Finał Pucharu Świata w Rugby 1995 – finałowy meczPucharu Świata w Rugby 1995, rozegrany24 czerwca1995 na stadionieEllis Park wJohannesburgu, zakończony zwycięstwemreprezentacji Południowej Afryki naddrużyną Nowej Zelandii 15:12 i zdobyciem przez nią tytułu mistrza świata. Zwycięstwo to stanowiło istotny element w łagodzeniu napięć rasowych wPołudniowej Afryce związanych z likwidacją w tym krajuapartheidu i przejęciem w 1994 władzy przezNelsona Mandelę iAfrykański Kongres Narodowy.
Rugby union było głównym sportem wśród białej mniejszości Południowej Afryki, identyfikowanym z reżimemapartheidu[1][2]. Organizacja rugby w tym kraju odzwierciedlała rasowe uprzedzenia twórców tego systemu, panującego od lat 50.: istniały odrębne federacje rugby (wiodąca i dysponująca dużymi funduszami federacja dla białych oraz zepchnięte na margines federacje dla pozostałych), a biali gracze całkowicie zdominowali występy w reprezentacji[3]. Dyskryminowana czarna większość mieszkańców Południowej Afryki na meczach reprezentacji kraju kibicowała jej przeciwnikom[4]. Polityka rasowa władz kraju doprowadziła do coraz rzadszych w latach 60. i 70. kontaktów sportowych reszty świata z jego reprezentantami[5] – Południową Afrykę wykluczono z igrzysk olimpijskich, a rugby pozostawało jedynym polem starć z innymi krajami[6], jednak i w tym zakresie kontakty powodowały gwałtowne protesty poza granicami, a często były odwoływane[7][8]. Niewykluczenie Nowej Zelandii zigrzysk olimpijskich w Montrealu z powodu utrzymywania kontaktów w rugby z Południową Afryką spowodowało bojkot tej imprezy przez 27 krajów afrykańskich[9]. Coraz bardziej izolowanej reprezentacji Południowej Afryki nie zaproszono do udziału w pierwszych dwóch edycjachpucharu świata w rugby, co miało wywrzeć presję na rządzącą tym krajem białą mniejszość[7][10][11].
Sytuacja zmieniła się w 1990, gdy rozpoczęły się przemiany polityczne w Południowej Afryce, zalegalizowanoAfrykański Kongres Narodowy i rozpoczęto proces likwidacji apartheidu[12][13][10]. W 1992 obie federacje południowoafrykańskie zjednoczyły się[14][15][10], a reprezentacja powróciła do rozgrywek międzynarodowych[16][13][10]. Nie bez kłopotów, ponieważ byli zwolennicy zachowania tradycji z okresu dominacji białych, w tym odgrywania przed meczami dawnego hymnu kraju, trwały też dyskusje na temat pozostawienia dotychczasowych barw koszulek i przydomkuSpringboks (które ostatecznie zachowano)[17]. Bardzo szybko, bo już w 1993International Rugby Board powierzyło organizację kolejnegopucharu świata w rugby Południowej Afryce[13]. Organizacja tej imprezy w kraju dała okazję do łagodzenia licznych napięć w społeczeństwie. Zaważyły na tym starania nowego przywódcy krajuNelsona Mandeli, ze współudziałem sportowców (przede wszystkim kapitana reprezentacjiFrancois Pienaara) i działaczy (w tym menedżera reprezentacjiMorné du Plessisa), mające na celu wykorzystanie imprezy do zjednoczenia narodu (hasło: „Jedna drużyna, jeden naród”[18][4]). Istotnym elementem była możliwość powołania do kadry czarnoskórego zawodnika, skrzydłowegoChestera Williamsa[16][19], którego zdjęcie znalazło się na billboardach w całym kraju[19].
W finale miały się spotkać dwie drużyny, których mecze od wielu lat były często uznawane za nieoficjalne zmagania o prymat na świecie: reprezentacjePołudniowej Afryki iNowej Zelandii[20][21].
Gospodarze swój pierwszy mecz w turnieju rozegrali wKapsztadzie po ceremonii otwarcia z udziałemNelsona Mandeli przeciwko obrońcom tytułu mistrzowskiego,Australii i pokonali ją 27:18[22][23]. W dwóch pozostałych spotkaniach grupowych Południowa Afryka pokonałaRumunię iKanadę[22]. W ćwierćfinale po brutalnym meczu gospodarze pokonaliSamoa Zachodnie[24][25], a czarnoskóryChester Williams, który powrócił do kadry po kontuzji przed tym meczem, zdobył w nim aż czteryprzyłożenia[25][19]. W półfinale rywalem Południowej Afryki byłaFrancja: gospodarze wygrali mecz po bardzo zaciętym pojedynku[26][25], jednak niewiele brakowało, by w ogóle do niego nie doszło, a do finału awansowała bez gry Francja – przed meczem nadDurbanem przeszła niezwykle gwałtowna ulewa i wydawało się, że mecz nie będzie możliwy do rozegrania, a w przypadku odwołania spotkania o awansie decydowałaby klasyfikacjafair play, w której rywale Południowej Afryki byli lepsi[26].
