Ten artykuł dotyczy mitologii greckiej i rzymskiej. Zobacz też:Dwanaście prac Herkulesa.
Dwanaście prac Heraklesa (takżedwanaście prac Herkulesa) – kara nałożona przezwyrocznię delficką naherosaHeraklesa (wmitologii rzymskiej występuje jakoHerkules), za wymordowanie przez niego własnej rodziny. Zadania te miały przewyższać siły jednego człowieka. Herakles miał wykonać dziesięć takich prac, ale dwie nie zostały zaliczone, więc ich ostateczna liczba wyniosła dwanaście[1].
Pierwszym świadectwem przekazującym treść tegomitu jest cyklpłaskorzeźb na dwunastumetopach wświątyni Zeusa w Olimpii. Czas powstania kamiennego dokumentu ocenia się na około 470 rok p.n.e. W źródłachstarożytnych prace wymieniane są w różnej kolejności.
Hera, nienawidząca Heraklesa (Herakles był owocem zdradyZeusa iAlkmeny), zesłała na niego obłęd, sprawiając, że patrząc na swoją żonęMegarę oraz dzieci, widział w nich swych największych wrogów. Podczas jednego z obrzędów oczy Heraklesa nabiegły krwią. Wyjął strzałę z kołczanu i wymierzył w swoich synów. Z dramatuHerakles (971–976)Eurypidesa:
...Nieprzytomni, biegną, tu, tam do sukni przerażonej matki, jeden, a drugi chce się skryć za filar, trzeci jak pisklę drży w cieniu ołtarza. „Ojcze, co czynisz?” – krzyczy matka. – „Dzieci zabijasz!” krzyczy zgromadzona reszta...[2]
Herakles nie zważa na wołania i zaślepiony swoim gniewem goni jednego ze swych synów wokół kolumny i wbija mu sztylet w serce. Drugiemu, schowanemu za ołtarzem, rozbija głowę kijem, gdy ten tuli się do jego nóg. Z trzecim dzieckiem Megara ucieka z pałacu i zatrzaskuje za sobą drzwi. Te jednak zostają wyważone i opętany zabija jedną strzałą i Megarę, i dziecko na jej rękach. Powstrzymuje goAtena gotowa do boju. Rzuca w Heraklesa wielkim kamieniem. Heros upada i zostaje przywiązany do wcześniej zwalonejkolumny. Po obudzeniu się widzi, co uczynił i pragnie popełnić samobójstwo. Zostaje jednak powstrzymany przezTezeusza i przymuszony udaje się do wyroczni delfickiej, by odApollina poznać swoją karę. Miał udać się doTyrynsu, dawnej siedziby roduAmfitriona (dlatego Herakles bywa czasem nazywany Alkidesem, po ojcu Amfitriona,Alkajosie) i pracując jako niewolnik wykonać 12 zadań dla tirynskiego imykeńskiego królaEurysteusza. Apollo spodziewał się, że tchórzliwy władca wymyśli dla herosa najtrudniejsze, wręcz niewykonalne, zadania.
| Liczba porządkowa | Apollodor (około I wiek n.e.) | Diodorus Siculus (około 60–20 p.n.e.) | G.J. Hyginus (64 p.n.e. – 17 n.e.) | Eurypides (480–406 p.n.e.) |
| 1 | Lew nemejski | Lew nemejski | Lew nemejski | Lew nemejski |
| 2 | Hydra lernejska | Hydra lernejska | Hydra lernejska | Centauromachia |
| 3 | Łania kerynejska | Dzik erymantejski | Dzik erymantejski | Łania kerynejska |
| 4 | Dzik erymantejski | Łania kerynejska | Łania kerynejska | Klacze Diomedesa |
| 5 | Stajnie Augiasza | Stajnie Augiasza | Stajnie Augiasza | Zabicie Kyknosa |
| 6 | Ptaki stymfalijskie | Ptaki stymfalijskie | Ptaki stymfalijskie | Jabłka Hesperyd |
| 7 | Byk kreteński | Byk kreteński | Byk kreteński | Wygnanie piratów |
| 8 | Klacze Diomedesa | Klacze Diomedesa | Klacze Diomedesa | Ustawienie Filarów niebios |
| 9 | Pas Hippolity | Pas Hippolity | Pas Hippolity | Pas Hippolity |
| 10 | Stado Geriona | Stado Geriona | Stado Geriona | Hydra lernejska |
| 11 | Jabłka Hesperyd | Porwanie Cerbera | Jabłka Hesperyd | Stado Geriona |
