukazała się drukiem, wzbudziła duże zainteresowanie jego osobą.Marsz wojskowy, który tak spodobał się księciu Konstantemu, ukazał się drukiem, choć bezimiennie. Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[11].
24 lutego 1818 wpałacu Radziwiłłów, w czasie zbiorowego koncertu zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przezordynatową Zamoyską, odbył się pierwszy publiczny występ Chopina.Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla potrzeb filantropii skomentował w komedii, gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość filantropek, które na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat „Szopenkowi”, a w końcu sztuki zapada uchwała, że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[11]. Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy. Chopin zagrał koncert fortepianowy wiedeńskiego kompozytoraAdalberta Gyrowetza, przy czym wykazał się dużą wprawą techniczną. W pamiętnikuAleksandry Tarczewskiej, siostryKlementyny z Tańskich Hoffmanowej, widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występów Chopina poza domem, który miał miejsce podczas wieczoru w salonieOlimpii Grabowskiej w pałacu Radziwiłłów:
Było dosyć osób […] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin, dziecię w ósmym roku życia, obiecujące jak twierdzą znawcy, zastąpić Mozarta[12].
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowaMaria Fiodorowna, której Chopin ofiarował dwa swoje tańce polskie. Wójcicki wspomina, że gdy mały Chopin grywał uksięcia Konstantego, namiestnika warszawskiego, podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w górę, więc książę go pytał: „Co tam patrzysz w górę, mały? Czytasz nuty na suficie?”.
W 1825 wkościele ewangelickim św. Trójcy odbył się koncert Chopina dla caraAleksandra I, który przyjechał do Warszawy na obradySejmu. Chopin zagrał na niedawno wynalezionym instrumencie –eolomelodikonie. Zachwycony monarcha podarował młodemu muzykowi drogi pierścień z brylantem[13]. Później w Paryżu Chopin otrzymał propozycję zostania nadwornym kompozytorem carskim, jednak odrzucił tę propozycję, a pierścień sprzedał. W Warszawie kilkakrotnie grał wBelwederze, będącym od 1822 siedzibąwielkiego księcia Konstantego[14].
W latach 1823–1826 Chopin uczył się wLiceum Warszawskim, gdzie pracował jego ojciec. W tych latach zwiedził znaczną część Polski. Z pobytów wSzafarni (lata 1824–1825) wysłał swoje słynne listy – „Kuriery Szafarskie” do rodziców, będące parodią „Kuriera Warszawskiego”, które rozsławiły sielankowe wakacje w majątkuJuliusza Dziewanowskiego[15]. Słynna jest również anegdota mówiąca, że został niegdyś w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji. Obrazek tak zadziwił rysowanego, że ten go pochwalił.Maurycy Karasowski wspomina również anegdotę z tradycji rodzinnej, w której Chopin pomógł guwernerowi uspokoić hałaśliwych wychowanków. Zaimprowizował im opowieść, a potem uśpił wszystkich łącznie z guwernerem kołysanką. Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce, obudził wszystkich przeraźliwym akordem. Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i komedie.Balzac wspominał, że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania każdego, kogo tylko zechciał. Wielu biografów (np. Jeżewska,Iwaszkiewicz, Willemetz) przekonuje, że Chopin był geniuszem uniwersalnym, ponieważ posiadał również niezwykły talent literacki, czego dowodem są jego słynne listy, a także talent malarski i aktorski.
W latach 1826–1829 był studentem warszawskiejSzkoły Głównej Muzyki, będącej częścią Konserwatorium, która związana była z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie podjął naukę harmonii i kontrapunktu uJózefa Elsnera. Został zwolniony z przedmiotu instrumentu, ponieważ zauważono nieprzeciętny sposób i charakter gry Chopina. Ten okres w jego twórczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową. Powstały wówczasSonata c-moll op. 4,Wariacje B-dur na tematLà ci darem la mano zDon JuanaW.A. Mozarta op. 2 na fortepian i orkiestrę,Trio g-moll op. 8 i pierwszeMazurki (op. 6, 7) oraz oparte na motywach ludowychRondo c-moll op. 1 iRondo à la Krakowiak F-dur op. 14. W raporcie po trzecim roku nauki Józef Elsner zapisał: „Trzecioletni Szopen Fryderyk – szczególna zdatność, geniusz muzyczny”.
W 1826 odbywał swoją pierwszą zagraniczną podróż doBerlina, a także spędził wakacje wBad Reinerz. W latach 1827 i 1829 spędzał wakacje nadworze księciaAntoniego Radziwiłła wAntoninie i bywał u przyjaciół mieszkających w odległych miejscach kraju.
Lata 1829–1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczkiKonstancji Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesów kompozytorskich. W liście do swojego przyjaciela,Tytusa Woyciechowskiego, Chopin nazywał Konstancję „ideałem”. Powstały wówczasKoncerty fortepianowef-moll op. 21 ie-moll op. 11.
W lipcu 1829, niezwłocznie po ukończeniu studiów, Chopin wraz z przyjaciółmi wyjechał na wycieczkę doWiednia. DziękiWürflowi wszedł w środowisko muzyków. WTheater am Kärntnertor wystąpił dwukrotnie; grałWariacje B-dur za pierwszym, a opróczWariacji takżeRondo à la Krakowiak za drugim razem. Odniosły one fenomenalny sukces wśród publiczności. Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie. Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach ułatwiło kontakt z wydawcami: w kwietniu 1830, po raz pierwszy za granicą, wydano drukiem w Austrii, w oficynieTobiasa Haslingera grane tu jużWariacje op. 2.
W lipcu 1830 spędził tydzień wPoturzynie naziemi chełmskiej u Tytusa Woyciechowskiego. Możliwe, że przywiózł do Poturzyna pierwodruk dedykowanych przyjacielowiWariacji B-dur, napisanych na mozartowski temat z Don Giovanniego „Là ci darem la mano”. Dwukrotnie przyjechał też do pobliskiejStarej Wsi, gdzie grał na fortepianie firmyPleyel[16][17].
