Dziesięcina –podatek religijny wjudaizmie ichrześcijaństwie. Obowiązkowe świadczenie pieniężne lub rzeczowe w postaci dziesiątej części swojego dochodu na rzeczKościoła, przeznaczone głównie na rzecz utrzymaniaduchowieństwa. Obecnie praktyka składania dziesięciny obecna jest tylko w niektórych Kościołachprotestanckich, dziesięcinę płacą równieżmormoni[1].
Dziesięcina nawiązuje do opisanego wBiblii obowiązku przekazywania dziesiątej części plonów na określony cel. Biblia wymienia dwa rodzaje dziesięcin. Pierwszy to coroczna ofiara dlaPana (Pwt 14,22–27), z której część była spożywana w pobliżuprzybytku, a część ofiarowanalewitom, którzy w odróżnieniu od resztyIzraela nie otrzymali żadnej częściKanaanu w dziedzictwo. Drugi rodzaj to tzw.dziesięciny trzeciego roku. WśredniowiecznejEuropie uznawano, że ten obowiązek dotyczy także chrześcijan, zobowiązywanych do utrzymywaniaduchowieństwa.
Według Biblii Bóg jest właścicielem wszystkiego, co ludzie posiadają i czym dysponują (Ps.24, 1;Agg. 2, 8;Ps.50, 10-12). Izraelici byli zobowiązani przykazaniem do oddawania Bogu siódmej części czasu (Wj. 20, 8–11), dziesięcin corocznych i cotrzyletnich oraz innych darów i ofiar (Pwt. 16, 16.17). Przed ustanowieniem przymierza na górzeSynajAbraham złożył dobrowolną dziesięcinęMelchizedekowi ze swych łupów wojennych (Rdz 14, 20), aJakub zobowiązał się do oddawania dziesięciny Bogu ze wszystkich jego darów (Rdz 28, 22).
Według niektórych interpretacjiJezus Chrystus potwierdził aktualność systemu dziesięcinowego (Mat. 23, 23). Jednak np.Paweł z Tarsu w2. Liście do Koryntian 9, 7 zaleca dawanie datków w takiej kwocie, jaką zaleca sumienie – nie mniej i nie więcej: „Każdy [niech daje], tak jak sobie postanowił w sercu, nie z żalem albo z przymusu; gdyż ochotnego dawcę Bóg miłuje” (Bw). Listy apostolskie nie stwierdzają faktu występowania systemu dziesięcin we wczesnym Kościele. Niektórzy starają się udowodnić doktrynę o dziesięcinie na podstawie fragmentu zListu do Hebrajczyków 7:1–9, gdzie przypomniana jest historiastarotestamentowa o ofiarowaniu dziesięciny Melchizedekowi przez Abrahama. Urywek ten został jednak poświęcony przez autora Listu do Hebrajczyków nie jako zachęta do dawania dziesięcin, lecz jako dowód na wieczne kapłaństwo Jezusa.
W środowiskachewangelikalnych, które w głównej mierze kierują się nauczaniem Pisma Świętego, dziesięcina zazwyczaj jest praktykowana dobrowolnie, a sposobem na to jest odkładanie przez wierzących u siebie 10% swoich dochodów, w chwili ich otrzymania (1 List do Koryntian 16:1–6), aby w razie zaistnienia potrzeby być przygotowanym do jej zaspokojenia, zgodnie z tym, czego naucza Apostoł Paweł (2 List do Koryntian 9:5). W środowiskach tych praktyka ta nie należy do sfery dobrych uczynków, ale do sfery pobożności, związanej z miłością chrześcijańską i w swej wewnętrznej naturze jest podobna do praktykipostu czy święceniaDnia Pańskiego – chrześcijańskiegoszabatu, gdyż wierzący, w przypadku każdej z nich kieruje się podobną zasadą – rezygnacją z tego co własne tu i teraz i słusznie mu się należy, ze względu na dobro duchowe, które nie jest fizycznie widoczne. W większości środowisk ewangelikalnych praktyki te nie są wymagane, gdyż nie wymaga ichNowy Testament, natomiastzbory są o nich nauczane.