| 12 | Porwanie Cerbera | Jabłka Hesperyd | Porwanie Cerbera | Porwanie Cerbera |
Pierwszą rzeczą, której zażądał Eurysteusz, była skóralwa nemejskiego. Był to potwór, którego urodziłaEchidna w związku z własnym synemOrtrosem; brattebańskiegoSfinksa. Wychowany przezSelene (boginię księżyca) lub Herę, siał spustoszenie w dolinie Nemei, na północ od Myken. Jego skóra była odporna na wszelkie zadawane mu ciosy, dlatego Herakles nie zrobił mu krzywdy strzałami (odbiły się), mieczem (zgiął się na skórze lwa) ani maczugą (pękła na głowie zwierzęcia). Po wycofaniu się potwora do jaskini o dwóch wejściach, jedne z nich zawalił głazami, a sam drugim wejściem wszedł do jaskini i w ciemnościach udusił potwora. Przy zdejmowaniu skóry Herakles musiał posłużyć się pazurem bestii. Gdy zaniósł skórę zwierzęcia, przerażony Eurysteusz schował się w pałacu i zakazał wpuszczania herosa do miasta, a wszystkie sprawy z nim załatwiał za pośrednictwem heroldaKopreusa. Kazał również wytopić wielką beczkę z brązu i wkopać ją w ziemię, aby móc się w niej chować, ilekroć Herakles przebywał w mieście. Z odrzuconego „podarunku” Herakles zrobił sobie odzienie, a głowa bestii służyła mu jakohełm.
Drugim zadaniem Heraklesa było zabiciehydry lernejskiej – zabijającego trującym oddechem i jadem wielkiego węża wodnego o dziewięciu głowach (w innych źródłach hydra miała po 50 lub 100 głów), z czego jedna z nich była nieśmiertelna. Miała ona swoją jamę na rozlewiskach Anymone, niedalekoLerny w Argolidzie. Dzięki płonącym strzałom heros oraz jego pomocnik i przyjaciel, bratanekJolaos, wywabili potwora z jamy. Wstrzymując oddech, za pomocą miecza odcinał głowy potwora (w innych źródłach, Herakles za pomocą maczugi miażdżył głowy bestii), ale na miejscu odrastały kolejne. Na dodatek Hydra oplotła się wokół jednej nogi Heraklesa, a jej „pomocnik”, rakKarkinos, za pomocą szczypiec wczepił się w drugą. Wtedy wierny przyjaciel Jolaos zaczął wypalać miejsca ściętych głów, dzięki czemu przestały odrastać. W końcu heros odrąbał wszystkie głowy śmiertelne, a nieśmiertelną obciął i przygniótł wielkim głazem. Następnie rozpruł jej brzuch i w wylewającym się z niego jadzie zamoczył ostrza swych strzał. Wcześniej jednak pozbył się Wielkiego Raka, miażdżąc go maczugą. Hydrę i Raka bogowie przenieśli na nieboskłon, zamieniając ich w gwiazdozbiory (Rak stał się jednym ze znaków zodiaku).Zadanie nie zostało uznane, ponieważ Heraklesowi pomagał bratanek, dlatego heros musiał wykonać dodatkową pracę[potrzebny przypis].
Trzecim zadaniem było schwytanie i sprowadzenie żywejłani kerynejskiej – bardzo szybkiego zwierzęcia, o rogach ze złota, racicach z brązu i srebrnej sierści, które było poświęconeArtemidzie. Artemida miała podobno takich siedem zaprzężonych w jejrydwanie, ale jedna z nich uciekła. Żyła ona na górze Keryni, na północyPeloponezu. Herakles uganiał się za nią przez cały rok. Dopadł ją wArkadii (w innych źródłach miało to miejsce w sadachBoreasza lub w krainie Hyperborejczyków – ludów północnych), gdy przeprawiała się przez rzekęLadon. Zranił ją w nogę, związał i zaniósł na plecach doMyken. Po drodze spotkał Artemidę i jej brataApollina. Bogini urażona zranieniem jej zwierzęcia już sięgała po łuk, ale Herakles wytłumaczył się rozkazem Eurysteusza. Uspokojona Artemida zażądała, by po pokazaniu łani wypuścił ją na wolność. I tak też uczynił.