2 listopada 1830 wyjechał z Warszawy doKalisza, żegnany przyrogatkach Wolskich przez przyjaciół i kolegów z klasy kompozycji warszawskiego konserwatorium, którzy odśpiewali mu z akompaniamentem gitarykantatęZrodzony w polskiej krainie ułożoną przezLudwika Adama Dmuszewskiego do melodiiJózefa Elsnera[18][19]. Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci. W Kaliszu, dokąd dotarł 3 listopada i gdzie dołączył do niegoTytus Woyciechowski, Chopin spędził ostatnie trzy dni w ojczyźnie[20].
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę: wyjechał z Kalisza i przezWrocław udał się doDrezna. Pojechał doMonachium i w końcu udał się do Paryża. W czasie drogi Chopin napisał dziennik (zwany „Dziennikiem stuttgarckim”), przedstawiający stan jego ducha podczas pobytu wStuttgarcie, gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadkupowstania listopadowego. Wedle tradycji, powstały wtedy pierwsze szkice doEtiudy „Rewolucyjnej”[21]. Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem, który z wolna zaczyna dominować w twórczości kompozytora.
W Paryżu od 5 października[22] 1831 Chopin zamieszkał początkowo w małym mieszkaniu przy Boulevard Poissonnière. 25 lutego 1832 w saloniePleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertów w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście). Organizował goFriedrich Kalkbrenner, pianista. Chopin zagrałKoncert e-moll iWariacje B-dur. Koncert oszołomił publiczność, w tym obecnego na nimFerenca Liszta. KrytykFrançois Fétis zapowiadał, że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[23]. Następnego dnia wydawcy przysyłali Chopinowi propozycje kupna utworów. Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza, komponując utwory, które szybko stawały się modne na salonach. Przyjaźnił się z wieloma wybitnymi muzykami (Liszt,Vincenzo Bellini,Hector Berlioz), był zapraszany na prywatne występy nie jako muzyk, ale jako gość, nawet na sam dwór. Szybko więc przeprowadził się do Chaussée d’Antin, modnej dzielnicy Paryża. Przyjaciele nazywali jego mieszkanie Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę. Jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie. Oszałamiała ogromna liczba propozycji. Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles, księżnę de Chimay i de Beauvau, baronową Rothschild, hrabinę Peruzzi iPotocką. Wśród uczniów także wielkie talenty – Karolina Hartmann, Karol Filtsch, a także wierny przyjaciel Chopina Adolf Gutmann. Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości.
W 1836 Chopin zaręczył się zMarią Wodzińską[25]. Kompozytor był blisko z rodziną Wodzińskich. W dzieciństwie jego rodzice przyjaźnili się z rodzicami Marii i znał małą jeszcze Marię ze wspólnych niedzielnych obiadów, co wspomina także pozytywnie w jednym z listów do brata Marii, Feliksa[26][27]. Chopin w młodości chodził do Liceum Warszawskiego i mieszkał razem z bratem Marii,Antonim Wodzińskim, który był na stancji u Mikołaja Chopina[28][29]. Tak też nawiązała się przyjaźń Chopina z Antonim, która trwała przez długą część życia Chopina (spędzali dużo czasu w Paryżu[30], Chopin spędził z Wodzińskimi całe wakacje wMarienbadzie[31], utrzymywali kontakt listowny gdy Antoni walczył w Hiszpanii[32]) i która miała wpływ na jego relację z Marią.
Znajomość z Marią Wodzińską odnowiła się w 1835, gdy Chopin przyjechał do Drezna odwiedzić Antoniego. W Dreźnie, zaraz po wakacjach spędzonych z Wodzińskimi w 1836 w Marienbadzie, doszło do zaręczyn. Gdy Chopin żegnał się z Marią wykonał w domu Wodzińskich skomponowanego dla MariiWalca As-dur op.69 nr 1[33] (nazywanego WalcemLes adieux,Pożegnalnym), którego nuty z dedykacją jej wręczył. Po rozstaniu para została "korespondencyjnymi narzeczonymi" przez ponad rok. W tym czasie Chopin podarował także Marii pierwsze wydanie4 Mazurków op. 24 z dedykacją dla Marii, które znajduje się obecnie wMuzeum Fryderyka Chopina w Warszawie, oraz przesłał jej pieśńŻyczenie, którą skomponował do słówStefana Witwickiego[34].
Zaręczyny, nazwane późniejSzarą godziną, miały być próbą, podczas której Fryderyk miał zadbać o swój zły stan zdrowia[35]. Miały też być zachowane w tajemnicy, co się jednak nie udało i czego świadectwem jest list Juliusza Słowackiego do matki wysłany z Florencji 2 kwietnia 1838, w którym z rozżaleniem poinformował on ją o tym słowami "Mówią, że się Szopen z Marią Wodzińską, a niegdyś moją Marią ożenił (...) Ale w tym przypadku niech Marysia na mnie nie liczy"[36][37]. Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi, uważając, że Chopin jest zbyt chorowitym kandydatem na męża i zaręczyny zostały zerwane[25].
W 1836 zaczął poważnie chorować nagruźlicę, jednak w późniejszych latach spekulowano, że cierpiał na chorobę genetyczną o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do gruźlicy –mukowiscydozę.
Portret George Sand Eugène’a Delacroix (1838)
W 1837 poznał starszą od siebie o sześć lat i dominującą nad nim powieściopisarkęGeorge Sand, z którą tworzył nerwowy i chaotyczny związek. W dziennikach Sand opowiadała, że przez dziewięć latprzyjaźni z Chopinem żyła jak w klasztornym celibacie, a w liście do Justyny Chopinowej nazwała się „drugą matką Chopina”. Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George, udali się naMajorkę doValldemossy, która powitała ich okropną pogodą. Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna, a choroba Chopina wzmagała się. Sand zabrała swoje dzieci, które miały się tam leczyć (synMaurycy chorował nareumatyzm) i uczyć. Mieszkali tam w byłym klasztorze. Chopin skomponował wtedyPreludia op. 28,Preludium Des-dur, które Sand uznała za straszne. Wspominała ona pamiętny wieczór, gdy podczas spaceru rozszalała się burza, a po powrocie do domu Chopin zaczął pluć krwią. Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się, Chopin i Sand wrócili do Francji. Sprowadzono wtedy z Neapolu ciało samobójcy, wielkiego śpiewaka,Adolphe’a Nourrita. Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach. Pomimo iż instrument był rozstrojony, Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśniąSchuberta.
