Wychowywał się wpałacu Schönbrunn, odebrał staranne wykształcenie. Posługiwał się kilkoma językami, choć w oficjalnych kontaktach używał tylko niemieckiego i węgierskiego. Już w młodych latach przeszedł szkolenie wojskowe. W wieku 10 lat został podporucznikiem, a 3 lata później pułkownikiem. Podczaswojny austriacko-piemonckiej przeszedł chrzest bojowy wbitwie pod Santa Lucia 6 maja 1848[1].
Dramatyczne wydarzeniaWiosny Ludów w monarchii habsburskiej uświadomiły otoczeniu cesarskiemu konieczność zmian. CesarzFerdynand I, zwany „Dobrotliwym” był bowiem osobą chorą, ograniczoną umysłowo, niezdolną do sprawowania władzy. Zdecydowano się zatem skłonić go do abdykacji. W takiej sytuacji, zgodnie z zasadami dziedziczenia korona przypadałaby jego bratu,Franciszkowi Karolowi. Zgodzono się jednak co do tego, że tron powinien objąć młody władca, pozbawiony zobowiązań wobec zrewoltowanych ludów monarchii. Wówczas Franciszek Karol zrezygnował z korony na rzecz swego najstarszego syna, który początkowo miał przybrać imię Franciszek II, ale ostatecznie uznano, że imiona Franciszek Józef lepiej zaznaczą rozpoczęcie nowego rozdziału.
2 grudnia 1848 w pałacu biskupim wOłomuńcu osiemnastoletni Franciszek Józef I został proklamowany cesarzem Austrii. Jego pierwszym zadaniem było stłumienie rewolucji, wstrząsających cesarstwem. W marcu 1849 nowy cesarz rozwiązał obradujący wKromieryżu sejm austriacki. Najpoważniejsze problemy wiązały się z sytuacją na Węgrzech, gdzie trwałopowstanie. Franciszek Józef był zmuszony prosić o pomoc cara Rosji,Mikołaja I. Na Węgry wkroczyła armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałkaIwana Paskiewicza. Stłumienie tego ruchu do jesieni 1849 pozwoliło mu umocnić władzę. Wydany w 1851patent sylwestrowy cofał ustępstwa konstytucyjne z okresuWiosny Ludów i ponownie kierował Austrię na tory absolutyzmu.
18 lutego 1853 doszło w Wiedniu do nieudanego zamachu na 23-letniego cesarza. Zamachowcem był węgierskianarchista, czeladnik krawieckiJános Libenyi, który rzucił się na Franciszka Józefa z nożem i zranił go w szyję. Zamachowca obezwładnili adiutantMaximilian O’Donnell i rzeźnik Joseph Ettenreich. János Libenyi został stracony, zaś na pamiątkę ocalenia życia monarchy, jego brat, arcyksiążę Maksymilian nakazał wznieśćkościół wotywny.
Poszukiwania żony dla cesarza, w które była zaangażowana głównie jego matka,Zofia zakończyły się powodzeniem latem 1853. Początkowo małżonką Franciszka Józefa miała zostaćHelena, księżniczka bawarska z roduWittelsbach. Jednak młody cesarz zakochał się ze wzajemnością w jej rodzonej siostrzeElżbiecie, znanej jako Sisi. Zaręczyny zostały ogłoszone 24 sierpnia 1853. Do zawarcia małżeństwa była koniecznadyspensapapieża ponieważ Franciszek Józef i Elżbieta byli blisko spokrewnieni. Matka Elżbiety,Ludwika Wittelsbach i matka Franciszka Józefa, Zofia były siostrami. W marcu 1854 spisano kontrakt małżeński. Ślub odbył się 24 kwietnia 1854 w wiedeńskimkościele Augustianów. Franciszek Józef i Elżbieta mieli czworo dzieci: synaRudolfa oraz córkiZofię,Gizelę iMarię Walerię[2].
W 1854, podczaswojny krymskiej Austria pośrednio wystąpiła przeciwRosji, okupując Mołdawię i Wołoszczyznę. Zimą tego samego roku Franciszek Józef z żoną odbył podróż po Lombardii i Wenecji, aby zademonstrować przynależność tych regionów do cesarstwa.
W 1859 Franciszek Józef mianował PolakaAgenora Gołuchowskiego ministrem spraw wewnętrznych. Zaplanował on reformę cesarstwa w duchu daleko idącego federalizmu. Zasady te zawierał tzw.dyplom październikowy. Jednak pod wpływem kół konserwatywnych w 1861 został wydany tzw.patent lutowy, który znacznie ograniczał kompetencje sejmów poszczególnych krajów.
Równocześnie postępował upadek przewodniej roli Austrii wZwiązku Niemieckim. Obrady sejmu zwołanego po raz ostatni przez cesarza Austrii ukazały niechęć Prus do jego polityki. Król PrusWilhelm I Hohenzollern nie przybył, aOtto von Bismarck dążył do usunięcia Austrii ze Związku. W wyniku działań wojennych z Francją i Piemontem w 1859 Austria utraciła Lombardię na rzeczWłoch, w 1866 przegrała równieżwojnę z Prusami o hegemonię w Związku Niemieckim, który ostatecznie został rozwiązany. Poniesiona klęska uświadomiła Franciszkowi Józefowi konieczność wprowadzenia radykalnych zmian.
