Ten artykuł dotyczy twórczości fanowskiej. Zobacz też:Fanfik (film).
Fan fiction (skrótowo:fanfic,fanfik) – dzieła literackie tworzone nieoficjalnie przezfanów danego utworu (filmu, książki, serialu itp.), wykorzystujące postacie i świat z tego utworu. Fan fiction może stanowić dopisanie dalszego ciągu do oryginalnego dzieła, opisywać alternatywny przebieg zdarzeń („co by było, gdyby...”), ukazywać zdarzenia z perspektywy innych postaci, bądź rozwijać wątki nieopisane szczegółowo w oryginale. Częstym motywem jest tzw.pairing, czyli łączenie bohaterów w pary romantyczne (także homoseksualne – jest to tzw.slash). Wiele jest też opowiadań o tematyce erotycznej[1][2].
Do fan fiction zalicza się również amatorskie opowiadania o znanych osobach ze świata rzeczywistego (tzw.real-person fiction), np. aktorach czy członkach zespołów muzycznych[2][3].
Utwory te publikowane są non-profit, ponieważ inaczej mogłyby zostać uznane za naruszenie praw autorskich, chyba że w danym kraju przepisy nie wymagają takiej postawy. Najczęściej ogłaszane są w internecie oraz wfanzinach – magazynach tworzonych amatorsko przez fanów danego utworu lub autora[1].
Autorzy utworów, na podstawie których tworzone są fanfiki, mają do tego rodzaju twórczości różny stosunek[2]. Niektórzy, jakJ.K. Rowling lubTerry Pratchett, wyrazili poparcie dla fanfików opartych na ich dziełach. Inni twórcy podchodzą do fan fiction niechętnie. Na przykład pisarkaAnne Rice w 2007 roku poprosiła internetowy serwisFanfiction.net o usunięcie wszystkich opowiadań opartych na jej twórczości[1].Orson Scott Card groził autorom fanfików konsekwencjami prawnymi, argumentując, że ryzykuje utratą praw do swojej twórczości, jeśli nie będzie ich rygorystycznie egzekwował.George R.R. Martin iUrsula K. Le Guin potępili fan fiction oparte na ich dziełach, twierdząc, że stanowią one rodzaj przywłaszczenia stworzonych przez nich postaci i światów[2].
Subkultura pisarzy fan fiction pojawiła się w XX wieku wraz z rozwojem pierwszychfandomów (społeczności skupiających miłośników danego dzieła, cyklu, gatunku itp.)[1].
Sam termin „fan fiction” wystąpił w języku angielskim już w latach 30. XX wieku, jednak jego znaczenie było nieco inne niż dziś. W najwcześniejszych znanym użyciach (w fanzinach „Science Fiction Collector” i „Le Zombie”) termin ten oznaczał amatorskie opowiadaniascience fiction, w przeciwieństwie do opowiadań „profesjonalnych”[4]. Z kolei w wydanej w 1944 rokuFancyclopedii, słowniku żargonu fanów, termin ten zdefiniowano jako opowiadania o fanach i autorach fantastyki – choć definicja zaznacza, że „niekiedy pojawiają się w nich słynne postacie z opowiadań fantastyczno-naukowych”[5].
Kultura fan fiction w dzisiejszym znaczeniu ma swój początek w latach 60., kiedy to w fanzinach zaczęły pojawiać się opowiadania osadzone w światach popularnych seriali, takich jakStar Trek iKryptonim U.N.C.L.E.[1][2]. Upowszechnienie się Internetu spowodowało gwałtowny wzrost popularności fan fiction. W 1998 roku powstała strona internetowaFanfiction.net, która do dziś stanowi jedno z najpopularniejszych miejsc do publikacji fanfików[3][1]. Inną popularną stroną internetową tego rodzaju jest otwarta w 2009 rokuArchive of Our Own[6].
Henry Jenkins wyróżnił dziesięć sposobów przerabiania przez fanów oryginalnych dzieł:
Ze względu na stosunek do dzieła kanonicznego fan fiction dzieli się na:
Ze względu na perspektywę czasową wyróżnia się:
Ze względu na zawartość fabularną wyróżnia się:
Ze względu na rodzaj romantycznego związku bohaterów wyróżnia się:
Subkultura twórców fan fiction posługuje się własną, charakterystyczną terminologią. Np.AU („Alternate Universe”) to określenie fanfików, w których został zmieniony jakiś istotny szczegół oryginalnej fabuły;hurt/comfort to opowiadania, w których jeden z bohaterów opiekuje się drugim, zranionym fizycznie bądź psychicznie[2]. Oprócz tego występują takie terminy, jak:
Sytuacja prawna fan fiction wygląda inaczej w różnych państwach. W Stanach Zjednoczonych rozpowszechnianie fanfików, nawet bez korzyści finansowych, może doprowadzić do naruszenia prawa autorskiego, jak i handlowego. Stąd zazwyczaj właściciele praw wysyłają platformom udostępniającym utwory żądania usunięcia danych treści. Kiedy jednak prace fanowskie publikowane są w celach komercyjnych, dochodzi do pozwów sądowych. Przykładem jest sprawaJ.D. Sallingera z 2009 roku, który pozwałFredricka Coltinga, autora60 Years Later: Coming Through the Rye, nieautoryzowanej kontynuacjiBuszującego w zbożu. Pomimo argumentowania, że książka jest parodią, legalną w świetle amerykańskiego prawa, sąd wydał zakaz jej publikacji, sprzedaży oraz dystrybucji[11]. Aby uniknąć problemów prawnych, autorzy decydują się do wprowadzenie do tekstów poprawek. StądE.L. James, autorkaPięćdziesięciu twarzy Greya, przed wydaniem serii zmieniła imiona bohaterów. Pierwotnie tekst publikowany był na platformieFanfiction.net pod tytułemMaster of the Universe i skupiał się na Belli Swan oraz Edwardzie Cullenie, bohaterachZmierzchu autorstwaStephenie Meyer[12]. Taka sama sytuacja miała miejsce w przypadku seriiAfter autorstwaAnny Todd. Początkowo pierwszy tom powieści opublikowany został na platformieWattpad i skupiał się na osobieHarry’ego Stylesa, piosenkarza z grupyOne Direction. Po podpisaniu umowy z wydawnictwem dokonano zmiany imienia głównego bohatera na Hardin Scott[13].
Z kolei w Japonii twórcza aktywność fanów jest dobrze odbierana (przykładem są japońskiedōjinshi) i stanowi pretekst do wynajdywania przez wydawnictwa nowych talentów[14].
Legalność fan fiction w Polsce nie jest do końca jasna. Zważywszy na to, że fikcja fanowska nawiązuje do istniejących już utworów, należy wziąć pod uwagę dwa terminy funkcjonujące w polskim prawie, jakimi sąutwór zależny orazutwór inspirowany. W przypadku tego pierwszego dochodzi do wykorzystania znaczącej części elementów utworu pierwotnego. Same opracowanie tekstu nie wymaga zgody od twórcy, jednak jego publikacja już tak. Z kolei w drugim przypadku dochodzi do inspiracji cudzym utworem, a więc staje się on jedynie punktem wyjścia do własnej twórczości. Tym samym taka publikacja może być rozpowszechniana bez zgody autora. Stopień czerpania cudzych motywów w twórczości fanowskiej jest różny, stąd o jej legalności decyduje analiza każdego tekstu z osobna[15].