Druga Republika Hiszpańska (hiszp.Segunda República Española) – państwo istniejące między 14 kwietnia 1931 a 1 kwietnia 1939 na terenieHiszpanii. Za początek Drugiej Republiki (Pierwsza istniała w latach 1873–1874) uznaje się dzień jej proklamowania w miejsceKrólestwa Hiszpanii i wyjazdukrólaAlfonsa XIII z kraju, zaś za jej koniec – ostateczne zwycięstwo wojsk nacjonalistycznych whiszpańskiej wojnie domowej, która wybuchła po zamachu stanu dokonanym w lipcu 1936.
W tym okresie kolejne rządy (z wyjątkiem prawicowych, reakcyjnych gabinetów tworzonych w latach 1933–1936) starały się wprowadzać szeroko zakrojone,egalitarystyczne ilaickie reformy. Wiele z tych reform spotykało się ze sprzeciwem bogatej i bardziejkonserwatywnej części społeczeństwa hiszpańskiego orazKościoła.
Dążeniaanarchistów ikomunistów do likwidacji instytucji państwowych znacznie utrudniały sytuację w ówczesnej Hiszpanii. Wolność irówność były zapisane w konstytucji, jednak w rzeczywistości nie były respektowane, między innymi ze względu na otwarty konflikt między komunistami i anarchistami z jednej strony a prawicą zjednoczoną wokółCEDA – Hiszpańskiej Konfederacji Prawicy Autonomicznej z drugiej. Ze względu na organizowane przez lewicowców zamachy do konfliktu włączyli się później takżefalangiści.
W 1934 rewolucjoniści lewicowi, nie akceptując odniesionego w listopadzie poprzedniego roku wyborczego zwycięstwa prawicowejCEDA, zorganizowali falę strajków nazywanych w HiszpaniiRewolucją 1934. Po wyborach w roku 1936 przyszedł czas na niezadowolenie konserwatywnych kręgów wojska, co doprowadziło do zorganizowania przez oficerówJosé Sanjurjo iEmilio Molę – do których później dołączył generałFrancisco Franco – zamachu stanu w lipcu 1936, który doprowadził dowojny domowej trwającej aż do kwietnia 1939.
Po dymisji generałaMiguela Primo de Rivera w styczniu 1930,Alfons XIII usiłował, mimo słabości partii monarchistycznych, skierować swoje rządy na ścieżki konstytucyjne, z których zboczył w czasach dyktaturyPrimo de Rivery. W tym celu zwołano wybory doparlamentu (który miał opracować nową konstytucję), wybory samorządowe i głosowanie w sprawie nowego Statutu AutonomicznegoKatalonii.
Wybory samorządowe z 12 kwietnia 1931 były porażką monarchistów. Przeciwnicy króla wygrali w większości ważnych miast, w tym w 41 z 50 stolicprowincji; w Madrycie liczba mandatów republikańskiej lewicy przewyższała zdobycz monarchistycznej prawicy trzykrotnie, a wBarcelonie – czterokrotnie. Pełne wyniki wyborów są praktycznie niemożliwe do ustalenia, roczniki statystyczne publikowane po 1931 najprawdopodobniej zdecydowanie zawyżają wyniki republikanów[według kogo?]. Jest to temat sporny w pracach historyków[doprecyzuj!], których stanowisko zależy często od własnych sympatii politycznych. Większość z nich[potrzebny przypis] zgadza się jednak co do tego, że podział mandatów był mniej więcej równy, z lekką przewagą monarchistów, którzy jednak polegli w najważniejszych miastach.
