Fontanezja (Fontanesia Labill.) –rodzaj roślin należący do rodzinyoliwkowatych. Obejmuje dwataksony, którym w różnych ujęciach nadawana jest ranga podgatunków w ramach jednego gatunku lub oba mają status gatunków. Jeden z nich –fontanezja wąskolistnaF. philliraeoides (jako podgatunek –F. philliraeoides subsp.philliraeoides) rośnie wTurcji,Syrii iLibanie oraz na jednym stanowisku w południowo-wschodniejSycylii (jako introdukowany także weWłoszech naPółwyspie Apenińskim)[4]. Drugi –fontanezja Fortune'aF. fortunei (jako podgatunek –F. philliraeoides subsp.fortunei) rośnie we wschodnichChinach (prowincje:Anhui,Hebei,Henan,Hubei,Jiangsu,Shaanxi,Szantung iZhejiang), a jako roślina introdukowana – naPółwyspie Koreańskim[4][5]. Fontanezja z Chin rośnie tam w wąwozach, nad strumieniami i w lasach[5], a śródziemnomorska w suchych zaroślach na zboczach wzgórz[6].
Rośliny uprawiane są jako ozdobne. Fontanezja wąskolistna rozpowszechniona jest w basenieMorza Śródziemnego, poza tym jest rzadko spotykana ze względu na dużą wrażliwość na mróz[7]. Szerzej rozpowszechniona jest fontanezja Fortune'a (f. chińska)[8][9], sprowadzona do Europy (najpierw do Francji) w 1845[7]. Rośliny nie są wymagające odnośnie do siedliska[9]. Mogą być uprawiane powyżej 6strefy mrozoodporności. Opisywane są jako nie mające większej wartości dekoracyjnej[10]. W Chinach sadzone są wżywopłotach[6]. Poza tym uprawiane są jako rośliny osłonowe, wiatrochłonne[9], tło dla innych nasadzeń[10] i w kolekcjach botanicznych[7].
Krzewy, rzadziej rośliny wyrastające w niewielkiedrzewa osiągające maksymalnie 8 m wysokości[5], a zazwyczaj do 5 m[6][7] (uprawiane w Europie Środkowej osiągają do 2 m[7]). Pędy prosto wzniesione, nagie[5], luźne[7]. Młode zielone, cienkie (boczne długopędy o średnicy ok. 1 mm)[7] i czterokanciaste[5]. Starsze obłe i szare[7].
Naprzeciwległe, opadające zimą[6][5][11], ale długo utrzymujące się jesienią[7][9]. Zielone i całobrzegie u taksonu wschodnioazjatyckiego oraz zielonoszare i drobno piłkowane (szorstkie na krawędzi) u taksonu śródziemnomorskiego[7]. Blaszka siedząca lub na krótkim ogonku (do 0,5 cm[5]), lancetowata i długo zaostrzona, osiągająca od 2 do 7 (rzadko do 11) cm długości[7].
Skupione w szczytowychgronach o długości do ok. 6 cm oraz w okółkach w kątach liści w górnej części pędów. Kwiaty zwykle obupłciowe, czterokrotne, niewielkie, na szypułkach do 2 mm długości.Kielich z drobnymi, jajowatymi działkami o długości ok. 0,5 mm. Płatkikorony u nasady tylko zrośnięte, lancetowate, białozielonkawe o długości do 3 mm.Pręciki dwa, wystające z rurki korony lub nie, osadzone u nasady płatków[5][11].Zalążnia dwukomorowa, z pojedynczymizalążkami w każdej z nich[11].
Skrzydlaki zawierające jedno lub dwa nasiona[11], te spłaszczone i otoczone skrzydełkiem. Dojrzałe są barwy żółtobrązowej, mają kształt jajowatoeliptyczny i długość poniżej 1 cm[5].
Rodzaj dzielony jest na dwa taksony o różnej randze u różnych autorów – jedni uznają je za dwa różne gatunki[4][7], inni traktują jako podgatunki jednego gatunku[5][11][8]. Różnice morfologiczne między nimi są niewielkie (takson śródziemnomorski ma bardziej szarawe liście i bardzo drobno piłkowane na brzegu – szorstkie), istotnie się natomiast różnią wrażliwością na mróz[7].
Wykaz gatunków
fontanezja Fortune'a, f. chińska[7] –Fontanesia fortuneiCarrière[4];Fontanesia philliraeoides subsp.fortunei(Carrière) Yaltirik in P. H. Davis, Fl. Turkey. 6: 147. 1978[5]
W 1998 opisano nowy gatunek z tego rodzaju w Chinach jakoFontanesia longicarpaK.-J. Kim (różnić się miał się rozmiarami owoców)[12], ale nie został on uznany i traktowany jest jakosynonimF. fortunei[4].
↑abcdMichael A. Dirr: Dirr’s encyclopedia of trees and shrubs. Portland, London: Timber Press, Inc., 2011, s. 307.ISBN 978-0-88192-901-0.
↑abFontanesia fortunei. [w:]Gardening help [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2020-01-08].
↑abcdefK. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 301.ISBN 978-3-642-62200-7.
