Amazon Kindle Paperwhite z polskojęzycznymi e-bookami
E-book,książka elektroniczna,publikacja elektroniczna,e-książka – publikacja elektroniczna, zapisana w odpowiednim formacie, możliwym do odczytania za pomocą komputerów, telefonów komórkowych czy też innych przystosowanych do tego urządzeń elektronicznych. E-booki składają się z tekstu, obrazów lub też połączenia obydwu elementów[1].
E-book często jest elektroniczną wersją publikacji tradycyjnej, jednak niektóre e-książki istnieją bez drukowanego odpowiednika. Publikacja elektroniczna jest niekiedy ujmowana szerzej, gdyż obejmuje materiały elektroniczne niebędące książkami, jak choćby artykuły internetowe. E-książki można czytać na dedykowanych urządzeniach, czyliczytnikach, ale także na dowolnym urządzeniu komputerowym z kontrolowanym ekranem, w tymdesktopach,laptopach,tabletach,palmptopach ismartfonach.
Do głównych zalet e-booków należą niższe ceny i większy komfort w stosunku do książki tradycyjnej (ponieważ można je kupować w domu lub w podróży za pomocą urządzeń mobilnych), łatwa archiwizacja, dostęp do dużej ilości książek oraz większy wybór tytułów. Książki elektroniczne również posiadają okładkę, spis treści, ilustracje czy inne elementy występujące w książkach tradycyjnych. E-book umożliwia zmianę wielkości i kroju pisma, tła i formatowanie tekstu. W zależności od czytnika, którym dysponujemy, w tekście można również wyszukiwać strony i pojedyncze słowa, dodawać zakładki i wpisywać notatki do tekstu.
Wjęzyku polskim funkcjonują równolegle terminy:e-book,e-książka orazksiążka elektroniczna. Mogą one oznaczać zarówno publikacje elektroniczne, jak i urządzenia do ich odczytu, chociaż część źródeł nazywa te urządzenia czytnikami,e-czytnikami lub czytnikami książek elektronicznych.
Słownik informatyczny wydawnictwa Helion z 2005 roku definiuje e-książkę jako „elektroniczne urządzenie przenośne, które pozwalawyświetlać zawartość pamięci, np. tekst książki”[2].Łukasz Gołębiewski w książceŚmierć książki: no future book z 2008 roku zestawił powyższą definicję z definicją zaczerpniętą zWikipedii: „treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego oprogramowania zainstalowanego w urządzeniu komputerowym” oraz przyjął nazwę e-książka dla publikacji (pliku tekstowo-graficznego), natomiast dla urządzenia nazwę e-czytnik[3]. InternetowySłownik języka polskiego wydawnictwa PWN podaje dwa znaczenia terminu e-book: „książka dostępna w wersji elektronicznej” oraz urządzenie przeznaczone do odczytywania takich publikacji[4]. NatomiastEncyklopedia książki z 2017 roku definiuje książkę elektroniczną jako „dokument elektroniczny upodobniony do konwencjonalnej książki pod względem organizacji treści i funkcjonalności”[5] oraz stwierdza, że chociaż początkowo nazywano tak również „podręczne urządzenia elektroniczne udostępniające treści piśmiennicze”, to obecnie stosowana jest raczej nazwa „czytniki”[6].
Pierwszy koncept czytnika e-booków najprawdopodobniej pojawił się w manifeścieBoba Browna(inne języki) z 1930 roku. Brown napisał tekst po obejrzeniu pierwszego filmu z dźwiękiem (kolokwialnie nazywanego ówcześnie „talkies”). To doświadczenie było dla niego inspiracją do zatytułowania pracyThe Readies[7]. Brown w swojej książce stwierdza, że filmy poprzez uwzględnienie w nich dźwięku wyprzedziły książki, dlatego wydawcy powinni znaleźć nowe środki przekazu.
Idea Browna polegała w dużej mierze na reformacjiortografii isłownictwa, a nie na zmianie medium. Jego pomysły uwzględniały stosowaniezbitek wyrazowych zamiast zwykłych słów orz stosowanie znaków interpunkcyjnych w celu symulowania ruchu. Rola Browna w historii e-booków nie jest do końca jasna, gdyż model zaproponowany przez Browna nie był stosowany w czytnikach e-booków. Udało mu się jednak przewidzieć miniaturyzację i przenośną naturę czytników. W artykuleThe Godfather of the E-book Jennifer Schuessler opisuje wizje autora: „Maszyna ta, opisuje Brown, pozwalałaby czytelnikowi zmieniać wielkość czcionki, unikać zacięć papierem oraz ratować drzewa, jednocześnie czasie przybliżając dzień, w którym słowa będą «zapisywane bezpośrednio w drgającym eterze»”[8].