Kolejnym (czwartym) zadaniem Heraklesa było schwytanie żywcemdzika erymantejskiego – nadnaturalnej wielkości zwierzęcia siejącego spustoszenie na stokacharkadyjskiej góryErymantos. Gonił on ludzi, aż umierali z wycieńczenia. Kiedy Herakles dotarł na miejsce, była zima. Wrzaskami wypłoszył zwierzę z legowiska i zagnał je w głęboki śnieg. Gdy ten zmęczony ucieczką ugrzązł w śniegu, Herakles zaplątał go w sieć i na plecach zaniósł do Eurysteusza. Malarze często przedstawiali Heraklesa ze zwierzęciem na ramieniu, nachylającego się nad ukrytym w beczce Eurysteuszem.
Piątym zadaniem, jakie zadał Heraklesowi Eurysteusz, było oczyszczenie stajniAugiasza w ciągu jednego dnia, mające na celu upokorzenie herosa. Augiasz był synemHeliosa i dostał od ojca ogromne stado bydła, znane w całej Grecji, lecz nigdy nie zlecił sprzątania swych stajni, obór i owczarni. Augiasz, w zamian za oczyszczenie pomieszczeń dla zwierząt, obiecał Heraklesowi dziesiątą część swojego stada, na co heros wyraził zgodę. Dzięki umiejętnemu wykopaniu systemu rowów Herakles zmienił bieg pobliskiej rzeki, którą płynąc przez stajnie oczyściła je z nawozu. Obiecanej zapłaty jednak nie otrzymał.Kiedy powrócił do Myken, Eurysteusz nie uznał mu tego zadania, ponieważ zgodził się przyjąć zapłatę (której nie otrzymał)[potrzebny przypis][3]. Po skończeniu służby u Eurysteusza Herakles podbiłElidę i zabił Augiasza oraz jego synów, próczFyleusa, który stanął po stronie herosa. W podzięce Herakles obsadził go na tronie Elidy.
Szóstym zaś zadaniem Heraklesa było przepędzenieptaków stymfalijskich, gnieżdżących się w zaroślach na bagnach nad jezioremStymfalon w Arkadii. Żywiły się one ludzkim mięsem, miały żelazne dzioby i pióra. Herakles, widząc, że jest ich ogromna liczba, porzucił myśl wystrzelania ich z łuku na ziemi. Wypłoszył je drewnianą kołatką wykonaną przezHefajstosa, podarowaną przezAtenę. Gdy ptaki wzbiły się w powietrze, większość z nich ustrzelił. Pozostała część poleciała na wyspęAresa, gdzie zostały później wybite przezArgonautów.
Schwytanie żywcembyka kreteńskiego było siódmą pracą Heraklesa. Niektórzy twierdzili, że to byk, który porwał Europę (przecząc w ten sposób mitowi, że tym bykiem był Zeus), inni zaś, że to byk podarowanyMinosowi, królowiKrety, przezPosejdona. Byk ten miał być złożony w ofierze bogu morza zaraz po wyłonieniu się z morskiej toni, lecz Minos zaniechał tego, dlatego byk uciekł i pustoszył Kretę, tratując pola i sady, paląc wszystko, co napotkał, buchając ogniem ze swych nozdrzy. Obcował z królowąPazyfae, żoną Minosa. Urodziła bykowi potwora zwanegoMinotaurem. Herakles popłynął na wyspę i poprosił króla o pomoc w łowach, lecz ten odmówił. Herakles jednak poradził sobie i na grzbiecie zwierzęcia popłynął do Myken. Eurysteusz zatwierdził wykonanie zadania, po czym kazał zwierzę wypuścić. Byk pustoszył teraz okoliceMaratonu, dopóki nie zabił goTezeusz.
Ósmą pracą Heraklesa było schwytaniekoni Diomedesa (lub klaczy), królatrackiego plemienia Bistonów, który karmił je ludzkim mięsem. Herakles na czele zastępu ochotników popłynął do Tracji (w innej wersji popłynął tam tylko ze swym ulubieńcem i przyjacielemAbderosem), odpędził stajennych i pognał klacze ku łodzi. Jednak spostrzegłszy pościg, polecił Abderosowi pilnowanie klaczy, a sam (lub z pozostałymi członkami wyprawy) ruszył naprzeciw Bistonom i pokonał ich w walce. Po powrocie zorientował się, że klacze zjadły Abderosa (w innej wersji zabiły młodzieńca, ciągnąc go po kamieniach, kiedy próbował je powstrzymać przed ucieczką). Opłakując młodzieńca, założył w Tracji miastoAbderę. Niespokojnym klaczom Herakles rzucił na pożarcie ogłuszonegoDiomedesa, dzięki czemu je uspokoił i mógł zawieźć naPeloponez. Po pokazaniu ich Eurysteuszowi, wypuścił je niedalekoOlimpu, gdzie zostały zjedzone przez wilki.
