Gałązka z owocostanamiPokrójPrzekrój przez świeży owocostan
Figowiec pospolity (Ficus caricaL.), zwany też figą pospolitą, figą karyjską, drzewem figowym lub figowcem owocowym –gatunekdrzewa lubkrzewu należący do rodzinymorwowatych.
Korowina jasnoszara, gładka.Pędy grube, zielone lub szare i pokryte gruzełkami. Wszystkie części rośliny zawierająsok mleczny, którego jednym z głównych składników jestkauczuk[9].
Opadające, jednosezonowe. W zarysie okrągłe, dłoniasto-3-5-klapowe, o średnicy do 12 cm. Z wierzchu ciemnozielone, szorstkochropowate, od spodu gruczołkowato owłosione[7][8].
Osadzone są na wewnętrznej ściance dzbankowatej, jakby wydrążonej, mięsistej, zgrubiałej osi kwiatostanowej (na rys. nr 1 to przekrój kwiatostanu). Rośliny żeńskie wytwarzają jedynieżeńskie kwiaty długoszyjkowe o jednym słupku, które są zdolne do wytwarzania nasion po zapyleniu i dają figi jadalne. Rośliny męskie w górnej części "dzbana" zawiązują pięć (najczęściej)kwiatów męskich o 5 pręcikach i 5-działkowym okwiecie, a pod nimi płone, krótkoszyjkowe, kwiaty żeńskie, zwane wyroślami[7][8].
Są to gruszkowatego kształtuowocostany orzeszkowe zawierające liczne orzeszki i nazywane sąfigami. To, co w języku potocznym nazywamy owocem figi, w rzeczywistości jest owocostanem rzekomym. Powstaje on w wyniku rozrośnięcia się osi kwiatostanu, która rozszerza się i wynicowuje, zawijając się do środka. Powstaje w ten sposób worek z wąskim ujściem na zewnątrz. Wewnątrz niego wyrastają kwiaty, z których później powstają owoce[8]. Właściwe figi powstają tylko z kwiatostanów żeńskich, z kwiatostanów męskich powstają nieprzydatne do spożycia kapryfigi, w środku puste, wypełnione tylko zeschłymi resztkami pyłku[10].
Dziko rosnące figowce pospolite są roślinami dwupiennymi. Ich kwiaty zapylane są przezbłonkówki z gatunkuBlastophaga psenes. Błonkówki te w kwiatach figowca składają jaja, wylęgające się z nich larwy odżywiają się owocami. Odwiedzając kwiatostany zarówno drzew męskich, jak i żeńskich, błonkówka ta jest jedynym zapylaczem. Figowce pospolite uprawiane były bardzo dawno, ale owocowały nieregularnie i kapryśnie, ówcześni rolnicy nie znali bowiem mechanizmu ich zapylania. NaDalekim Wschodzie uważano, że owoce figowców powstają bez udziału kwiatów, w sposób nadprzyrodzony. DopieroStarożytni Grecy w IX wieku p.n.e. opracowali mechanizm sztucznego zapylania polegający na tym, że na drzewach żeńskich zawiesza się wiązki kwitnących gałązek drzewa męskiego zwanegocaprificus. Stąd nazwa sztucznego zapylania figowców –kapryfikacja[10].Obecnie w uprawie są dwie grupy odmian:
dalmatyńskie – zawiązujące owocostany bez nasion, nie wymagające zapylenia (rozmnażają się przezpartenokarpię),
smyrneńskie – wymagające zapylenia naturalnego lub kapryfikacji[10].
Owocostany figowców stanowią pożywienie dlanietoperzy owocożernych i niektórych ptaków. Zwierzęta te w efekcie rozprzestrzeniają nasiona[11].