W celu ratowania państwa Habsburgów Franciszek Józef został zmuszony do porozumienia się z Węgrami. W 1867 powstały dualistyczneAustro-Węgry. 8 czerwca 1867 cesarz przyjął koronęświętego Stefana i tytuł „Apostolskiego Króla Węgier”, uznając tym samym równość Węgier wobec Cesarstwa Austrii. Na mocy ugody Austria i Węgry miały osobne parlamenty i rządy, jednak wspólne były trzy ministerstwa: spraw zagranicznych, wojny i finansów (to ostatnie opłacało koszty dwóch pierwszych). Wobecwojny francusko-pruskiej Franciszek Józef zajął neutralne stanowisko. W latach 1872–1873 doszło do zbliżenia z Rzeszą i Rosją, co znalazło wyraz wSojuszu Trzech Cesarzy. Podczaskongresu berlińskiego Austria uzyskała zgodę naokupację Bośni i Hercegowiny. Było to przykładem niezdecydowanej polityki cesarza, który zamiast poprzeć ruchy południowosłowiańskie, bądź wystąpić razem z Turcją przeciw Rosji zadowolił się okupacją biednego obszaru, pogłębiając niechęć żywioną do Austrii ze strony południowych Słowian. Wzrost zagrożenia ze strony Rosji naBałkanach zmusił cesarza do zawarcia sojuszu wojskowego z Niemcami (1879), do którego trzy lata później przystąpiły Włochy. W ten sposób uformowało sięTrójprzymierze, jeden z dwóch wielkich bloków militarnych w Europie.
We wrześniu 1880 cesarz odbył podróż do Galicji, gdzie został owacyjnie przyjęty przez mieszkańców. WKrakowie obiecał pomóc w restauracjiZamku Królewskiego na Wawelu. Pod wpływem skutków tragicznego pożaruRingtheater w Wiedniu, który miał miejsce 8 grudnia 1881 i pochłonął 386 ofiar Franciszek Józef z prywatnych środków sfinansował budowę tzw. Sühnhaus – budynku czynszowego dla ubogich. Wielkim wstrząsem dla cesarza było domniemanesamobójstwo jego syna Rudolfa wMayerlingu (1889) orazmorderstwo jego żony Elżbiety Bawarskiej (1898). Następcą tronu został brat cesarza, arcyksiążęKarol Ludwik, a po jego śmierci jego syn, arcyksiążęFranciszek Ferdynand. W sierpniu 1903 podczaskonklawe Franciszek Józef za pośrednictwem kardynałaJana Puzyny, biskupa krakowskiego zgłosił po raz ostatni w historiiweto (tzw.ekskluzywę), uniemożliwiając tym samym wybór kardynałaMariano Rampolla del Tindaro na papieża.
W czerwcu 1908 Franciszek Józef uroczyście obchodził 60. rocznicę wstąpienia na tron. W Wiedniu zjawiło się z życzeniami wiele koronowanych głów, m.in. król AngliiEdward VII oraz wszyscy książęta niemieccy na czele z cesarzemWilhelmem II. Hołd ten znacznie wzmocnił prestiż Austro-Węgier, które popadały w coraz większą zależność odCesarstwa Niemieckiego.
Jesienią 1908Austro-Węgry ogłosiły aneksjęBośni iHercegowiny. Doprowadziło to do zaostrzenia sytuacji naBałkanach. 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie został zabity następca tronuFranciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowiedziała wojnę Serbii, co doprowadziło w konsekwencji do wybuchuI wojny światowej. Informację o wybuchu wojny cesarz przekazał poddanym w proklamacjiDo Moich Ludów[3].
Franciszek Józef zdawał sobie sprawę, że wojna źle rokuje monarchii Habsburgów i podobno tuż przed śmiercią zamierzał za wszelką cenę zawrzeć pokój z państwami Trójporozumienia. Znane są jego słowa, że „monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem”[potrzebny przypis]. Jednym z ostatnich dokumentów, jakie podpisał, byłakt 5 listopada, powołujący „samodzielne państwo polskie” pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier.
Franciszek Józef zmarł w pałacu Schönbrunn wieczorem 21 listopada 1916 w wieku 86 lat. Jego śmierć była następstwem zapalenia prawego płuca, które rozwinęło się w wyniku przeziębienia podczas spaceru z królem BawariiLudwikiem III w parku Schönbrunn. Następcą tronu został wnuk brata cesarza,Karol I, który panował do upadku imperium w 1918. Franciszek Józef został pochowany w krypcie cesarskiej podKościołem Kapucynów, między żoną a synem.
Z Bożej Łaski cesarz Austrii, apostolski król Węgier, król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii, król Jerozolimy etc, etc… arcyksiążę Austrii, wielki książę Toskanii i Krakowa, książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny, wielki książę Siedmiogrodu, margrabia Moraw, książę Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatora, Cieszyna, Frulii, Raguzy i Zadaru, uksiążęcony hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki, książę Trydentu i Brixen, margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii, hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenbergu, pan Triestu, Cattaro i Marchii Słoweńskiej, wielki wojewoda województwa Serbii, etc, etc, …
Pomnik Franciszka Józefa w WiedniuZłota 20-koronówka z 1910 roku z wizerunkiem Franciszka Józefa
Panowanie Franciszka Józefa przyniosło Austrii prawie pół wieku pokoju,ale uzależniło ją politycznie od Niemiec[potrzebny przypis]. O poważaniu, jakim cesarz cieszył się w społeczeństwie świadczy, że przed 50-leciem panowania poprosił poddanych, aby wysłali mu pocztówki z widokami swoich rodzinnych miejscowości. Do 2 grudnia 1898 otrzymał około 10 mln kartek pocztowych[4]. Za jego panowania gruntownie przebudowano Wiedeń, który stał się europejską metropolią.
.jpg)
