Region administracyjny EpirZamieszkiwanie epirockiej ludności grecko-prawosławnej, według źródeł greckich z1918 r. Granicę grecko-albańską oznaczono czerwoną liniąEpir ok. 200 r. p.n.e.Epirus vetus i Epirus nova wśród prowincji macedońskich ok. 400 n.e.
Epir (greckiΉπειρος – Ipiros, co oznacza kontynent lub wnętrze dużego lądu) – górzysta kraina położona w północno-zachodniej częściGrecji, nadMorzem Jońskim, na północy graniczy zAlbanią, na wschodzie zTesalią, a na południu zEtolią iAkarnanią. Ponadto istnieje także Epir Północny, czyli zamieszkały przez Albańczykow, Greków iWołochów obszar, położony po albańskiej stronie granicy.
Historyczna kraina Epiru rozciągała się dużo dalej na północ, na tereny dzisiejszej Albanii, gdzie Grecy nadal stanowią zauważalną mniejszość etniczną. Obszar ten jest nazywany przez Greków Północnym Epirem. Mieszkający dawniej w Epirze Albańczycy przenieśli się do Albanii poII wojnie światowej igreckiej wojnie domowej. Grecja przez długi czas uważała, że tereny południowej Albanii należą do niej, ale w końcu obydwa kraje zgodziły się na obecne granice.
Epir jest krainą górzystą; szczyty pasma górskiegoPindos sięgają 2600 m i oddzielają Epir od Macedonii i Tesalii. Większość Epiru leży po zawietrznej stronie Pindos i wiatry znad Morza Jońskiego przynoszą do Epiru znacznie więcej opadów w porównaniu z resztą Grecji, co częściowo niweluje niedostateczną żyzność gleb górskich. Z powodu nieurodzajności ziemi produkcja rolna w Epirze zawsze była jedną z najniższych w Grecji; istotną rolę odgrywało natomiastpasterstwo. W okolicach Janiny uprawia siętytoń. Na niewielką skalę uprawia się teżpszenicę,winorośl,oliwki ikukurydzę, ale większość żywności jest importowana z innych regionów kraju. Pomimo wielu atrakcji do Epiru nie przyjeżdża tylu turystów co do innych części Grecji.
Greckie słowoépejros oznacza "ląd" lub "kontynent" i pierwotnie używane było do określenia całego wybrzeżaZatoki Korynckiej. Antyczni Grecy osiedlili się w Epirze w I tysiącleciu p.n.e., ale przez cały czas były to tereny sporne, o które walczyli także mieszkający nadMorzem AdriatyckimIlirowie. Największe znaczenie miały plemiona:Chaonowie,Tesprotowie iMolossowie. W politycestarożytnej Grecji Epir miał znaczenie marginalne. Greckie państwa-miasta (polis) założyły na jego terytorium wielekolonii, które służyły głównie jako porty dla statków płynących na Adriatyk i doItalii.
Od V w. p.n.e. Epir był rządzony przezdynastię, która twierdziła, że wywodzi się odNeoptolemosa, zwanego Pyrrosem, synaAchillesa. Dla Greków Epir był ważnym miejscem głównie z powodu umiejscowienia tam świątyni iwyroczni wDodonie – drugiej co do ważności przepowiedni starożytnych Greków ustępującej tylkodelfickiej Pytii. W IV w. p.n.e., po wstąpieniu na tron szanowanego w świecie greckim królaArybbasa, Epir znacznie przybliżył się do świata greckiej polityki i kultury. Siostrzenica Arybbasa,Olimpias poślubiłaFilipa II Macedońskiego i urodziłaAleksandra Wielkiego.
Po śmierci Arybbasa na tron wstąpiłAleksander I, który odzyskał niezależność kraju od Macedonii. Przyjął on tytuł króla Epiru i znacznie poprawił wpływy i znaczenie Epiru w innych krajach. Jednym z następców Aleksandra byłAjakides, który został zdetronizowany w 317 p.n.e. Jego syn Pyrrus przejął ostatecznie władzę w 297 p.n.e. i przez sześć lat prowadził działania wojenne przeciwkoRzymowi w południowej Italii orazKartaginie naSycylii. Wojny z Rzymem przysporzyły Epirowi dużej, ale krótkotrwałej sławy.
Po śmierci Pyrrusa w 272 p.n.e. znaczenie Epiru zmalało. W 168 p.n.e. Rzymianie pod wodząEmiliusza Paulusa splądrowali kraj i praktycznie stał się on zależny. Rządził nim tyranCharops.
W r. 157 p.n.e. Epir stał się posiadłościąrzymską, a od 146 p.n.e. częścią prowincjiRzymska Macedonia.W 27 p.n.e. wszedł w składprowincji Achaja, a w czasachTrajana stał się odrębną prowincją, wkrótce otrzymując nazwęEpirus Vetus (dla odróżnienia od prowincji zwanejEpirus nova leżącej na północ).
Jego tereny były wielokrotnie najeżdżane i zasiedlane przezGotów, późniejSłowian, i grecki charakter kraju był stopniowo wypierany, ale nie został do końca zapomniany i zagubiony.
Po upadku Konstantynopola w czasieczwartej krucjaty (1204) Epir znalazł się pod władzą krzyżowców. Po okresie zamieszania,Karol II Tocco, władca Cefalonii i Zante przyjął tytułdespoty Epiru.
W 1443 albański przywódcaSkanderbeg poprowadził powstanie przeciwkoImperium Osmańskiemu i opanował większość Epiru. Po jego śmierci obszary te znalazły się w sferze wpływówWenecji.
