Epicharm, znany również jakoEpicharm z Kos (gr.Επίχαρμος), ur. ok.540 p.n.e., zm. ok.450 p.n.e. –grecki komediopisarz uważany powszechnie za jednego z twórcówkomedii, najważniejszy twórca tzw. komediisycylijskiej;filozof, zaliczany dopitagorejczyków.
Miejsce urodzenia Epicharma nie jest znane, aczkolwiek późniejsiantyczni komentatorzy jego dzieł wskazują na wiele alternatywnych miejsc.Suda podaje, że przyszedł na świat wSyrakuzach, bądź w antycznymsikanijskim mieście Krastos w centralnej częściSycylii.Diogenes Laertios wskazuje na miastoAstipalea – antyczną stolicęKos, leżącą nieopodal obecnego miastaKefalos. Ten sam autor podaje jednak również, że ojciec Epicharma był wybitnym lekarzem oraz że przeniósł się z rodziną doMegary, antycznego miasta leżącego 19 km na północ od Syrakuz, kiedy Epicharm miał zaledwie kilka miesięcy. Pomimo iż wychował się w tradycjiasklepioskiej, jako dorosły został orędownikiem filozofiiPitagorasa[1]. Z uwagi na duże rozbieżności co do miejsca urodzenia Epicharma, wszystkie informacje biograficzne traktujące na ten temat powinny być traktowane z dużą dozą podejrzliwości. Więcej odniesień do alternatywnych źródeł i miejsc oraz dyskusje co do ich prawdopodobieństwa można znaleźć w Pickard-Cambridge'sTragedy, Comedy, Dithyramb oraz bardziej współczesnej pozycji Rodrigueza Noriegi GuillenaEpicarmo di Siracusa: Testimonios y Fragmentos[2]. Wydana na początku lat 90. publikacja R. Kassela i C. AustinaPoetae Comici Graeci wskazuje z dużą dozą prawdopodobieństwa na to, iż po roku 484 p.n.e. Epicharm mieszkał w Syrakuzach i pracował jako poeta, świadcząc swoje usługi dlatyranówGelona iHierona I.
Większość informacji na temat Epicharma pochodzi z dziełAtenajosa iDiogenesa Laertiosa oraz zSudy, aczkolwiek fragmenty i licznekomentarze można znaleźć w wielu dziełach pisarzy antycznych. Znaleziono również papirusy z długimi fragmentami tekstów twórcy, ale są one często w bardzo złym stanie zachowania.Platon wspomina o Epicharmie w swoich dialogach (Gorgiasz[3],Teajtet). W dialoguTeajtetSokrates określa Epicharma jako"księcia komedii", aHomera tytułuje"księciem tragedii"[4].
Przekrój tematów poruszanych w jego twórczości był bardzo szeroki, począwszy od napomnień przeciwko zatruciu obyczajów i lenistwu, poprzez mitologiczneburleski, po pisma zorientowane na tematy filozoficzne, medyczne,nauki przyrodnicze,lingwistykę orazetykę. Wśród wielu różnych filozoficznych i moralnych lekcji, jakich udzielał, wartym uwagi jest jego spostrzeżenie, że ciągłe ćwiczenie się w cnocie może przezwyciężyć cechy dziedziczne – każdy ma zatem potencjał, aby być dobrym człowiekiem, bez względu na swoje pochodzenie.
Rola, jaką odegrał Epicharm w dziejach komedii, jest niejednoznaczna. Arystoteles przypisywał mu wynalezienie komediowej fabuły (mýthos), inni twierdzili, że Sycylijczyk jedynie rozwinął komedię. Drobiazgoweanalizyniemieckiego uczonego Rainera Kerkhofa prowadzą jednak do wniosku, że Epicharm wpłynął najbardziej nie naattyckich komików, ale na poetówtragicznych. Najwięcej łączyło go zAjschylosem, który odwiedził Sycylię pod koniec życia Epicharma[5].
Epicharm parodiował Ajschylosa. Przypisuje się im wspólne autorstwoBachantek,Atalanty,Filokteta,Sfinksa iPersów – tragedia Ajschylosa wystawiona była w Syrakuzach[5].
Tematyka zachowanych dramatów Epicharma znacznie wykraczała poza stereotypowy repertuar scenek z życia codziennego. Główną część – co najmniej 22 spośród około 41 znanych tytułów (35 lub 40 lub 52, wedle różnych źródeł) – stanowiłyfarsymitologiczne; ulubionymi bohaterami byliHerakles (7 sztuk) iOdyseusz (6 sztuk) – obaj herosi występowali w pejoratywnych rolach: pierwszy był żarłokiem, drugi tchórzem. Rzadziej pojawiały się w sztukach Epicharma tematy codzienne, typowe dlamimów, jak na przykład pierwszy w literaturze portret pasożyta wNadziei oraz wBogactwie[5].
W swoich pismach filozoficznych jednoznacznie podkreśla naczelną rolęrozumu, stwierdzając, że:"tylko rozum widzi i tylko rozum słyszy; wszystko inne jest ślepe i głuche."[6]
Wskazuje jednocześnie na boskie pochodzenie rozumu:
[...] życie ludzkie wymaga przede wszystkim umiejętności rachunku i liczby; utrzymujemy się przy życiu dzięki liczbie i umiejętności rachunku; one to bowiem ratują śmiertelnych (od zagłady). [....] to rozum zawsze steruje ludźmi i ratuje ich (od zagłady). Człowiekowi dana jest umiejętność rachunku, a jest to rozum boski; bowiem rozum ludzki zrodził się z rozumu boskiego i on to daje każdemu człowiekowi środki do życia i odżywiania się. We wszystkich umiejętnościach zaś ujawnia się rozum boski, ucząc ludzi wszystkiego, co czynić trzeba dla wygody oraz pożytku. Bowiem nie człowiek wynalazł umiejętności, lecz bóg.[6]
Powinien zwyciężyć rozum, a nie namiętności[7].
Najlepszą rzeczą, jaką moim zdaniem może posiadać człowiek, jest zdrowie[7].
Ręka rękę myje: daj coś od siebie, a powinieneś coś otrzymać.[7]
Jaka jest natura człowieka? Opróżnianie pęcherza![7]
 | Zobacz kolekcję cytatówz Epicharma w Wikicytatach |
Był człowiekiem długowiecznym. Zmarł mając ponad 90 lat (wedługLukiana z Samosat przeżył 97 lat[8]).