Dwunożność (ang.bipedalism odłac.bi – dwu ipedis – stopy) – sposób poruszania się na tylnych kończynach, zwykle w odniesieniu dozwierząt, głównie człowieka i kopalnychhominidów, również w odniesieniu do niektórych maszyn (robotów). Za formy dwunożności przyjmuje się chodzenie, bieganie, skakanie oraz przyjęcie wyprostowanej postawy stojącej.
Najstarszym znanym nauce zwierzęciem dwunożnym jest żyjący we wczesnympermiegadEudibamus[1]. Ewolucja budowypanewki stawu biodrowego (acetabulum) ugadów doprowadziła do powstania dużej ilości zwierząt poruszających się dwunożnie przez większość czasu (jak np.Euparkeria). Dwunożność występowała już u większości – zwłaszcza mniejszych –dinozauromorfów, zaś pochodna grupa zaawansowanych dinozauromorfów –dinozaury z grupyteropodów – obejmowała formy wyłącznie dwunożne[2].Ptaki, będące wyspecjalizowaną grupą teropodów, również wykorzystują tę technikę poruszania się po ziemi, przy czym te żyjące na otwartych przestrzeniach zwykle biegają, zaś prowadzące nadrzewny tryb życia – skaczą. Szczególnym przypadkiem sąpingwiny, które dodatkowo przyjmują wyprostowaną, pionową pozycję ciała. Niektórejaszczurki poruszają się na dwóch nogach w czasie szybkiego biegu.Waranowate unoszą ciało na tylnych kończynach podpierając się silnymogonem.Ssaki zdecydowanie częściej poruszają się przy pomocy czterech kończyn. Największą grupęssaków poruszających się na tylnych kończynach, przy jednoczesnym przyjmowaniu pozycji poziomej, stanowiąkangurowate. Kilka gatunków (niektóregryzonie,niedźwiedzie) przyjmuje dwunożną pozycję stojącą w czasie spożywania pokarmu lub na czas walki, a niektóre skaczą podobnie jakkangury. Zwłaszcza wśródnaczelnych często obserwowana jest chwilowa dwunożność, na czas wykonania niektórych czynności, po czym zwierzę wraca do podpierania się przednimi kończynami.
Wszystkie formy dwunożności – tzn. chód, bieg i skoki – przy jednoczesnym ciągłym zachowywaniu pionowej postawy ciała są charakterystyczne jedynie dlaczłowieka i jego wymarłych form kopalnych. Pomimo istnienia wielu hipotez nie jest wiadome, co przyczyniło się do wykształcenia dwunożności u hominidów.
Uważa się, że dwunożność u hominidów pojawiła się w okresie cofania obszarów leśnych w późnym miocenie/pliocenie (10–2,5 mln lat temu)[3]. Tradycyjnie przyjmowano, że osiągnięcie dwunożności było efektem przejścia z nadrzewnego do naziemnego trybu życia oraz przejścia z terenów zalesionych do terenów trawiastych (tzw.hipoteza sawanny)[3].
Inna hipoteza zakłada dwunożność jako adaptację do bardziej suchych i otwartychhabitatów (także zadrzewionych z trawiastym podszyciem), w których hominidy ograniczały czas spędzany na drzewach, zwłaszcza wraz z cofaniem się lasów[3].
Jeszcze inna teoria wskazuje na rozwijanie się dwunożności właśnie w środowisku nadrzewnym, a następnie wykorzystanie wyewoluowanej zdolności do poruszania się na ziemi[3].
Istnieje również hipoteza sugerująca, że dwunożność wczesnych hominidów wykształciła się w efekcie częstego przebywania w płytkich wodach przybrzeżnych.
Osobny artykuł:Hipoteza wodnej małpy. | Zobacz hasłodwunożność w Wikisłowniku |
Łukasz Kwiatek,Ewolucja dwunożności,Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych –Uniwersytet Jagielloński (CKBI UJ), kanał „Copernicus” naYouTube, 22 lipca 2025 [dostęp 2025-08-04].