PrototypEnciclopedia Mecánica z Narodowego Muzeum Nauki i Techniki w A Coruña
Skonstruowana na początku 1949 roku przez hiszpańską nauczycielkęAngelę Ruiz Robles(inne języki). Urządzenie miało stanowić alternatywę dla uczniów, którzy musieli codziennie nosić w plecakach ciężkie podręczniki do szkoły. Pierwszy projekt maszyny działał za sprawą sprężonego powietrza i zestawu liter nadrukowanych na szpule. Ostateczny projekt miał też zawierać szkło powiększające,kalkulator, nagrania dźwiękowe oraz elektryczne światło do nocnego czytania[9]. Projekt nigdy nie wszedł do fazy produkcji, nie został też opatentowany. Prototyp maszyny znajduje się obecnie w Narodowym Muzeum Nauki i Technologii wA Coruña w Hiszpanii[10].
Elektroniczny indeks zebranych pracŚwiętego Tomasza z Akwinu. Projekt został zapoczątkowany w 1949 roku przez włoskiego księdzaRoberto Busa, należącego do zakonujezuitów. Prace nad indeksem ukończono w 1970 roku. Początkowo był on przechowywany na pojedynczym komputerze a w 1989 został wydany w formie płyty CD[9]. W 2005 stworzona została wersja online indeksu. Zaprojektowali ją E. Alarcón and E. Bernot we współpracy z Roberto Busa[11].
W latach 60. powstało kilka projektów, które są uznawane przez historyków za prototypy współczesnych książek elektronicznych. Zaliczyć do nich można między innymi projekt NLS (oN Line-System) nadzorowany przezDouglasa Engelbarta zStanford Research Institute. Projekt ten był pierwszym tego typu przedsięwzięciem, które wykorzystywałohipertekst, myszkę, monitory skanowania rastrowego, programy do prezentacji, system okienek oraz innych rozwiązań wykorzystywanych w przyszłych projektach komputerowych. Projekt był ufundowany przez Agencję Zaawansowanych Projektów Badawczych (ARPA), znanej współcześnie jakoDARPA[12].
Obydwa projekty były prowadzone przezTeda Nelsona iAndriesa van Dama(inne języki) we współpracy zUniwersytetem Browna. Dokumenty FRESS (File Retrieval and Editing System) działały na systemachIBM i były zdolne do dynamicznego formatowania dla różnych użytkowników, wyświetlaczy i innych czynników, zawierały też automatyczne indeksy i spisy treści. Pozwalały one również na wykorzystanie hiperłączy[13]. FRESS był używany głównie do tworzenia adnotacji online, czytania długich tekstów oraz form dyskusyjnych stworzonych dla kierunków np. Biochemii. Uniwersytet kontynuował prace nad książkami elektronicznymi, co przyczyniło się do powstania projektu hipertekstowegoInterMedia oraz założenia firmy Electronic Book Technologies, która stworzyła DynaText, czyli pierwszy system e-czytnika oparty na językuSGML. Projekty uniwersytetu posłużyły grupie Scholarly Technology Group w pracy nad standardemOpen eBook. Stworzenie terminu książka elektroniczna jest przypisywane Van Damowi[14].
Za pierwszego twórcę e-booka uznaje sięMichaela S.Harta. Zgodnie z jego założeniami największą wartością, którą powinien przynieść rozwój komputerów, których zadaniem będzie nie tylko umiejętność wykonywania skomplikowanych obliczeń, co raczej możliwość magazynowania, upowszechniania oraz przeszukiwania zbiorów przechowywanych w tradycyjnych bibliotekach. Hart w 1971 r. pracował na komputerze Xerox Sigma V Mainframe naUniwersytecie Illinois w Chicago. Za pierwszego e-booka i jednocześnie pierwszą pozycjęProjektu Gutenberg (najstarszej na świecie internetowej biblioteki cyfrowej) uznaje sięDeklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych, która została napisana zwykłym tekstem, aby móc ją pobierać i przeglądać na innych urządzeniach. Kolejne teksty wprowadzone przez Harta miały charakter polityczny i historyczny (były to m.in. pismaJohna F. Kennedy’ego iAbrahama Lincolna). W 1989 r. udostępniono tekstBiblii (Stary iNowy Testament). Pierwszym utworem typowo literackim byłaAlicja w krainie czarów. KsiążkaLewisa Carrolla została opublikowana dopiero w 1991 r. i otrzymała numer katalogowy 11.[15]
Treść tej sekcji może nie być zgodna z zasadamineutralnego punktu widzenia. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Elektroniczną książką, w szerokim tego słowa znaczeniu, można by nazwać każdy elektroniczny dokument czy plik tekstowy opatrzony spisem treści i systemem nawigacyjnym dający się odczytać na dowolnym urządzeniu elektronicznym.
Rolę e-książek można było przypisać wielu systemom pomocy w programach komputerowych, np.WinHelp, wprowadzony w 16-bitowych wersjach systemów Windows, który wykorzystuje darmowy kompilatorMicrosoftu.