Premier rządu – admirałJuan Bautista Aznar-Cabañas podał się do dymisji. Część ministrów proponowała rozwiązania siłowe. Aznar pytany, czy uważa, że w kraju może wybuchnąć kryzys odpowiedziałJakiego większego kryzysu chcecie niż ten, że państwo idzie spać jako monarchia, a budzi się republiką? Podobnie myśleli hrabia de Romanones i sam król, który uświadomił sobie brak poparcia w miastach. De Romanones rozpoczął rokowania z przywódcą republikańskimNiceto Alcalá-Zamora, żeby zagwarantować Alfonsowi bezpieczeństwo. Ale Alcalá-Zamora, który zaledwie kilka godzin później[wymaga weryfikacji?] mianował się szefem państwa i premierem rządu tymczasowego, mając poparcie generałaJosé Sanjurjo, a co za tym idzie równieżGuardia Civil i wojska, odmówił gwarantowania czegokolwiek, żądając natychmiastowego wyjazdu Alfonsa z kraju. Żądanie to powtórzył w opublikowanym w gazetach[jakich?] manifeście komitet rewolucyjny, który przekształcił się[gdzie?] w rząd tymczasowy. Alfons XIII udał się na wygnanie w nocy z 14 na 15 kwietnia 1931 roku. 16 kwietnia upubliczniono odezwę króla, którą nazajutrz na pierwszej stronie opublikował tylko jeden, prawicowy dziennik „ABC”:
Niedzielne wybory dobitnie pokazały mi, że nie cieszę się dziś miłością mojego ludu. Sumienie podpowiada mi, że nie jest to decyzja nieodwracalna, ponieważ starałem się zawsze służyć Hiszpanii, nawet w najtrudniejszych czasach koncentrując cały swój wysiłek na sprawach publicznych. Każdy król może się mylić i ja bez wątpienia również nieraz zbłądziłem; jednak nasza Ojczyzna była zawsze łaskawa dla tych którzy się mylili, chcąc dobrze. Jestem królem Hiszpanii i jestem Hiszpanem. Potrafiłbym znaleźć sposób, żeby utrzymać w mocy moje królewskie prerogatywy, walcząc przeciwko tym, którzy się im sprzeciwiają. Ale zdecydowanie nie chcę rzucać jednego rodaka do walki z drugim w bratobójczej wojnie domowej. Nie wyrzekam się żadnego z moich praw, bo nie należą one do mnie, są dziedzictwem Historii; pewnego dnia Historia zażąda ode mnie, bym zdał sprawę z tego, jak ich strzegłem. Mam nadzieję poznać prawdziwą wolę opinii publicznej, a dopóki Naród nie przemówi – zawieszam dobrowolnie wykonywanie mojej władzy królewskiej i wyjeżdżam z Hiszpanii, uznając ją za jedyną panią swojego losu. Również teraz chcę wypełnić obowiązek, który mi dyktuje moja miłość do Ojczyzny. Proszę Boga, by równie głęboko, jak ja, czuli ją i wypełniali wszyscy Hiszpanie.
{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1 oraz 2.
Flaga republikańska podniesiona przed ratuszem w mieście Éibar w 75. rocznicę proklamacji Republiki
W międzyczasie, 13 kwietnia, dzień przed oficjalną datą, Republikę proklamowano w trzech miastach:Sahagún (wprowincji León),Eibar (w prowincjiGipuzkoa) iJaca (wprowincji Huesca). Rząd Republiki nadał za to każdemu z nich tytułNajjaśniejsze Miasto (Ilustrísima Ciudad). Pierwszym miastem, w którym już o 6:30 rano 14 kwietnia podniesiono flagę Republiki było Eibar. Za jego przykładem poszły pozostałe miasta gdzie przeważali republikanie, w tymBarcelona – najludniejsze wówczas miasto Hiszpanii oraz Madryt – stolica kraju.
Alfons XIII Hiszpański, mimo opuszczenia kraju, oficjalnie nie abdykował. Wyjechał do Paryża, a później do Rzymu, w którym pozostał aż do śmierci. W styczniu 1932 abdykował na rzecz swojego trzeciego syna,Jana. Zmarł 28 lutego 1941.
Pochodzący zEibar pisarz Toribio Echeverría w swojej książcePodróż po krainie wspomnień (Viaje por el país de los recuerdos) tak opisuje proklamację Drugiej Republiki Hiszpańskiej w swoim mieście:
Przed szóstą rano mieszkańcy zebrali się na placu, który później nazwano Placem Republiki, a wybrani w niedzielę radni stawili się w Domu Zgromadzeń w celu ukonstytuowania Rady Miasta; odbyło się uroczyste posiedzenie, na którym jednomyślnie proklamowano Republikę. Następnie na balkonie ratusza wywieszono trójkolorową – czerwono-żółto-fioletową – flagę. Z tego samego balkonu ogłoszono zgromadzonym, że od tej chwili Hiszpanie żyją już w Republice[3].
Po proklamowaniu Republiki władze w kraju od 14 kwietnia do 14 października sprawował rząd tymczasowy kierowany przezNiceto Alcalá-Zamorę. Alcalá-Zamora podał się do dymisji ze względu na swój sprzeciw wobec laickości państwa. Jego następcą zostałateistaManuel Azaña. 10 grudnia 1931 Niceto Alcalá-Zamora został wybrany prezydentem II Republiki Hiszpańskiej. Głosowało na niego 362 spośród 410 obecnych deputowanych (36 było nieobecnych). Pozostał na tym stanowisku do 7 kwietnia 1936, kiedy to rządFrontu Ludowego po wygranych wyborach zażądał jego dymisji; znów zastąpił go Manuel Azaña.