Dziewiątym zadaniem Heraklesa było zdobyciepasa Hipolity – królowej walecznychAmazonek. Pas ten miał dawać Hipolicie nadludzką siłę.
Kiedy Herakles przybył do ich królestwa, nadMorzem Czarnym, Hipolita przyjęła go życzliwie, a kiedy ją w sobie rozkochał, obiecała oddać mu pas. Na skutek intrygi Hery pozostałe Amazonki nie znając zamiarów Hipolity napadły na Heraklesa, ten zabił i ją i inne wojowniczki, a z martwego ciała Hipolity zerwał pas i wrócił na Peloponez. W innej wersji mitu Hipolita oddaje Heraklesowi pas, w podzięce za uwolnienie przywódczyni jednego z zastępów Amazonek –Melanippe.
Wracając na Peloponez, Herakles przybył doTroi ogarniętej zarazą i nawiedzanej przez potwora morskiego –Ketosa. Powodem tych zdarzeń było oszustwo króla trojańskiego,Laomedona, gdyż ten nie zapłacił Apollinowi i Posejdonowi za pomoc przy budowaniu Troi. Jedynym wyjściem było oddanie córki króla,Hezjone na pożarcie potworowi. Nagą i przykutą do skały zastał Herakles przybywając do Troi. Zaoferował królowi uratowanie córki w zamian za jej rękę i nadzwyczajne klacze, należące niegdyś doTrosa, ofiarowane mu przez Zeusa w zamian zaGanimedesa. Po uratowaniu Hezjone, Laomedon ponownie okazał się oszustem i nie zapłacił herosowi. Po zakończeniu służby u Eurysteusza Herakles podbił Troję i zabił Laomedona z łuku.
Zadaniem dziesiątym było uprowadzenietrzody Geriona (Gerionessa) – potwora, który posiadał trzy głowy, trzy torsy, sześć rąk i sześć nóg. Daleko na zachodzie, na wyspieErytei otoczonej wodamiOkeanosa, miał wspaniałe stada czerwonego bydła. Stada były strzeżone przez pasterzaEurytiona i dwugłowego psa Ortosa, syna Echidny iTyfona. Aby tam dotrzeć, Herakles przemierzyłpustynie północnej Afryki, aż dotarł do dzisiejszejCieśniny Gibraltarskiej i ustawił tam „słupy Heraklesa” (Gibraltar iCeuta). Z powodu gorąca, sięgnął po łuk i wymierzył w tarczę słoneczną. Zanim wystrzelił, Helios ostrzegł go, by tego nie robił, a gdy skruszony Herakles opuścił łuk, Helios udzielił mu nagrody. Pozwolił mu w swej czaszy, którą podróżuje, po zmierzchu, z zachodu na wschód, dotrzeć na Eryteę i przetransportować stamtąd woły Geriona. Po dotarciu Heraklesa na wyspę, wywęszył go Ortos, ale heros zmiażdżył jego głowy maczugą. Podobnie stało się z Eurytionem, który przybiegł, zaalarmowany szczekaniem psa. Natychmiast po tym zdarzeniu Herakles rozpoczął spędzanie wołów do czaszy Heliosa. Pasterz z sąsiedniego pastwiska,Menojteus, pasący stadaHadesa, powiadomił o tym Geriona, a gdy ten przybiegł bronić swego stada, Herakles zabił go zatrutymi strzałami.
Wraz z wołami dopłynął doTartessos (fenickiej kolonii na Półwyspie Iberyjskim) i tam oddał czaszę Heliosowi. Popędził je przez tereny dzisiejszejHiszpanii i południowejFrancji. Gdy dotarł na północWłoch, napadli na niegoLigurowie, ale Herakles odpierał ich ataki, dopóki nie skończyły mu się strzały. Wtedy poprosił swego ojca, Zeusa, o pomoc, a ten zesłał na Ligurów deszcz kamieni.
Gdy dotarł do miejsca, gdzie później założonoRzym, spotkał potworaKakusa, syna Hefajstosa. Gdy stwór ten ukradł część wołów i ukrył się w swej jamie podPalatynem, Herakles wstrząsnął wielką skałą, wyrwał ją i rzucił wrzekę. Sztucznie stworzone fale popędziły wstecz i rozbiły głaz, zasłaniający wejście do groty potwora. Kakus utknął między skałami a Herakles ciskał w niego czym popadnie. W samoobronie potwór osnuł się dymem, ale herosowi nie przeszkodziło to, udusił bestię.