Jarosław, arcybiskup gnieźnieński, wydaje wyrok w sprawie o dziesięcinę pomiędzy Świętomirem, prepozytem kościoła św. Marii w Kaliszu, a rajcami miasta Kalisza. Dokument z 1367 r. (przechowywane wAGAD).
Dopiero w prawodawstwie czasów karolińskich (VIII–IX w.) pojawia się obowiązek płacenia dziesięciny. Jego przeforsowaniu sprzyjał system tzw.Eigenkirche – kościoła prywatnego i związanej z tym dziesięciny swobodnej. Warstwy uprzywilejowane mogły same zdecydować, na który kościół będą uiszczały należność. Zwykle fundowały własny kościół. W efekciefundator kościoła był jednocześnie odbiorcą dziesięcin ze swoich dóbr. Część płynącego z nich dochodu przeznaczał na utrzymanieplebana (księdza) obsługującego kościół, natomiast reszta pozostawała w jego dyspozycji, podobnie jak i inne wpływy (np. zwyczajowe opłaty za niektóre czynności liturgiczne). Z tych pieniędzy kolator przeprowadzał remonty, kupował wyposażenie liturgiczne itp., robił to jednak wyłącznie według własnego uznania.
W Polsce (podobnie jak w wielu innych krajach chrystianizowanych) początkowo daninę świadczył panujący, opodatkowując się ze swoich dochodów w imieniu wszystkich poddanych. Przez nadaniaimmunitetowe jego majątek się kurczył. Stopniowo więc pierwotny obowiązek księcia, nie wcześniej niż od drugiej połowy XII wieku, przerzucano na jego rycerzy i ludność poddaną.
Ludność niższych warstw początkowo obowiązywała dziesięcina snopowa (pobierana w snopach na polu, bardzo dokuczliwa, gdyż chłop nie mógł zwieźć zboża z pola, póki przedstawiciel Kościoła nie policzył swojej częścisnopów) i małdratową (pobierana w ziarnie). Niekiedy świadczono także dziesięcinę z konopi, lnu, miodu, skórek kunich i lisich, rzadziej w postaci ryb, a wyjątkowo tylko od dochodów z kopalni, karczm i młynów. Dziesięcinę w naturze stopniowo zastępowano dziesięciną w pieniądzu.Obecnie obowiązek płacenia dziesięciny stosują niektóre wyznania, takie jakAdwentyści Dnia Siódmego,Chrześcijanie Dnia Sobotniego, niektórzybaptyści i niektórzyzielonoświątkowcy, jak również mormoni[1].
Dziesięcina była źródłem wielu konfliktów, zwłaszcza w XIV i XV wieku. We Francji została zniesiona w 1789 r. w czasieWielkiej Rewolucji Francuskiej. Łączna roczna wartość dziesięciny we Francji wynosiła 120 mln franków.[2]. Na ziemiach polskich dziesięcina utrzymała się do XIX wieku. W Galicji zniesiono ją w roku 1848, w Królestwie Polskim w 1864, w zaborze pruskim w 1865 r.
W. Abraham,O powstaniu dziesięciny swobodnej. Studium z dziejów prawa kościelnego w Polsce, Biblioteka Warszawska, 1891, t. 4, s. 146–180.
W. Abraham,Początki prawa patronatu w Polsce, Przegląd Sądowy i Administracyjny, 14 (1889), s. 423–440, 490–509, 589–602.
M. Wyszyński,Ze studiów nad historią dziesięciny w Polsce średniowiecznej, t.1: Czasy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Pamiętnik Historyczno-Prawny 8:1 (1929).
J. Walachowicz,Dziesięcina biskupia na Pomorzu Zachodnim w okresie wczesnofeudalnym, Czasopismo Prawno-Historyczne, 51:1–2 (1999), s. 149–191.
