Dyneburg (łot.Daugavpils[a]) – miasto naŁotwie, w południowo-wschodniej części państwa, nadDźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miastoŁotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalneŁatgalii. W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (selońskim) miasteczkoGrīva. Główny ośrodekPolaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiastŁotysze to ok. 17% mieszkańców.
Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 r.Ernst von Rassburg zinflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Warownia w 1277 r. została zaatakowana przez Litwinów na czele zTrojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 r. zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.
W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemuZygmuntowi Augustowi. Posekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicachRzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicąpowiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskieIwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca królStefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marca 1582 roku nadałprawo magdeburskie[2] oraz wybudował nową twierdzę. W 1629 r. wojewoda smoleńskiAleksander Korwin Gosiewski ufundował w mieście kolegiumjezuitów[3], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 r. sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy królaJana Kazimierza[4]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 r. miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocyukładu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicąwojewództwa inflanckiego i od tego czasu w twierdzy przebywała na stałe polska załoga wojskowa. Od 1673 roku w mieście odbywały się obrady sejmików dla ziemian zInflant[5]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi[6]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. W sierpniu 1794 roku miasto spłonęło w wyniku prowadzonych o nie walk[7].
PoI rozbiorze Polski Dyneburg został włączony doRosji. Podczasinsurekcji kościuszkowskiej został zajęty przez oddziałyMichała Kleofasa Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli w Dyneburgu budowę nowej twierdzy, którą kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych doPetersburga,Rygi,Warszawy,Orła iSzawli Dyneburg stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 r. ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 r. carAleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1899 roku w mieście było 72 231 mieszkańców[8]. Natomiast w 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż dzisiaj).
Na początku 1920 r. Dyneburg został zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen.Rydza-Śmigłego w czasieoperacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległejŁotwy. W obawie przed odcięciem przez wroga (ofensywa Tuchaczewskiego) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 r. na murach twierdzy umieszczono tablicę ku czci walczącego wpowstaniu styczniowym hrabiegoLeona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).
W okresieZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego.Do największych zakładów należały m.in.:
Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. zatrudnionych,
Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.
Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przezŁotwę, największe zakłady w mieście to:
Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatrudnionych,
Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).
12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej wMiędzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils). Otwarcie portu nastąpiło w 2015 r.[10]
Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznychŁotwy, gdyż nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX wieku, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym największy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.
Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tymsynagogę z 1850 oraz największy z nich –prawosławnysobór św.św. Borysa i Gleba. Znajdują się tu takżeteatr iogród zoologiczny, oraz kilka ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX w.
Swoje siedziby mają tutaj:Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechnicznyRyskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).
↑Inne nazwy:ros.Даугавпилс,Динабург ([Dinaburg]),Двинcк ([Dwinsk]), 1656–1667Борисоглебск ([Borisoglebsk)]; w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów;lit.Daugpilis,niem.Dünaburg;biał.Дынабург,Дзвінск ([Dzwinsk]);jid.דינאבורג,ענענבורג ([Denenburg] lub [Dineburg]); także:װינסק;fiń.Väinänlinna.
↑B. Breżgo:Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932.
↑Wojciech Boberski:Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, «Roczniki Humanistyczne», t. L, zesz. 4, 2002.
↑Bogusław Dybaś:Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201,ISBN 83-87639-05-2.Volumina legum t. 4, s. 175n„Opatrzenie Dynemborku”.
↑Wojciech Kriegseisen:Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
↑A. Plater:Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich..., Rubon, «Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce», t. 1, Wilno 1842, s. 28.
Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62,ISBN 978-9984-26-372-4.
Jarosław Swajdo; Medard Masłowski; Bernard Piotrowski; Paweł Wójcik:Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Pascal, Bielsko-Biała 2000,ISBN 83-88355-30-9, s. 241–242, OCLC 830224638.
