Eisenhower z żoną wSan Antonio, 1916Gen. Dwight „Ike” Eisenhower z wizytą u żołnierzy z 502 pułku101 DPD, 5 czerwca 1944Dwight Eisenhower z sekretarzem stanuJohnem DullesemDwight Eisenhower z prezydentem elektemJohnem Kennedym
David Dwight Eisenhower urodził się 14 października 1890 roku w Dennison, jako syn Davida Jacoba i Idy Elizabeth Eisenhowerów[1]. Odwrócił jednak kolejność swoich imion na Dwight David, a prywatnie nazywany był „Ike”[1]. Jego bratem byłMilton Eisenhower. W młodości mieszkał wAbilene, gdzie w 1909 roku ukończył szkołę średnią[2]. Dwa lata później wstąpił do AkademiiWest Point, którą ukończył po czterech latach w stopniupodporucznika[2].
Zbliżające sięwybory prezydenckie w 1952 roku ujawniły ponowne zainteresowanie Eisenhowerem bossów partyjnych[7]. Generał nie przynależał do żadnej partii, lecz jego konserwatywne poglądy gospodarcze bardziej pasowały doPartii Republikańskiej[7]. Eisenhower przyjął propozycję rywalizacji o nominację, za głównego przeciwnika mając senatoraRoberta Tafta[7]. 30 maja 1952 roku ponownie odszedł ze służby wojskowej, przekazującdowództwo wojsk NATO generałowiMatthew Ridgwayowi[7]. Kontrkandydatem Eisenhowera zPartii Demokratycznej byłAdlai Stevenson[7]. W głosowaniu powszechnym republikanin zdobył niespełna 34 miliony głosów, wobec nieco ponad 27 milionów dla demokraty[8]. Jeszcze przed zamknięciem punktów wyborczych prognoza komputeraUNIVAC I przewidziała zwycięstwo Eisenhowera[9]. WKolegium Elektorów, Eisenhower uzyskał 442 głosy, przy 89 dla Stevensona[8]. Został zaprzysiężony 20 stycznia 1953 roku, przezprezesa Sądu NajwyższegoFredericka Vinsona[10].
Wgabinecie Eisenhowera, pierwszym republikańskim rządzie od czasówHoovera (20 lat wcześniej), znaleźli się m.in.: Sherman Adams –szef personelu Białego Domu, koordynujący relacje prezydenta i gabinetu,Charles Wilson –sekretarz obrony iJohn Foster Dulles –sekretarz stanu[10]. Jedną z pierwszych decyzji jaką musiał podjąć nowy prezydent była sprawa trwającejwojny na Półwyspie Koreańskim[8]. Jeszcze przed zaprzysiężeniem, na przełomie listopada i grudnia 1952 roku udał się doKorei Południowej, a po powrocie spotkał się z generałem Douglasem MacArthurem[8]. Generał był gorącym zwolennikiem użyciabomby atomowej w konflikcie koreańskim, jednak został zdymisjonowany jeszcze przez Harry’ego Trumana[8]. Eisenhower był umiarkowanym zwolennikiem użycia broni jądrowej, co rozważano na posiedzeniach Krajowej Rady Bezpieczeństwa w 1953 roku[11]. Ostatecznie 26 lipca strony konfliktu podpisałyrozejm, mimo sprzeciwówprezydenta Korei PołudniowejRhee Syng-mana[11]. Mimo to, prezydent wyrażał opinię, że broń atomowa jest bardziej skuteczna od konwencjonalnej i nakazał rozbudowę arsenału jądrowego[11]. Przez osiem lat jego prezydentury liczba głowic nuklearnych wzrosła z 1000 do 18 000[11]. Rozważał ewentualne ich użycie na Półwyspie Koreańskim (w wypadku złamania warunków rozejmu) i podobne stanowisko miał względemChińskiej Republiki Ludowej[12]. Pod koniec 1954 roku władze chińskie atakowały wyspyKinmen iMazu Liedao, gdzie rezydowałCzang Kaj-szek, przywódcaTajwanu[13]. Na początku 1955 wysłał wojska doCieśniny Tajwańskiej, uważając, że stając przeciwko ChRL uchroni Azję Południowo-Wschodnią, Japonię i Filipiny przedkomunizmem[13].