Roślina uprawna, uprawiana już wepoce brązu. Figi były ważnym źródłem pożywienia w starożytnych cywilizacjach naBliskim Wschodzie, liczne ich pestki odkryto wykopaliskach sprzed 5 tysięcy lat wGezer[11]. Pierwsze udokumentowane uprawy wSumerze, a następnie wEgipcie (zachowały się płaskorzeźby przedstawiające zbiory fig z ok. 2500 r. p.n.e.), gdzie figowiec należał do jednych z ważniejszych upraw. W IX w. p.n.e. Grecy rozpoczęli uprawę figowca – początkowo na wyspachMorza Egejskiego, a potem rozpowszechnili ją w całym basenieMorza Śródziemnego[10].
Głównym celem uprawy figowca pospolitego są jego owoce – figi. Nadają się do spożycia zarówno po przetworzeniu, jak i na surowo. Zaliczane są dobakalii i używane jako dodatek do ciast. W Polsce dostępne są głównie figi suszone i sprasowane, o charakterystycznej bursztynowej barwie. Takie suszone figi są bardzo trwałe – można je przechowywać nawet przez rok. Nadają się naprzekąskę, nakonfitury,dżemy ikonserwy. Można z nich robićkompot. W Europie Południowej wytwarza się z nichwino figowe. Figi suszone i podprażone są wykorzystywane jako namiastka kawy. Ma ona lekko orzechowy smak[10].
Figowce często są sadzone w krajach, gdzie rosną jako rośliny wiatrochronne na skrajach plantacjiwinorośli[10].
Drewno figowców jest twarde i zwarte, dzięki czemu w stolarstwie służy do wyrabiania detali toczonych.
Medycyna ludowa: w krajach południowych zaleca się figi przy schorzeniach sercowo-naczyniowych i niedokrwistości. Konfitury i odwary z "owoców" medycyna ludowa zaleca na nieżyty żołądka i zaparcia. WGruzji odwar z liści stosowany jest przy kaszlu i przeziębieniach, a sok mleczny do leczenia ran[10].
W starożytności i średniowieczu sok z pędów figowca był używany do sporządzania spoiwatemperowego[12]
Martwa natura z figami i chlebem (ok. 1773) Luis Meléndez Paryż,Luwr
WBiblii figowiec pospolity wymieniony jest 70 razy. Np. wKsiędze Rodzaju (3.1–3.24) jest tekst opisujący sytuację, gdypierwsi ludzie, przebywając wraju, po skosztowaniuowocu zDrzewa Poznania Dobra i Zła uświadomili sobie, że są nadzy – spletli gałązki figowe i zrobili sobie z nich przepaski. Dlatego określenie "listek figowy" oznacza bardzo skromne, prowizoryczne okrycie, osłaniające coś bardzo wstydliwego[11].
Gdyprorocy biblijni chcieli zobrazować coś najlepszego i najcenniejszego, powoływali się na owoce figi, a szczególnie na ich pierwszy zbiór, który dawał najsmaczniejsze owoce (I 28,4,J 24,1-10,Na 9,10)[11].
Drzewo figowe i wspinająca się na nimwinorośl były symbolem pomyślności i pokoju (Mi 4,3-4)[11].
Zniszczenie drzew figowych podczas wojny lub przez szarańczę było jednym z największych nieszczęść w świecie starożytnym. Za ścięcie drzewa figowegoTalmud Babiloński przewidywał karę śmierci[11].
Nieznajomość mechanizmu zapylania figowca tłumaczy nieregularne jego owocowanie opisane w przypowieściJezusa o drzewie figowym (np.Ewangelia Łukasza 13,6-9)[10].
Nieznajomość mechanizmu zapylania figowców stała się przyczyną, że w Chinach figowiec nazywany jest „wu hua guo” – „owocem bez kwiatów”[10].
Ateński prawodawcaSolon zabronił eksportu produktów rolnych, a zwłaszcza fig, pozaAttykę. Istniał tzw.sykofant, czyli donosiciel zawiadamiający władze o kradzieży fig ze świętych drzew lub o nielegalnym ich wywozie z kraju[10].
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ.,HalinaH.Piękoś-MirkowaHalinaH.,AdamA.ZającAdamA.,MariaM.ZającMariaM.,Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 84,ISBN 978-83-62975-45-7.
↑abcZbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989.ISBN 83-09-00256-4. Brak numerów stron w książce