Wiosną lub latem 1838E. Delacroix zaczął malować portret podwójny (niedokończony) F. Chopina i G. Sand. W pracowni Delacroix troje przyjaciół spędza wiele czasu na rozmowach; Chopin sprowadził specjalnie wypożyczony fortepian, aby móc grać w pracowni malarza[38].
W 1839 wrócili do Francji. Chopin był wówczas bardzo chory, kaszląc, wypluwał duże ilości krwi. Mieszkał wNohant, w posiadłości George Sand. Chwilowa poprawa zdrowia wniosła okres spokoju do życia przyjaciół, wkrótce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie. Sand napisała kontrowersyjną książkęLukrecja Floriani, w której – według Liszta – ośmieszyła Fryderyka. Chopin przemilczał tę obrazę, jednak jego rodzina w Polsce była oburzona. Sand tłumaczyła, że nie opisała w niej Fryderyka, jednak biografowie Chopina podważają te tłumaczenia. Pojawił się wtedy znany rzeźbiarzAuguste Clésinger, który poślubiłSolange – córkę Sand – wbrew woli matki. Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął po stronie Solange, pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem. Okres przed rozstaniem z Sand, a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba, odcisnęły głębokie piętno na twórczości i życiu towarzyskim Chopina. Powstały wówczas najpiękniejsze z jego nokturnów i mazurków.
Ostatni okres życia
Ostatni fortepian kompozytora wykonany przez firmęPleyel (nr 14810), na którym grał i komponował w latach 1848–1849.Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie, które z pewnością przyspieszyło jego śmierć. Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego utworu, jedynie kilka miniatur. Po wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 r. Chopin wyjechał do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły podróż. 16 listopada 1848 w sali Guildhall w Londynie odbył się jego ostatni publiczny koncert. Organizatorką i sponsorką pobytu była jego uczennica, SzkotkaJane Stirling, zwana „wdową po Chopinie”. Kobieta obdarzyła kompozytora miłością, zaproponowała mu nawet małżeństwo. Ten jednak czuł się zbyt chory, ponadto nie odwzajemniał jej uczucia. Z listów Chopina wynika, że czułość i opiekuńczość Jane działały mu na nerwy.
Po powrocie ze Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia Fryderyka nie polepszył się. 3 września 1848 roku zmarłhomeopataJean-Jacques Molin (1797–1848)[39][40], jeden z niewielu lekarzy, którzy potrafili pomóc artyście („Molin posiadał sekret stawiania mnie na nogi[41]”). Doktorzy, którzy pojawili się po Molinie, byli zgodni co do „dobrego klimatu, spokoju, odpoczynku[41]”, jednak Fryderyk stwierdził, iż odpoczynek znajdzie „pewnego dnia i bez ich pomocy[41]”. Zalecona dieta, która zabraniała m.in. pić kawę zamieniając ją na kakao, denerwowała Fryderyka, który czuł się przez to śpiący oraz „coraz bardziej tępy[41]”. Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange Clésinger:
[…] mam nadzieję, że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem. Trzeba dodać: wiosenne, bo w operze przygotowują słońce do Proroka[42], które jak się zdaje, będzie piękniejsze niż wszystkie słońca tropikalne. Słońce to tylko wschodzi i świeci krótko, ale jest tak silne, że pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki. Składają się na nie snopy światła elektrycznego. Byłem zbyt chory, aby udać się na próbę przedwczoraj, lecz liczę na premierę, która ma się odbyć w przyszły poniedziałek[43].
Spokój Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłócony, mimo że spodziewano się pewnych rozruchów z powodu gwardii ruchomej, którą reglamentowano, lub z powodu projektu ministerstwa o rozwiązaniu klubów. Wczoraj, w poniedziałek, pełno było wszędzie żołnierzy i armat, i ta mocna postawa zaimponowała tym, którzy byliby chcieli wywołać nieporządki[41].
Fryderyk coraz rzadziej udzielał lekcji. Niektórzy z jego uczniów wyjechali, a on sam ze względów zdrowotnych postanowił ograniczyć lekcje tylko do uczniów bardziej zaawansowanych. Wśród nich byli m.in.:Catherine Soutzo,Maria Kalergis,Delfina Potocka,Charlotte de Rothschild oraz (od marca)Marcelina Czartoryska. Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu naSquare d’Orléans. Odwiedzali goAuguste Franchomme,Ernest Legouvé,Natalia Obrieskow,Nathaniel Stockhausen,Thomas Albrecht,Charles Gavard iMarie de Rozières, a przede wszystkimDelacroix. Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań, na których Delfina Potocka śpiewała, a Chopin i Kalergis grali na fortepianie. Z początkiem wiosny Chopin zaczął wybierać się na przejażdżki kabrioletem, w których towarzyszył mu Delacroix. Rozmawiali wtedy głównie o muzyce. Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki w dziele muzycznym, wyjaśniając również dlaczego jego zdaniem Mozart góruje technicznie nad Beethovenem. Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne na temat metody gry fortepianowej, które z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego pianisty przedstawiają jednak niewielką wartość. Z tego okresu pochodzą mazurki: nr 2 z op. 67 i nr 4 z op. 68. Stan zdrowia artysty pogarszał się. Viardot zauważyła, iż podlegał on ogromnym wahaniom:
[…] bywają dni znośne, gdy może wyjeżdżać powozem, oraz inne, kiedy pluje krwią i ma napady kaszlu, który go dusi[44].