28 czerwca 1931 odbyły się wybory doKortezów Ustawodawczych; 9 grudnia deputowani przyjęli opracowaną przez siebie Konstytucję.
Konstytucja Republiki Hiszpańskiej z 1931 roku stanowiła krok do przodu w sprawie ochronypraw człowieka przez władzę sądowniczą oraz w kwestii demokratycznej organizacji państwa: prawie jedna trzecia artykułów dotyczyła wymienienia i ochrony praw i wolności indywidualnych i zbiorowych. Bierne i czynne prawa wyborcze zostały rozszerzone na obywateli obu płci, którzy przekroczyli 23. rok życia.Konstytucja przekazywała władzę ustawodawczą w ręce obywateli, którzy sprawowali ją poprzez swoich przedstawicieli w jednoizbowym parlamencie zwanymKortezami lubKongresem Deputowanych, natomiast wybór Szefa Państwa – Prezydenta miał być dokonywany przez deputowanych i elektorów, którzy sami mieli być wybierani w wyborach powszechnych.
Zasada równości wszystkich Hiszpanów wobec prawa i uznanie Hiszpanii zarepublikę ludzi pracujących wszystkich klas.
Zasada laickości, w myśl której nie tyle rozdzielono Kościół i Państwo, co dążono do eliminacji religii z życia politycznego. Dopuszczono również zawieranie ślubów cywilnych i rozwody.
Zasada elekcyjności i kadencyjności wszystkich stanowisk publicznych, w tym również Prezydenta Republiki.
Zasada parlamentu jednoizbowego, mającego realizować ideały demokratyczne poprzez likwidację drugiej, arystokratycznej i uprzywilejowanej izby; władzę ustawodawczą miały sprawować wyłącznie jednoizboweKortezy.
Możliwość przymusowego wywłaszczenia (za odszkodowaniem) oraz nacjonalizacji sektora publicznego w celach społecznych.
Szeroki zakres praw i wolności. Przyznanie powszechnego prawa wyborczego kobietom.
Flaga II Republiki HiszpańskiejFlaga II Republiki Hiszpańskiej oznaczająca miejsce ekspozycji obrazu Pabla PicassaGuernica w Paryżu podczas Wystawy Światowej w 1937.Peseta z czasów II Republiki
Za symbole II Republiki uznano symbole republikańskie z XIX wieku:flagę o trzech poziomych pasach, od góry do dołu: czerwonym, żółtym i fioletowym, herb pozostał podobny, jednak koronę królewską zastąpiłacorona muralis. Wybito również monety z nowym herbem.
Hymn zwanyMarszem Królewskim (Marcha Real) zastąpiono popularną w XIX wieku pieśniąHimno de Riego.
Niemal od razu nastąpiło zderzenie dobrych chęci rządu Republiki z trudną rzeczywistością świata pogrążonego wWielkim Kryzysie ekonomicznym. Trudna sytuacja ekonomiczna, brak poparcia tradycyjnie konserwatywnego wojska (które nie stanęło po stronie króla ze względu na żal, jaki odczuwali do niego wyżsi oficerowie za przyjęcie dymisjiPrimo de Rivery) i coraz większe żądania robotników doprowadziły w niektórych przypadkach do zamieszek ulicznych, protestów anarchistów, zabójstw zlecanych przez ekstremistów wszelkiej maści, strajków rewolucyjnych i w końcu do wojskowego zamachu stanu.
Debata polityczna w Hiszpanii okresu Republiki nabrała specyficznego charakteru. Głównym celem atakówlewicy byłKościół katolicki, którego przywileje uważano za jeden z powodów złej sytuacji społeczeństwa; wielekościołów spalono lub zburzono.Prawica uważała te ataki za zagrożenie dla siebie samej i dla swojej uprzywilejowanej pozycji w kraju. Szczególne obawy rodziła aktywność lewicy rewolucyjnej. II Republika Hiszpańska była na arenie międzynarodowej izolowana. Miały na to wpływ międzynarodowe koncerny, które w obawie przed nacjonalizacją naciskały, na rządy swoich państw by nie uznawały nowych władz Hiszpanii. Hiszpański operator telefonicznyTelefónica należał doamerykańskiego International Telephone and Telegraph (ITT), koleje były w rękach kapitału francuskiego, natomiast elektrownie i sieci przesyłowe – rozmaitych, głównie brytyjskich i belgijskich przedsiębiorstw.