Dział polityki zagranicznej prowadził przede wszystkim sekretarz stanu John Dulles[14]. Był on zwolennikiem agresywnego kursu wobec komunizmu iZwiązku Radzieckiego[10]. Mimo to, prezydent był zainteresowany rozmowami z ZSRR i w tym celu, w lipcu 1954 roku, udał się nakonferencję do Genewy[15]. Zaproponował tam, by oba mocarstwa wymieniły się planami wojskowymi i stosowały się do polityki „otwartego nieba”[15]. Strona radziecka odrzuciła tę propozycję, uznając ją za próbęszpiegostwa[15]. Poruszono tam także problem podzielonych Niemiec, które zdaniem Eisenhowera powinny mieć możliwość przystąpienia do Paktu Północnoatlantyckiego po zjednoczeniu[15]. Podkreślił jednocześnie suwerenne prawo ZSRR do domagania się gwarancji bezpieczeństwa[15]. Pomimo prób kompromisu, na konferencji nie udało się dojść do porozumienia w sprawie Niemiec, ani w kwestii bezpieczeństwa Europy[16]. Ponowne spotkanie Eisenhowera zI sekretarzem KPZRNikitą Chruszczowem odbyło się pięć lat później wCamp David, które doprowadziło do lekkiego polepszenia wzajemnych stosunków i ustalenia, że kwestia niemiecka będzie omówiona na szczycie w Paryżu w 1960 roku[16]. Do ponownego spotkania przywódców jednak nie doszło[16].
W zakresie polityki wewnętrznej, 17 maja 1954 roku zapadł istotny wyrokSądu Najwyższego w sprawiedesegregacji rasowej[17]. Orzeczenie głosiło, że podział rasowy w szkołach publicznych jest sprzeczny zKonstytucją[17]. Trzy lata później,gubernator Arkansas wezwałGwardię Narodową, by uniemożliwić czarnoskórym uczniom wejście do szkoły średniej wLittle Rock[17]. Wówczas Eisenhower wysłał spadochroniarzy, a Gwardię Narodową poddał ścisłej kontroli federalnej[17]. Wojsko umożliwiło dzieciom wejście do szkoły[17]. Pomimo że prezydent nigdy publicznie nie poparł stanowiska Sądu Najwyższego, to powołał Komisję Praw Obywatelskich, której zadaniami było pilnowanie nowego prawa o desegregacji[17].
W sierpniu 1956 roku odbyła się konwencja Partii Republikańskiej wSan Francisco przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi[18]. Eisenhower oświadczył, że chce ubiegać się o reelekcję i delegaci nominowali go w pierwszym głosowaniu przez aklamację[18]. Kontrkandydatem z Partii Demokratycznej był ponownie Adlai Stevenson[18]. Urzędujący prezydent otrzymał 35,5 miliona głosów w głosowaniu powszechnym, czyli o 10 milionów więcej od głównego rywala[18]. W Kolegium Elektorów kandydat republikanów zdobył 457 głosów, co stanowiło około 86%[18].