Lekarze, którzy zajmowali się Chopinem, stwierdzili, że powinien on opuścić Paryż na okres lata, w którym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie. Innymi argumentami za wyjazdem ze stolicy Francji były szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory, które mogły wywołać zamieszki. Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie wChaillot, gdzie wprowadził się na początku czerwca (obecnie znajduje się tam, położony nad Sekwaną na wzgórzu Trocadero naprzeciwko wieży Eiffla, pałac Chaillot). Mieszkanie było drogie, dlatego w tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow. Pięć okien, jakie znajdowały się w apartamencie dawało widok obejmującyTuileries, Izbę Deputowanych, wieżękościoła St-Germain l’Auxerrois,Notre-Dame, Panteon,St-Sulpice oraz kopułę kościoła Inwalidów. Chopin czuł się tak dobrze, że przestał nawet brać lekarstwa. Ofiarami panującej epidemii padli m.in.Friedrich Kalkbrenner orazAngelica Catalani. Strach przed chorobą spowodował, iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż. Przy artyście pozostała m.in. Stirling. Jej częste odwiedziny denerwowały Chopina („One mnie zaduszą nudami”[45]). W obawie przed pozostawieniem Chopina samego w nocy, rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną ze swoich nianiek. W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi, miał on również kilka poważnych krwotoków. Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę, która postanowiła wezwaćJeana Cruveilhiera. Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby. Z leków jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał, że umiera. Spowodowało to starania o przyjazd do Paryża jego siostryLudwiki:
Moje Życie. Jeżeli możecie, to przyjedźcie. Słaby jestem i żadne doktory mi tak, jak Wy, nie pomogą[46].
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina –Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog w „Dzienniku Polskim”:
Rodem Warszawianin, sercem Polak, a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin, zszedł z tego świata[…].
Chopin zmarł w otoczeniu kilkorga bliskich mu osób[47][48] około 2 w nocy 17 października 1849, a na świadectwie zgonu jako przyczynę lekarz wpisał gruźlicę. Przed śmiercią Chopin miał mówić do towarzyszących mu osób:Mówiła mi, że umrę na jej rękach…, co odnosiło się do George Sand[49][50]. Jego ostatnimi słowami było:Jezus, Maria, Józef. Jestem już u źródła szczęścia!…[51].
Auguste Clésinger wykonał pośmiertny odlew twarzy i dłoni artysty[52], a następnie zaprojektował też i wykonał jegonagrobek, składający się z cokołu z popiersiem kompozytora, który jest zwieńczony rzeźbą zadumanejEuterpe. Grób kompozytora znajduje się w 11 sekcji cmentarza, linia 1, kwatera Y20, między grobamiFrançois-Antoine’a Habenecka iJosepha Lakanala. Dokładnie naprzeciwko grobu Chopina znajduje się skromny grób pary mało znanych francusko-niemieckich poetówYvan Goll iClaire Goll[53]. Koszty pogrzebu i pomnika nagrobnego pokryłaJane Stirling. Ona też opłaciła powrót do Warszawy siostry Chopina Ludwiki, która przewiozła do kraju serce kompozytora.
Losy serca Chopina
Umierający Chopin poprosił, by po śmierci otwarto jego ciało i wyjęte z niego serce przesłano do Warszawy[54]. Przyczyny tej prośby były dwie: Chopin chciał w jakiś sposób wrócić do Polski i bał się pogrzebania żywcem[55]. Sekcję zwłok przeprowadził w dzień po jego śmiercianatomopatolog i chirurg Jean Cruveilhier w Instytucie Medycznym w Paryżu[54]. Protokół z sekcji nie zachował się[54].
Słój z sercem kompozytora zatopionym w alkoholu (prawdopodobnie wkoniaku lubspirytusie)[54][56] został przewieziony potajemnie do Polski w styczniu 1850 przez jego starszą siostrę Ludwikę Jędrzejewiczową. W Warszawie przechowywała go przez jakiś czas w swym mieszkaniu znajdującym się w nieistniejącej obecnie kamienicy przyul. Podwale[54]. Później (dokładna data nie jest znana) serce zostało powierzone opiece księżom misjonarzom wkościele Świętego Krzyża, który był kościołem parafialnym rodziny Chopinów[54]. Na początku było przechowywane w dolnym kościele[54], ponieważ księżom przeszkadzał fakt związku Chopina z skandalistką George Sand. Początkowo odmawiali w ogóle przyjęcia serca Chopina z tego powodu[57]. W 1880 serce zostało umieszczone w lewym filarzenawy głównej świątyni[54]. Umieszczono na nim zaprojektowane przezLeonarda Marconiego epitafium w formie tablicy zmarmuru karraryjskiego. Na tablicy widnieje napisFryderykowi Chopinowi, rodacy. Nad nim cytat z Ewangelii św. Mateusza:Gdzie skarb twój, tam serce twoje. Epitafium zostało ufundowane z dochodów koncertu charytatywnego zorganizowanego przez kompozytoraWładysława Żeleńskiego, prezesaTowarzystwa Muzycznego w Warszawie[58]. Tablicę odsłonięto 5 marca 1880[59].
Urna z sercem Chopina została przewieziona doMilanówka[54]. Stała na pianinie w salonie-kaplicy, na I piętrze plebanii. 17 października 1945, w rocznicę śmierci Chopina, proboszczparafii św. Krzyża w Warszawie ks. Leopold Petrzyk, kompozytor prof.Bolesław Woytowicz i muzykologBronisław Edward Sydow zawieźli urnę do Żelazowej Woli. Tam oczekiwali na nią m.in. przedstawiciele najwyższych władz państwowych zBolesławem Bierutem[60]. Urnę ustawiono na postumencie na tle portretu kompozytora[60]. Po przemówieniu Bolesław Bierut przekazał urnę prezydentowi WarszawyStanisławowi Tołwińskiemu[60]. Po odegraniu przezHenryka Sztompkę nokturnu, dwóch mazurków i poloneza, urnę z sercem przejęła z kolei młodzież[61]. W drodze do kościoła św. Krzyża samochód zatrzymał się jeszcze przy dawnej rogatce wolskiej, gdzie w 1830 Fryderyk Chopin żegnał się z Warszawą[61].
Po uroczystej mszy w zniszczonej świątyni, przed wmurowaniem urny, kazanie wygłosiłHieronim Feicht[61].
Wieczorem tego dnia w budynku „Romy” przyul. Nowogrodzkiej 49 odbyła się uroczysta akademia, na której grano utwory Chopina[61].
W 2014 zespół naukowców pod kierunkiem prof. dra hab.Michała Witta, kierownika Zakładu Genetyki Molekularnej i Klinicznej Instytutu Genetyki Człowieka Polskiej Akademii Nauk wPoznaniu, przeprowadził analizę wyników oględzin słoja z sercem kompozytora, z których dowiedzieć się można, że bezpośrednią przyczyną jego śmierci byłozapalenie osierdzia jako ciężkie powikłaniegruźlicy[62].