Następnie królSycylii,Eryks, nie chciał oddać Heraklesowi wołu, który zagubił się i trafił na wyspę. Eryks przegrał trzy razy w zapasach z Heraklesem i został przez niego zabity. Podróż przezMorze Jońskie została uniemożliwiona przez Herę, więc Herakles musiał iść drogą okrężną przez Trację. Kiedy w końcu dotarł do Myken, Eurysteusz złożył woły w ofierze Herze.
Kolejnym, jedenastym zadaniem było przyniesienie złotych jabłek z ogroduHesperyd – cór wieczoru. Nimfy te o imionachHespere,Ajgle iEryteis opiekowały się sadem, w którym rosły drzewa rodzące złote owoce. Był to prezent dlaHery odGai, z okazji jej zaślubin z Zeusem. Hera, nie ufając nimfom, kazała smokowiLadonowi, synowi Echidny i Tyfona, strzec ogrodu przed intruzami, jak również przed łakomstwem nimf wieczornych.
Herakles nie znał położenia ogrodu. Znał je tylko starzec morski,Nereus, który uciekał każdemu, kto chciał go o coś zapytać. Nad rzekąErydan Herakles schwytał śpiącego starca, związał i nie puszczał, dopóki ten nie powiedział, gdzie znajduje się ogród – daleko na zachodzie. Kiedy wędrował przezLibię, spotkałgigantaAntajosa, syna Posejdona i Gai. Nie można było go pokonać, bo gdy tylko dotykał ciała matki – Ziemi, odzyskiwał siły. Herakles pokonał go, podnosząc ku górze i mocno ściskając, aż gigant wyzionął ducha.
Następnie powędrował doEgiptu – na wschód. Panował tam królBusiris, również syn Posejdona. Panował wtedy w Egipcie głód, a nadworny wróżbita,CypryjczykFrazjos, przepowiedział, że trzeba złożyć ofiarę Zeusowi ze wszystkich cudzoziemców znajdujących się w Egipcie i z rozkazu Busirisa został stracony jako pierwszy. Kiedy Herakles zawitał do tegoż kraju, pojmano go i zaprowadzono pod ołtarz. Tam zerwał łańcuch i sam zabił na ołtarzu króla i jego syna.
Z Egiptu udał się w stronęKaukazu. Tam uratował tytanaPrometeusza z odwiecznej męki. Następnie skierował się na zachód i na górzeFoloe, niedaleko góryErymantos, spotkał się z dużą grupącentaurów. U dzikiego centaura Folosa otworzył kadź z winem przeznaczonym tylko dla pół ludzi, pół koni. Zbierająca się banda centaurów została pokonana, a niedobitków Herakles ścigał, aż do Maleii, gdzie z łuku zabił uciekinierów i przez przypadek raniłChirona – jedynego nieśmiertelnego centaura, nauczyciela herosów. W tym momencie nastąpiła zamiana: Chiron oddał nieśmiertelność Prometeuszowi i sam odszedł doHadesu. Wdzięczny Prometeusz udzielił Heraklesowi cennej rady, aby nie szedł sam do ogrodu Hesperyd, ale umówił się zAtlasem, żeby on tam poszedł, a w zamian Herakles potrzymał przez moment sklepienie niebieskie. Stosując się do tej rady, Herakles zamienił się z Atlasem miejscami. Gdy Atlas wrócił ze złotymi jabłkami, nie chciał z powrotem przyjąć tego wielkiego ciężaru. Herakles posłużył się podstępem i mówiąc Atlasowi, że chce sobie podłożyć poduszkę, uciekł z jabłkami, kiedy tytan wziął niebo znów na swoje barki.Eurysteusz bał się posiadać osobistą własność bogów, oddał je herosowi, a ten Atenie, aby zaniosła je z powrotem.