Wiodącą rolę przejął w połowie lat 90.HTML Help, czyli standardowy system pomocy w aplikacjachWindows 95 i jego następców. Bazując na dokumentach HTML, nadawał się do tworzenia książek elektronicznych, co zawdzięczał możliwości utworzenia systemu nawigacyjnego, skorowidza czy systemu wyszukiwawczego. Także i tutaj za ostateczną postać odpowiada kompilator Microsoftu jednakże nie potrafiący skompilować rozmaitych formatówmultimediów.
Mianem książek elektronicznych nie określa się kompleksów dokumentów HTML, gdyż nie są one jednolitym plikiem, aczkolwiek taki podział ma niewątpliwie arbitralny charakter.
Równolegle z dominującymi formatami Microsoftu, ale wyraźnie na marginesie głównego nurtu, rozwijała sięJavaHelp, promowana przezSun Microsystems. Jest on funkcjonalnie bardzo zbliżony do HTML Help (oba te systemy są często zaliczane do wspólnej kategoriiHTML-based Help). Podstawową zaletą tego formatu jest międzyplatformowość pozwalająca uruchamiać sporządzone za jego pomocą archiwa za pomocą wirtualnej maszyny Javy. System ten nie doczekał się większego wsparcia (choć zainteresowały się nim m.in. ForeFront, BlueSky, Quadralay czy WexTech Systems), zaś jego popularność jest szczątkowa.
Obok systemów pomocy od początku lat 90. rozwijane też były uniwersalne formaty, mające stanowić panaceum na wielość formatów dokumentów – np.PDF, ale wzorcem była zaniechana dość szybkoReplica. Dopiero potem powstałyAcrobat, Common Ground iEnvoy. Twórca formatu, Tumbleweed Software nawiązał współpracę z firmąWordPerfect Corporation a posiadaczeWordPerfecta mogli eksportować dokumenty WordPerfecta w przenośnym formacie Envoy. W 1994 WordPerfect został zakupiony przez firmęNovell. Format był przez nich w dalszym ciągu używany i promowany, ale był on powoli wypierany przez popularniejszy PDF.[16] Dwa lata później Wordperfect został zakupiony przezCorel, który po nieudanej próbie utrzymania Envoya zrezygnował z niego na rzecz PDF, który jest w nim wykorzystywany do dzisiaj[17].
Adobe pracował w tym czasie mocno nad Acrobate, zaś połączenieAdobe Reader z Glassbook Readerem zaowocowało powstaniem uniwersalnego czytnika dokumentów PDF i elektronicznych książek.
Także i Microsoft stworzył swój własny format e-booków (rozszerzenie.lit), odpowiedni kompilator oraz tzw.Microsoft Reader(inne języki), a nawet specjalną wtyczkę do Worda służącą do kompilowania jego dokumentów. System ten zyskał sobie znaczną popularność i miejsce w księgarniach internetowych, choć po okresie żywego zainteresowania ze strony rynku na internetowej stronie MS Readera nie widać większej aktywności.
Oprócz tego wiele małych firm lub indywidualnych programistów tworzyło własne kompilatory książek elektronicznych. Wśród książek naurządzenia mobilne kilku producentów opanowało większość istniejących systemów (Windows Mobile,Palm OS,Symbian) – są to m.in.Mobipocket oraz ISilo.
Na początku XXI wieku w sprzedaży pojawiły się urządzenia przeznaczone do czytania książek elektronicznych, takie jakAmazon Kindle, Sony Reader, Onyx Boox, BeBook, iLiad, iRex, CyBook. Obecnie najpopularniejsze formaty e-booków toEPUB oraz MOBI[18].
Pisarze i wydawcy mają do wyboru wiele formatów podczas publikacji e-booków. Poniżej znajdują się najpopularniejsze czytniki elektroniczne w Polsce[19] oraz na świecie[20] i obsługiwane przez nie formaty:
Rynek e-booków w Polsce zaczął rozwijać się od 2010 roku, kiedy firma Virtualo, specjalizująca się w rozwiązaniach IT do sprzedaży e-booków, została kupiona przez Empik[28]. Szacuje się, że w 2017 r. rynek e-booków w Polsce wart był 100 mln zł i stanowił ok. 5% wartości całego rynku książki[29].
↑Encyklopedia książki,AnnaA.Żbikowska-Migoń (red.),MartaM.Skalska-Zlat (red.), t. 2, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017, s. 121,ISBN 978-83-229-3543-9.
↑Encyklopedia książki,AnnaA.Żbikowska-Migoń (red.),MartaM.Skalska-Zlat (red.), t. 2, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017, s. 122,ISBN 978-83-229-3543-9.
↑AnnaA.DrapińskaAnnaA.,BeataB.LiberadzkaBeataB.,Trendy na rynku książki w Polsce – wybrane aspekty, „HANDEL WEWNĘTRZNY”, 2017. Brak numerów stron w czasopiśmie
.jpg)