Tablica w kościele brochowskim z datą 22 lutego, jako datą urodzin kompozytora
Data urodzenia Chopina budzi wątpliwości. W księdze urodzeń oraz księdze chrztów w kościele parafialnym wBrochowie podawany jest dzień 22 lutego:
Roku 1810, 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem brochowskim, sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu sochaczewskiego w departamencie warszawskim, stawili się Mikołaj Chopin, ojciec lat mający 40, we wsi Żelazowa Wola zamieszkały, i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szóstej wieczorem roku bieżącego, oświadczając, że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich, liczącej lat 28, jego małżonki, i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Józefa Wyrzykowskiego, ekonoma, liczącego lat 38, tudzież Fryderyka Geszta, który rok 40 skończył, obydwóch we wsi Żelazowa Wola zamieszkałych, ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia stawiającym wyznali, iż pisać umieją. My akt niniejszy podpisaliśmy, Ksiądz Jan Duchnowski, proboszcz brochowski, sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego, Mikołaj Chopin, ojciec[65].
Nr 2.23.IV /1810/. Ja, jak wyżej, spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z wody, dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem, urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej, ślubnych małżonków. Rodzice chrzestni – Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkówną, hrabianką z Żelazowej Woli[66].
Data ta jest jednak kwestionowana. Fryderyk, jak i jego rodzina, za poprawny dzień zawsze podawali 1 marca[67] – taką datę podał Fryderyk, gdy w styczniu 1833 został członkiemTowarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Kontrowersje dotyczą także daty rocznej – nie ma pewności, czy Fryderyk urodził się w 1810 czy 1809 roku[68][69].
Pierwszy młodzieńczy okres twórczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej tradycji dworskiej i wiejskiej (np.Michał Kleofas Ogiński,Karol Kurpiński), z drugiej strony na europejskim stylubrillant wczesnych romantyków (Johann Nepomuk Hummel,John Field,Carl Maria von Weber). Takimi popisowymi, a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko utworami są oba koncerty fortepianowe. W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy klasyczne, takie jak rondo, wariacje, sonata, koncert, trio. Formy poloneza i mazurka nawiązują do tradycji narodowej i ludowej. Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej powstawały takie utwory jakRondo à la Mazur,Rondo à la Krakowiak.
W drugim okresie twórczości (począwszy od op. 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako kompozytora narodowego i romantycznego. Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz. Nowe podejście do techniki pianistycznej, manifestujące się w obu cyklach etiud, zaczęło decydować o obliczu wszystkich podstawowych gatunków… Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się charakterystycznym rysem takich form jak scherzo, ballada, nokturn[70].
1840–1849 (późny okres)
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne (Sonaty b-moll, h-moll, g-moll). Powiększeniu uległy rozmiary utworów jednoczęściowych (Ballada f-moll, Fantazja f-moll, polonezy fis-moll i As-dur, Polonez-Fantazja, Barkarola). Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy, uważane za „trudne”, a zwłaszcza – zanadto dysonujące[71].
Wczesne polonezy, nawiązujące do popularnych wówczas w Warszawie utworów Ogińskiego, wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworów dziecięcych i młodzieńczych „op. posth.” = wydane pośmiertnie). W latach dojrzałych Chopin opublikował siedem polonezów, które są już zupełnie inne: bardzo dramatyczne i rozbudowane.
Polonezy cis-moll i es-moll op. 26, skomponowane wkrótce po klęsce powstania listopadowego, oddają tragiczną atmosferę, w jakiej powstawały. Polonez A-dur op. 40 z racji uroczystego charakteru nazwano „wojskowym”; stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę, gdyż jest to jeden z nielicznych utworów Chopina poddających się transkrypcji. Nastrój nieomal triumfalny stwarza najpopularniejszy, wirtuozowski Polonez As-dur op. 53. Od stylizowanego tańca najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op. 61. Niektóre tematy w Polonezie-Fantazji w ogóle nie mają związku z tanecznym rytmem. Przypominając swobodną fantazję o złożonej „fabule uczuciowej”, utwór ten zasługiwałby na miano „poematu symfonicznego” na fortepian[72].
Chopin skomponował 57 mazurków, w nieznany wcześniej sposób nawiązując w nich do muzyki ludowej z Mazowsza.
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańców: zamaszysty mazur, szybki, wirujący oberek i powolny, melancholijny kujawiak. Tę ostatnią, „dworkową” wersję, kompozytor lubił najbardziej. Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposób, że stawała się liryczną, bardzo osobistą, refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związków z popularną „piosnką”[73].
Chopin napisał 21 nokturnów. Są to liryczne, melodyjne miniatury. Najwcześniejsze są jeszcze dość sentymentalne, późniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone. Na ich melodię szczególnie wpłynęłobel canto, gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery, zwłaszczaBelliniego. Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja.
Chopin napisał w późniejszych latach 4 Scherza. Wbrew tytułowi, są one raczej poważne, a nawet dramatyczne. Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op. 20, napisane podobno w okresie powstania listopadowego, z cytatem kolędyLulajże, Jezuniu w części środkowej.
Mówi się, że 4 ballady Chopina: g-moll op. 23, F-dur op. 38, As-dur op. 47 (jedyna z „optymistycznym” zakończeniem) i f-moll op. 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad Adama Mickiewicza, lecz nie znaleziono na to dowodów. Ewentualne pokrewieństwo z poezją:
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii. Dwa tematy przekształcane są na wzór perypetii w opowieściach poetyckich, po czym efektowna koda przynosi „rozwiązanie”, odległe jednak od jakiejkolwiek apoteozy[74].
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.
Ukończone zostały dwa cykle etiud: op. 10 i op. 25. Zgodnie z nazwą (fr.étude = studium, ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej. Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku nie są to „nudne ćwiczenia”, którymi zamęczano pokolenia początkujących pianistów. Każda etiuda Chopina to arcydzieło. Jedną z najbardziej znanych jest, zamykająca opus 10, etiuda c-moll, zwana „rewolucyjną”.