Pod koniec XV wieku cały region został ponownie podbity przezImperium Osmańskie, które rządziło Epirem przez następne 400 lat. Pod władzą osmańską Epir był podrzędną dzielnicą zamieszkaną przezprawosławnych Greków iAlbańczyków orazmuzułmańskich Albańczyków i Turków.
Pod koniec XVIII wieku, w miarę zmniejszania się roli Imperium osmańskiego, Epir został praktycznie niezależnym regionem pod władząAli Paszy, albańskiego księcia który otrzymał tytułpaszy (czyli gubernatora prowincji) w 1788. Jego wpływy roztaczały się na większość zachodniej Grecji iAlbanię. Po wybuchu greckiej wojny o niezależność, Ali próbował stworzyć z Epiru niezależne państwo, ale został zamordowany przez osmańskich szpiegów w 1822.
Po odzyskaniu niepodległości przez Grecję, Epir pozostał pod władzą państwa tureckiego. Porozumienie Berlińskie z 1881 dało Grecji część Epiru, a reszta została przyłączona do Grecji dopiero w trakciewojny bałkańskiej1912–13. Następnie Grekom ciężko było pogodzić się z okolicznością, że zdobyta przez nich, po ciężkich, przełamujących poważne umocnienia, walkach z turecką armią, częściowogreckojęzyczna, północna część Epiru przypadła Albanii.
Po wybuchuI wojny światowej i upadku Albanii,Włosi przejęli jej północne tereny, a Grecja zyskała południową część tego kraju, tzw. Północny Epir. Wewnętrzne podziały wśród Greków spowodowały, że siły greckie zostały wycofane z tego regionu w 1916 r. i zajęte przez Włochów. Konferencja Pokojowa wParyżu w 1919 r. przyznała te tereny Grecji, ale przegrana tego kraju wwojnie grecko-tureckiej w latach 1919–1922 spowodowała, że Grecja nie mogła ich utrzymać i przeszły pod władanie Albanii.
W 1939 Albanię wraz z północnym Epirem zajęli Włosi, którzy rok później zaatakowali Grecję. W wyniku kontrataku Grecy ponownie zajęli północny Epir, aleniemiecka inwazja w 1941 zakończyła się kapitulacją Grecji i Epir znalazł się pod włoską okupacją do 1943 r., kiedy został przejęty przez Niemców. Górskie wyżyny Epiru stanowiły świetny teren dla działań partyzanckich i wkrótce powstało tam wiele oddziałów greckich, aktywnie stawiających opór okupantowi. Epir był wtedy jedyną prowincją Grecji, zdominowaną przez partyzantów rojalistycznego ugrupowaniaEDES, dowodzonego przezNapoleona Zerwasa, a nie lewicowo-republikańskiegoELAS.
Po wycofaniu się Niemców z Grecji w 1944, grecki nacjonalistyczny ruch oporu EDES próbował przejąć południową część Albanii na rzecz Grecji, idea ta nie znalazła jednak uznania na scenie międzynarodowej[potrzebny przypis]. W czasiegreckiej wojny domowej, w górach Epiru toczyły się najcięższe walki, w tym dwukrotnie bitwa w masywach górGrammos iVitsi, za drugim razem rozstrzygająca wynik wojny na korzyść królewskiego rządu.
PoTraktacie Lozańskim, muzułmańska mniejszość albańska greckiego Epiru została wysiedlona do Albanii i Turcji. Niemniej Grecy nadal orędowali za przejęciem przez Grecję Północnego Epiru, argumentując zamieszkiwaniem go głównie przez ludność narodowości greckiej i doznawanymi przez nią drastycznymi (w okresie komunizmu) prześladowaniami narodowościowymi. Po upadku komunizmu w Albanii w 1991 agitacja z obu stron nie ustała.
Jeszcze w 1993 r. Albania deportowała wysokiego dostojnika kościoła greckiego za "działania wywrotowe", co spowodowało krótkotrwały konflikt polityczny. Aktualnie sytuacja ludności greckiej uległa poprawie, zarówno w zakresie szkolnictwa, jak i ekonomicznej, wobec emigracji zarobkowej większej części tej ludności do Grecji (co dotyczy także ok. 800 tysięcy rdzennych Albańczyków). Grecy dysponują już w Albanii prawami mniejszości, niemniej nie we wszystkich miejscowościach, zamieszkałych przez nich oraz wciąż dochodzi do lokalnych zadrażnień, a w mieszanych szkołach do tolerowanych, jeśli nie inspirowanych rękoczynów, np. w dni greckich świąt narodowych. Policja często nie reaguje na zgłoszenia. Sporadycznie dochodzi do mordów na tle czysto narodowościowym[1], ostro i publicznie potępianych następnie przez albańskie władze państwa. Grecja, kierując się danymiGreckiego Kościoła Prawosławnego, ocenia liczebność swej mniejszości w Albanii na ok. 12% ludności kraju. Albańskie władze uznają, że jest to 3%. Grecki Komitet Helsiński wskazuje na liczącą 300-400 tysięcy osób mniejszość prawosławną, składającą się głównie z Greków iArumunów. Ρotwierdza to dane strony greckiej, ponieważ Arumuni w Grecji od co najmniej stuleci w większej części identyfikują się także jako Grecy[2]. Kwestia Epiru i zamieszkujących ją mniejszości, wciąż kontrowersyjna dla obu krajów, wydaje się zmierzać w stronę dobrosąsiedztwa. Jednocześnie widoczne są szybka modernizacja i zdecydowany wzrost poziomu życia, także w albańskiej części tej prowincji.