W 1956 doszło do agresjiWielkiej Brytanii,Francji iIzraela naEgipt[13]. Dzięki głosowaniu wONZ, potępiającym strony atakujące, udało się zahamowaćwojnę sueską[13]. 5 stycznia 1957, w przemówieniu doKongresu, prezydent wygłosił tezy będące podstawą doktryny zwanej później „doktryną Eisenhowera”[19]. Podkreślił, że w rejonieKanału Sueskiego znajduje się 2/3 znanych zasobówropy naftowej, przez co stanowi on podstawowe znaczenie dla dobrobytu Europy i Bliskiego Wschodu[19]. Potępił także agresorów, zwłaszcza Izrael[19]. Stwierdził także, że państwaBliskiego Wschodu są zagrożone komunizacją ze strony Związku Radzieckiego i trzeba podjąć kroki zapobiegawcze[19]. Prezydent przedstawił cztery propozycje: przystąpienie USA do pomocy krajom bliskowschodnim, zgoda Kongresu na pomoc militarną, skierowanie wojsk do państw Bliskiego Wschodu, które będą walczyć z krajem komunistycznym oraz przeznaczenie 200 milionów dolarów rocznie na wsparcie militarne[20]. Zdaniem sekretarza stanu, propozycje prezydenta stanowią kontynuacjędoktryny Trumana,planu Marshalla i Paktu Północnoatlantyckiego[20]. W ramach nowej doktryny, w lipcu 1958 Stany Zjednoczone wysłałypiechotę morską doLibanu[15]. Eisenhower utrzymywał, że dokonał tego na prośbęprezydentaKamila Szamuna[15].
Z uwagi na przełamanie amerykańskiego monopolu termojądrowego przez ZSRR (1953), wystrzelenie pierwszego sztucznego satelity (Sputnika 1 w 1957) i wysłania w kosmos pierwszego człowieka (Jurija Gagarina w 1961), Amerykanie uświadomili sobie, że ich terytorium nie jest już nienaruszalne[21]. Dlatego też w latach pięćdziesiątych stosowali oni politykę „zmasowanego odwetu”, która polegała na użyciu całego arsenału atomowego w dowolnym kraju na świecie, który padł ofiarą agresji państwa komunistycznego[22]. Rozwój radzieckich programów przenoszenia głowic jądrowych, zmusił USA do zmiany strategii na politykę „elastycznego reagowania”, która zakładała, że w przypadku konfliktu państwa NATO z państwemUkładu Warszawskiego, należy w pierwszej kolejności użyć wyłącznie broni konwencjonalnej[22]. Dopiero w przypadku braku jej skuteczności i kontynuacji działań wojennych, można przekroczyć próg atomowy i użyć broni jądrowej[22].
Po opuszczeniuBiałego Domu, powrócił na farmę nieopodalGettysburga[24]. 4 marca 1961 przywrócono mu stopień generała pięciogwiazdkowego[24]. W latach 60. skupił się na pisaniu swoich pamiętników[25]. Podupadł wówczas na zdrowiu, doznając kilkuataków serca[25]. Zmarł 28 marca 1969 roku w Waszyngtonie[25].
Jesienią 1955 roku Eisenhower doznał zawału serca, przebywając wDenver[18]. Zmusiło go to do miesięcznej hospitalizacji, która zapoczątkowała dyskusję nadtymczasowym przejęciem obowiązków prezydenckich[18]. Doprowadziło to do uchwaleniaXXV poprawki do Konstytucji, która weszła w życie w 1967 roku[18]. W czerwcu 1956, na krótko przed konwencją republikańską, ponownie zachorował i musiał poddać się operacji jelit[18]. W listopadzie następnego roku przeszedłudar mózgu, który spowodował, że przez pewien czas prezydent miał kłopoty z pamięcią i z mówieniem[23]. Po niedługim czasie powrócił jednak do pełnej sprawności[23].
↑Wysokie odznaczenie gen. Eisenhowera. „Głos Wielkopolski”. Rok I, Nr 298, s. 2, 23 grudnia 1945. Poznań: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. [dostęp 2025-08-18].
↑Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu. Monografia historyczna. Warszawa: Stowarzyszenie Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu, 2005, s. 158.ISBN 83-9221-910-4.
Tim Weiner: Szaleństwo i chwała. Wojna polityczna pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Rosją 1945-2020. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2022.ISBN 978-83-8188-328-3.
_-_ribbon_bar.png)
%2c_rotated.svg)
.svg)
.svg)
.png)
.svg)