24 Preludia op. 28 powstały jako symboliczny hołd złożonyJanowi Sebastianowi Bachowi, którego muzykę Chopin cenił. Są wyraźnym nawiązaniem doDas Wohltemperierte Klavier, napisanym również we wszystkich 24 tonacjach dur i moll. Zgodnie z zasadą gatunku są krótkie (najdłuższe As-dur nr 17 ma 90 taktów, a najkrótsze E-dur nr 9 ma tylko 12). Harmoniczny porządek cyklu pozwala wykonywać go w całości, lecz sam Chopin grywał tylko po kilka miniatur.
Chopin napisał 3 sonaty na fortepian: Sonatę c-moll op. 4, Sonatę b-moll op. 35 i Sonatę h-moll op. 58 oraz Sonatę g-moll op. 65 na fortepian i wiolonczelę. Spośród 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll, której trzecia część, Marsz żałobny, grywana jest dzisiaj podczas pogrzebów, w rozmaitych transkrypcjach.
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę: f-moll op. 21 z 1829 r. i e-moll op. 11 z 1830 r. – oba z pierwszego okresu twórczości, pisane jeszcze w Polsce, osadzone w formie klasycznej.
Inne
Chopin skomponował 19 pieśni na głos z fortepianem, Trio fortepianowe oraz Sonatę wiolonczelową.
Fryderyk Franciszek Chopin (22.02.1810–17.10.1849)
Światopogląd i preferencje polityczne
Chopin przez całe życie był mocno wierzącymkatolikiem. Daleki oddewocji, uważał wiarę za kwestię intymną. Znał świetnie na pamięćPismo Święte i potrafił je cytować[77]. Choć zupełnie wyjątkowo zdarzały mu się obrazoburcze sformułowania (np. o Bogu-Moskalu)[78], to generalnie pozostawał zdecydowanie w nurcie religijnej ortodoksji. Przed śmiercią wyspowiadał się, komunikował i błogosławił obecnych, błagając Boga o łaski dla nich[79].
W kwestiach społecznych Chopin pozostawał umiarkowanymkonserwatystą[80]. Nudziły go teorieegalitarystyczne, był przeciwnikiemsocjalizmu oraz bez złudzeń oceniał milenarystyczne utopie socjalne[81]. Nie ceniłliberalizmu i miał skłonnościmonarchistyczno-legitymistyczne. Sam twierdził, że „kochamkarlistów, nie cierpięfilipistów”[82]. Z drugiej strony, w stosunku do salonów arystokratycznych i plutokratycznych, zwłaszcza francuskich, odczuwał niechęć, a nawet pogardę[80].
Chopin uważał się zaPolaka, a za swój kraj ojczysty uznawał Polskę; emocjonalnie był szczegónie związany z Mazowszem[83]. Nie miał antypatii wśród innych narodów, choć zdarzało mu się odnosić z niechęcią np. do Anglików czy do Żydów[84]; szczególnie lubił i cenił Czechów[85]. Nie był zwolennikiem zrywów powstańczych, które uważał za skazane na niepowodzenie; na tym tle doszło np. do ochłodzenia jego stosunków zMochnackim. Upadek powstań z lat 1830–1831 i 1848 przeżywał jednak bardzo mocno[83].
Pozostałe informacje
Józef Sikorski, rówieśnik kompozytora, pisał w swoim „Wspomnieniu Szopena”, że Chopin jako dziecko płakał, gdy matka grała na fortepianie, co pokazuje jego wrażliwość na piękno muzyki[86].
Źródła podają, że Chopin przez całe życie zmagał się ze słabym zdrowiem. We wczesnej młodości rozwinęły się u niego problemy z tolerancją tłustych potraw. Był niski, miał około 170 cm wzrostu. Miał skłonność do rzadkiego owłosienia na twarzy; w liście z 1832 roku wspominał o nierównym wzrościebaków. Przyjaciele zauważali, że okazjonalnie sięgał poalkohol ipapierosy; bywał też narażony nabierne palenie tytoniu w paryskim środowisku artystycznym[87].
W okresieII wojny światowej Niemcy początkowo zabronili wykonywania utworów Chopina, jednakże w późniejszym okresie zaczęli lansować tezę o jego rzekomym niemieckim pochodzeniu (rodzina Chopina pochodziła z pogranicza francusko-niemieckiego, z niezależnego księstwaLotaryngii wcielonego do Francji dopiero w 1766 r., w którym ludność miejscowa posługiwała się dialektem romańskim, a dziadek Chopina – Franciszek pisał się także z niemiecka – Shopin[88], jednak Franciszek osiadł tam w pierwszym pokoleniu, a jego rodzina pochodziła w rzeczywistości z Alp na pograniczu szwajcarsko-niemieckim[89]). 27 października 1943 roku w KrakowieHans Frank otworzył wystawę poświęconą Chopinowi, mającą stanowić zaczątek wielkiego muzeum kompozytora. Ponadto Frank nabył we Francjimaskę pośmiertną Chopina, fortepian marki Pleyel, na którym Chopin uczył zakochaną w nim szkocką arystokratkę Jane Stirling (obecnie w Collegium Maius UJ), a także bibliotekę nauczyciela Chopina Józefa Elsnera, autografy utworów i korespondencję kompozytora pochodzące z kolekcji francuskiego miłośnika ChopinaÉdouarda Ganche[90].
Zobacz portal z wiadomościami w serwisie Wikinews na tematRok Chopinowski
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego, ale rola jego muzyki – acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych pokoleń – zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę. Patriotyczną wymowę jego dzieł odczytywali nie tylko Polacy.Robert Schumann w 1836 roku na łamach „Neue Zeitschrift für Musik” napisał:
Gdyby potężny samowładny monarcha z północy wiedział, jak niebezpieczny wróg grozi mu w dziełach Chopina, w prostych melodiach jego mazurków, zabroniłby tej muzyki. Dzieła Chopina to armaty ukryte w kwiatach[91].