Dwunastym i ostatnim zadaniem Heraklesa było zejście do podziemi i przyprowadzenie z zaświatów trzygłowego psaCerbera. Wcześniej heros udał się doEleusis, aby oczyścić się ze skazy, związanej zcentauromachią. Po obrzędzie oczyszczenia zszedł do Hadesu przez pieczarę na półwyspieTajnaron. Już na początku spotkał duszęMeduzy, jak również inne „istoty”. Zabił więc jednego z wołów i napoił dusze krwią. Znów spotkał się zMenojteusem, pasterzem bydłaHadesa z wyspy Erytea. Tym razem pogruchotał mu żebra, ale nie zabił go, gdyż prosiła o toPersefona, żona pana podziemi. Stając przed Hadesem i Persefoną poprosił ich o możliwość wykonania zadania. Hades zgodził się, pod warunkiem, że Herakles nie użyje żadnej broni. Herakles chwycił mocno bestię i mimo że Cerber chłostał go wężowatym ogonem, wyciągnął go na powierzchnię w Argolidzie. Zaprowadził go do Myken, gdzie go wypuścił. Usłyszał wtedy od tchórzliwego Eurysteusza, że wykonał wszystkie zadania i jest wolny.
Dwanaście prac Heraklesa jest częstym motywem w różnych tekstach kultury. Wykonując niemożliwe do wykonania dla zwykłych ludzi prace, Herakles przeszedł do wierzeń i historii jako symbol siły, męstwa i odwagi, obrońca ludzi, pogromca potworów. Mit o ustawieniu „Słupów Heraklesa”, który jest bezpośrednio związany z mitem o Dwunastu Pracach, na stałe przeszedł do kultury, jako inne nazwy Gibraltaru i Ceuty,brytyjskiej i hiszpańskiejeksklawie nad Cieśniną Gibraltarską, a wyrażenie „stajnia Augiasza” spotykane jest w wielu narodach, jako określenia wyjątkowo dużego bałaganu. Dziękicesarstwu rzymskiemu motyw ten, jak i całość postaci Heraklesa, stał się jeszcze bardziej popularny, nie tylko na terenie cesarstwa, ale również na terenach poza Rzymem, między innymi wykuwano monety z podobiznami Heraklesa i zadaniami, które wykonał.
W starożytności motyw ten był jednym z najczęściej występujących w literaturze. Najwięcej i najdokładniej napisał o karze dla herosaEurypides, w swoimdramacieHerakles. Motyw ten wspominali równieżWergiliusz wEneidzie,Homer wIliadzie iOdysei,Hezjod wTeogonii,Pindar w trzeciejOdzie olimpijskiej,Apollodoros i inni. Dwanaście prac powróciło w czasach odrodzenia między innymi w poemacieHerculesGeorga Stiernhielma. Z najbardziej znanych twórców dzisiejszejhermeneutyki imitografii tym tematem zajmowali się między innymiKároly Kerényi,Robert Graves,Michael Grant oraz polscy twórcy:Zygmunt Kubiak,Jan Parandowski,Wanda Markowska,Zbigniew Herbert. Motyw ten został również wykorzystany przezHowarda Waldropa(inne języki) w noweliDwanaście ciężkich prac,Agathę Christie w zbiorze opowiadańDwanaście prac Herkulesa, zbiorze opowiadań opisujących przygodyHerkulesa Poirota.
W malarstwie i rzeźbie pokazywany jako rosły i umięśniony mężczyzna walczący z bestią, najczęściej z lwem nemejskim lub hydrą lernejską. WGrecji znaleziono naczynia z podobiznami dwunastu prac. Dzięki cesarstwu rzymskiemu motyw ten rozprzestrzenił się poprzezromanizację podbitych narodów. Dwunastoma pracami zajmowali się malarze, to jestFrederic Leighton,Adolf Schmidt,Antonio Pollaiuolo (Herakles i Hydra),Francisco de Zurbarán (Zgładzenie hydry lernejskiej,Herkules walczący z lwem nemejskim),Albrech Burer (Herkules i ptaki stymfalijskie).
_01.jpg)
_02.jpg)
_06.jpg)
_07.jpg)
_08.jpg)
_11.jpg)
_12.jpg)
W kinematografii najbardziej znany był serialHercules: The Legendary Journeys (w Polsce: Herkules) zKevinem Sorbo w roli głównej. Motyw ten był również wykorzystany w filmach animowanych:HerkulesWalta Disneya iDwanaście prac Asteriksa w reżyseriiAlberta Uderzo iRené Goscinnego. Podróżująca w czasieMyszka Mickey pomogła Herkulesowi ujarzmić Cerbera za pomocą radia.
 | Zobacz multimedia związane z tematem:Dwanaście prac Heraklesa |
Alex Gendler,The myth of Hercules: 12 labors in 8-bits(ang.), kanał „TED-Ed” naYouTube, 25 września 2018 [dostęp 2024-10-05].