Mecze grupowe Nowej Zelandii miały być dla tej drużyny formalnością, tymczasem już w pierwszym napotkała kłopoty ze stronyIrlandii. Jednak rozgrywający świetny turniej skrzydłowyJonah Lomu przeważył szalę na korzyśćAll Blacks zdobywając dwa przyłożenia i asystując przy kolejnym. W dwóch pozostałych meczach grupowych Nowa Zelandia pokonałaWalię iJaponię (w tym ostatnim meczu, mimo braku Lomu na boisku, zdobyła aż 145 punktów[27]), a w ćwierćfinaleSzkocję, do czego znowu przyczynił się w dużym stopniu Lomu[24]. W półfinale Nowa Zelandia zmierzyła się zAnglią i po raz kolejny bohaterem meczu okazał się Lomu: już w pierwszej minucie zdobył przyłożenie pokonując trzech angielskich graczy i Nowa Zelandia wygrała ten mecz 45:29[28][25]. Przed finałem uwaga sympatyków rugby skupiała się na tym, czy gospodarze zdołają powstrzymać Lomu[29][30].
Finał rozegrano na stadionieEllis Park wJohannesburgu w obecności 63 tys. widzów[31][20]. Nie padło w nim żadneprzyłożenie, a wszystkie punkty zdobyto dzięki kopom na bramki. Gra była zdominowana przez obronę; gracze Południowej Afryki dzięki przyjętej taktyce skutecznie eliminowali z gryJonaha Lomu i do przerwy prowadzili 9:6. W drugiej połowie przewagę miała Nowa Zelandia, która doprowadziła do remisu 9:9, jednak nie zdołała zdobyć decydujących punktów mimo próby kopu zdrop goala tuż przed końcem meczu przezAndrew Mehrtensa. W pierwszej połowie dogrywki obie drużyny zdobyły zrzutów karnych po trzy punkty i nadal był remis 12:12[31][20][30]. Jednak w drugiej połowieJoel Stransky przeważył szalę na korzyść gospodarzy drop goalem. Mecz zakończył się zwycięstwem Południowej Afryki 15:12[31][32][33][30].
Po meczu w mediach pojawiły się w prasie informacje, jakoby słabsza postawa reprezentacji Nowej Zelandii miała być spowodowana zatruciem pokarmowym większości zawodników krótko przed spotkaniem, jednak reprezentanci tego kraju odmówili wskazania tego zdarzenia jako usprawiedliwienia dla swojej porażki[31][34][20][35].
Dane meczowe[36]:
24 czerwca 1995 | Południowa Afryka | 15:12[37] (9:6, 9:9, 12:12) | Nowa Zelandia | Ellis Park,Johannesburg Widzów: 63 tys. Sędzia:Ed Morrison |
| Joel Stransky 15 (2dg 3K) | Andrew Mehrtens 12 (dg 3K) |
| Skład: 1.Os du Randt, 2.Chris Rossouw, 3.Balie Swart, 4.Kobus Wiese, 5.Hannes Strydom, 6.Francois Pienaar, 7.Ruben Kruger, 8.Mark Andrews, 9.Joost van der Westhuizen, 10.Joel Stransky, 11.Chester Williams, 12.Hennie le Roux, 13.Japie Mulder, 14.James Small, 15.André Joubert, rezerwowi: 16.Naka Drotské, 17.Brendan Venter, 18.Rudolf Straeuli, 19.Johan Roux, 20.Garry Pagel, 21.Gavin Johnson | Skład: 1.Craig Dowd, 2.Sean Fitzpatrick, 3.Olo Brown, 4.Ian Jones, 5.Robin Brooke, 6.Mike Brewer, 7.Josh Kronfeld, 8.Zinzan Brooke, 9.Graeme Bachop, 10.Andrew Mehrtens, 11.Jonah Lomu, 12.Walter Little, 13.Frank Bunce, 14.Jeff Wilson, 15.Glen Osborne, rezerwowi: 16.Mark Ellis, 17.Simon Culhane, 18.Ant Strachan, 19.Jamie Joseph, 20.Richard Loe, 21.Norm Hewitt |
Po meczuNelson Mandela wręczyłpuchar Webba Ellisa kapitanowi zwycięskiej drużynyFrancois Pienaarowi. Czarnoskóry polityk wręczał trofeum białemu kapitanowi drużyny, a obaj mieli na sobie identyczne koszulki reprezentacji[31][38][39][30] – jej ubranie przez Mandelę było wyjątkowo symboliczne, ponieważ wcześniej zarówno ona, jak iSpringboks byli traktowani jako symbole apartheidu[39][30][4]. Pienaar, udzielając wywiadu na stadionie, mówił o odczuwaniu wsparcia nie tylko publiczności na nim zgromadzonej, ale całego narodu, a biała w większości widownia na stadionie skandowała imię Mandeli[4]. Euforia opanowała cały kraj, tworząc nadzieję, że rugby może zmniejszyć bariery dzielące społeczeństwo[34]. Jeden mecz co prawda nie mógł tych barier całkowicie zlikwidować, ale stanowił jeden z najważniejszych momentów w drodze do tworzenia pokojowej przyszłości kraju[2].
Droga do finału i sam mecz były główną osnową bestsellerowej książkiJohna CarlinaPlaying the Enemy: Nelson Mandela and the Game That Changed a Nation[2][40] oraz opartego na niej filmu z 2009 w reżyseriiClinta EastwoodaInvictus – Niepokonany[30].