Jego utwory, zwłaszcza polonezy i mazurki, traktowane były jak synonim polskości, odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej. Ignacy Jan Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina:
Zabraniano namSłowackiego,Krasińskiego,Mickiewicza. Nie zabroniono nam Chopina. A jednak w Chopinie tkwi wszystko, czego nam wzbraniano: barwne kontusze, pasy złotem lite, posępne czamarki, krakowskie rogatywki, szlacheckich brzęk szabel, naszych kos chłopskich połyski, jęk piersi zranionej, bunt spętanego ducha, krzyże cmentarne, przydrożne wiejskie kościółki, modlitwy serc stroskanych, niewoli ból, wolności żal, tyranów przekleństwo i zwycięstwa radosna pieśń […].
Chopin pozostaje do dzisiaj jednym z najbardziej znanych na świecie Polaków.
Znajdował on naśladowców nie tylko w Warszawie, lecz od Północy do Południa, od Oslo do Palermo, od Wschodu do Zachodu, od Petersburga do Paryża. Podobnie jak żaden kompozytor muzyki symfonicznej XIX wieku nie mógł nie dostrzec Beethovena, tak żaden kompozytor muzyki fortepianowej po roku 1830 nie mógł pominąć Chopina[92].
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
Wnętrze Filharmonii Narodowej podczas I etapu XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina
W latach 50. i 60. XX w. dokonano nagrań dzieł wszystkich Chopina z udziałem najlepszych polskich pianistów. Redaktorem naczelnym wydania byłJan Ekier.
Ochrona prawna
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 2001 r. o ochronie dziedzictwa Fryderyka Chopina jego utwory i przedmioty z nim związane stanowią dobro ogólnonarodowe podlegające szczególnej ochronie[93]. Ustawa dotyczy wykorzystania wizerunku i nazwiska Chopina w znakach towarowych, natomiast nie dotyczy jego twórczości, która znajduje się wdomenie publicznej[94].
Ochroną dziedzictwa kompozytora zajmuje sięNarodowy Instytut Fryderyka Chopina (NIFC), przy wsparciuUrzędu Patentowego RP. Podmioty chcące zarejestrować znak towarowy zawierający nazwisko lub wizerunek Fryderyka Chopina muszą uzyskać wcześniejszą akceptację NIFC[94]. Instytut wymaga, aby produkty opatrzone wizerunkiem lub nazwiskiem kompozytora były wysokiej jakości i kojarzyły się z Polską. Za wyrażenie zgody na używanie takiego znaku towarowego w celach komercyjnych Instytut pobiera opłatę roczną oraz procent od uzyskanych zysków[94].
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Nagrody Akademii Fonograficznej – „Fryderyki”
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej – „Fryderyki”, które zaczęto przyznawać w 1995, miały być polskim odpowiednikiem nagrodyGrammy. Zamiar ten jednak się nie powiódł, gdyż w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje telewizyjne wycofały się z transmitowania gali, na której je wręczano. W 2006 po raz pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagród. Listę ich zdobywców ogłoszono jedynie w Internecie.
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojów w całej Europie wspięła się piosenkaI like Chopin włoskiego piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo). Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina, fortepianowy motyw, który przewija się w piosence, nie jest kompozycją Polaka. Przebój Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie, choć najczęściej jakocover.Początek piosenki miał następujące słowa po angielsku:
Remember that piano / So delightful unusual / That classic sensation / Sentimental confusion
Used to say / I like Chopin / Love me now and again
Eternal Sonata
Japońska fascynacja muzyką Chopina oraz sztukąanime łączy graEternal Sonata na konsoleXbox 360 iPlayStation 3, wydana w Japonii w czerwcu 2007. Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin, który na trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy, tam wraz z przyjaciółmi szuka leku na swoją chorobę. Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego pianistyStanisława Bunina.
Literatura
Autorem pierwszej monografii o Chopinie był Ferenc Liszt, ukazała się ona w 1852 roku i oprócz analizy twórczości zawierała m.in. relacje ze spotkań z Chopinem[95]. Twórczość Fryderyka Chopina znajdowała odniesienie w twórczości literackiej. Ukazały się opracowania tzw. literackichchopinianów, które opracowali m.in.Bronisław Edward Sydow (Chopin w literaturze: Poezja. Proza. Scena i film, 1949) iEdmund Słuszkiewicz (Wiersze o Chopinie. Antologia i bibliografia, 1964)[96].
Filmy o życiu kompozytora
U kresuII Rzeczypospolitej w 1939 był planowany film opowiadający o życiu Chopina[97]. W późniejszym czasie powstało wiele filmów o życiu kompozytora, w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek kompozytora z George Sand. Niektóre z filmów o Chopinie to:
Nocturno der Liebe (Nokturn miłości), alternatywny tytuł – Chopin, niemiecki film niemy z 1919 roku w reżyserii Carla Boese, ukazujący relacje Chopina (Conrad Veidt) z trzema kobietami, jego młodzieńczą miłością Mariolką (Rita Clermont), ze śpiewaczką Sonją Radkowską (Gertrude Welcker), oraz z George Sand (Erna Denera). Tłem muzycznym filmu są utwory Chopina[98].
W 200. rocznicę narodzin Chopina Narodowy Bank Polski wyemitował banknot kolekcjonerski o nominale 20 zł z wizerunkiem kompozytora[104].
Monety
Jego wizerunek został przedstawiony na polskiej monecie o nominale 50 zł, wyemitowanej w 1972 i 1974 roku. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 750 w nakładzie łącznym 60 374 egzemplarzy, miała średnicę 30 mm i wagę 12,75 g,rant gładki[105].
Ten sam wzór co moneta srebrna, miała również moneta złota o nominale 2000 złotych, wyemitowana w 1977 roku. Moneta ta została wykonana z kruszcu próby 900 w nakładzie łącznym 4000 egzemplarzy, miała średnicę 21 mm i wagę 8 g,rant gładki[105].
Wizerunek Chopina widniał na banknocie o nominale 5000 zł, będącym w obiegu w latach 1982–1996[106].
W 1999 z okazji 150. rocznicy śmierci kompozytoraNarodowy Bank Polski wyemitował dwie poświęcone jemu monety kolekcjonerskie, złotą o nominale 200 złotych i srebrną dziesięciozłotową oraz okolicznościową dwuzłotówkę[108].
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 26 znaczków poświęconych pamięci kompozytora[109]:
↑abPiotr Mysłakowski, Andrzej Sikorski: Fryderyk Chopin. Korzenie. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2009, s. 177.ISBN 978-83-61142-32-4.
↑Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, s. 76.
↑Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa śladami Chopina. Warszawa: Agora, 2010, s. 46.ISBN 978-83-7552-992-0.
↑Kazimierz Wierzyński: Życie Chopina. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, s. 32.ISBN 83-03-03117-1.
↑abcdKazimierz Wierzyński: Życie Chopina. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, s. 33.ISBN 83-03-03117-1.
↑Aleksandra Tarczewska, Izabela Kaniowska-Lewańska: Historia mego życia: wspomnienia warszawianki. Wrocław: Ossolineum, 1967, s. 243.
↑Ferdynand Hoesick: Chopin. Życie i twórczość. Tom I Warszawa 1810–1831. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1967, s. 84–85.
↑Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 7.ISBN 83-223-2047-7.
↑Mirosław Krajewski: Dobrzyńskie listy Fryderyka Chopina. Rypin: WEiW Verbum, 2010, s. 5–51.ISBN 978-83-88701-40-5.
↑Henryk Franciszek Nowaczyk. Do Poturzyna z Wariacjami B-dur. „Ruch Muzyczny”. 1998 (nr 18 i 19). s. 16. Ludwik Erhardt. ISSN0035-9610. (pol.).
↑Internetowe Centrum Informacji Chopinowskiej: Polska Chopina. Poturzyn. Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. [dostęp 2019-11-27]. [zarchiwizowane ztego adresu (2019-07-05)]. (pol.).
↑Krystyna Kobylańska: Chopin w kraju. Dokumenty i pamiątki. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1956, s. 271.
↑Piotr Mysłakowski: Warszawa Chopinów. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2012, s. 169–170, 172.ISBN 978-83-61142-80-5.
↑Kalisz, [w:] Polska Chopina [online], Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [dostęp 2021-10-10] [zarchiwizowane zadresu 2020-11-02].
↑Tadeusz A. Zieliński:Chopin. Życie i droga twórcza. PWM Kraków 1993,ISBN 978-83-224-0456-0. S. 632/633: „W chwili przyjazdu kompozytora do Stuttgartu istniał przynajmniej zasadniczy pomysł Etiudy c-moll… Zresztą charakter wyrazowy tej Etiudy, o ile może kojarzyć się z patosem walki, heroizmem i siła, a więc z tym, co wybuchowi Powstania, o tyle zupełnie nie pasuje do uczuć związanych z kapitulacją i klęską.”.
↑Zofia Helman, Hanna Wróblewska-Straus: The Date of Chopin’s Arrival in Paris. In:Musicology Today. Anthropology – History – Analysis. Institute of Musicology, University of Warsaw 2007, S. 95–103. Alan Walker:Fryderyk Chopin. A Life and Times. Picador Paperback, New York, 2019,ISBN 978-1-250-23482-7, S. 212.
↑Magdalena Oliferko. Fryderyk Chopin i Towarzystwo Politechniczne Polskie w Paryżu – nieznana korespondencja oraz aspekty emigracyjnej aktywności Chopina. „Muzyka”. tom LIX (numer 2 (233)), s. 37–60, 2014.
↑KrystynaK.KotulaKrystynaK.,Maria z Wodzińskich Orpiszewska, 1819-1896: życie i dzieło, Wyd. 1, Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2010, s. 16,ISBN 978-83-87950-76-7 [dostęp 2024-10-15].
↑KrystynaK.KotulaKrystynaK.,Maria z Wodzińskich Orpiszewska (1819-1896): życie i dzieło, Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2010, s. 23,ISBN 978-83-87950-76-7 [dostęp 2024-10-15].
↑KrystynaK.KotulaKrystynaK.,Maria z Wodzińskich Orpiszewska (1819-1896): życie i dzieło, Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2010, s. 23,ISBN 978-83-87950-76-7 [dostęp 2024-10-15].
↑Prawdopodobnie siostra Chopina,Ludwika Jędrzejewiczowa, córka George Sand, Solange Clésinger, Teofil Kwiatkowski, AbbéAleksander Jełowicki, Adolf Gutmann i dr Jean-Baptiste Cruveilhier.
↑Ferenc Liszt wymienia szczególnie dwie osoby: ulubionego ucznia Chopina, Adolpha Guttmanna, który miał podtrzymywać głowę Chopina w momencie śmierci, oraz hrabinęDelfinę Potocką. Zob. Ferenc Liszt,Życie Fryderyka Chopina, Warszawa 2025, s. 173.
↑S Eriksson. Led Chopin av antitrypsinbrist? Försvunnet obduktionsprotokoll har gäckat sentida läkares försök att fastställa diagnosen. „Lakartidningen”. 100 (30–31), s. 2449–2454, Jul 2003.PMID:12914142.
Maria Gordon-Smith, George Richard Marek (przekł. Aldona Szpakowska): Chopin. Warszawa: Czytelnik, 1990.ISBN 83-07-01558-8.OCLC69510378. Brak numerów stron w książce
Mirosław Krajewski: Dobrzyńskie listy Fryderyka Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827). Rypin: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2010.ISBN 978-83-88701-40-5.OCLC750734397. Brak numerów stron w książce
Karol Stromeger, Bronisław Edward Sydow: Almanach Chopinowski 1949: kronika życia, dzieło, bibliografia, literatura, ikonografia, varia. Warszawa: Czytelnik, 1949.OCLC577830195. Brak numerów stron w książce
Anna Brożek, Jacek Jadacki: Fryderyk Chopin. Środowisko społeczne – osobowość – światopogląd – założenia twórcze. Warszawa: 2010.ISBN 978-83-7507-087-3.
Ferenc Liszt,Życie Fryderyka Chopina, 1863, wyd. polskie 2025.
_COR.jpg)
.JPG)
_memorial%2c_2005_desig._by_Bronis%25C5%2582aw_Chromy%2c_Decjusza_Park%2c_28_lipca_1943_roku_street%2c_Wola_Justowska%2c_Krak%25C3%25B3w%2c_Poland.jpg)