W Hiszpanii znane również jakobienio social-azañista – dwulecie socjalno-azañistowskie (od nazwiskaAzaña).
14 kwietnia 1931 – Proklamowanie Drugiej Republiki Hiszpańskiej w odpowiedzi na wyniki wyborów samorządowych.
10 i 11 maja 1931 – Ataki na zakony, szkoły i instytucje katolickie; sześć z nich zostaje zniszczonych.
16 czerwca 1931 – Wygnanie przez rządprymasa Hiszpanii kardynała Pedro Segury za jego krytycyzm i ataki na nową władzę, zwłaszcza w liście pasterskim z 1 maja. Radykalnego Segurę zastępuje bardziej umiarkowany kardynał Gomá, uznający Republikę i szukający dialogu z rządem. Większość wiernych i hierarchów jest przeciwna republice, zwłaszcza po milcząco popieranej przez rząd akcji z 10 i 11 maja. Pojawiają się jednak również propozycje uznania Republiki jako tworu przejściowego. Stanowisko takie reprezentuje gazeta El Debate, argumentując, żeKościół jest wieczny, a formy rządu chwilowe.
18 czerwca 1931 – Kolejny ważny biskup – Mateo Múgica zbaskijskiej diecezjiVitoria udaje się na wygnanie.
28 czerwca 1931 – Wybory doKortezów Ustawodawczych; większość mandatów zdobywają partie lewicowe.
Wyniki wyborów powszechnych z 28 czerwca 1931 roku
Ugrupowanie do usług Republiki (Agrupación al servicio de la República)
13
2,8
Liga Regionalistyczna (Lliga Regionalista)
4
0,8
Unia Socjalistyczna Katalonii (Unió Socialista de Catalunya)
4
0,8
Katalońska Partia Republikańska (Partit Català Republicà)
2
0,4
Partia Liberalno-Demokratyczna (Partido Liberal Demócrata)
2
0,4
Galicyjska Partia Republikańska (Partido Republicano Galleguista)
1
0,2
Monarchistyczna Partia Liberalna (Partido Monárquico Liberal)
1
0,2
Niepodległościowcy (Independientes)
20
4,2
RAZEM
470
Lipiec 1931 –Strajk generalny zorganizowany przezanarchistycznyzwiązekKrajową Konfederację Pracy (Confederación Nacional del Trabajo – CNT).CNT była jedną z dwóch, obokUGT, liczących się organizacji związkowych w Hiszpanii. Jedną z przyczyn strajków był sprzeciw związkowców wobec obecności zagranicznych korporacji w kraju. Ma miejsce także sprzeciw konserwatywnej większości oficerów wobec reformy restrukturyzacyjnej zaproponowanej przez ministra wojnyManuela Azaña, wywołany zamknięciem licznych akademii wojskowych, w tym znanej akademii wSaragossie.
14 października 1931 –Niceto Alcalá-Zamora składa dymisję ze stanowiska premiera w proteście przeciw laicyzacji państwa; w jego miejsce mianowany jestManuel Azaña.
21 października 1931 – Ustawa o ochronie republiki wprowadza w Hiszpaniicenzurę prasy.
9 grudnia 1931 –Kortezy przyjmująKonstytucję Republiki Hiszpańskiej. Zabrania ona działalności szkół społecznych i katolickich oraz cmentarzy katolickich. Majątek zakonów pozostających w łączności zeStolicą Apostolską miał być po ich rozwiązaniu skonfiskowany; spotkało to m.in.zakon Jezuitów.
16 grudnia 1931 – Utworzenie rządu koalicji republikańsko-socjalistycznej pod przewodnictwemManuela Azaña.
Wrzesień 1931 –Kortezy odrzucają popierany przezkarlistów i nacjonalistówbaskijskich projekt Statutu Autonomii Kraju Basków ze względu na jego niezgodność z Konstytucją.
24 stycznia 1932 – Rząd zleca rozwiązanieTowarzystwa Jezusowego i konfiskatę jego mienia w całej Hiszpanii.
10 sierpnia 1932 – Nieudanyzamach stanu nazywanySanjurjada od nazwiska jego przywódcy, generałaJosé Sanjurjo. Sanjurjo został schwytany wHuelvie, kiedy próbował zbiec do Portugalii. Otrzymał wyrok śmierci, który jednak został przez prezydenta Republiki zamieniony na karę dożywotniego więzienia.
9 września 1932 – Kontrowersyjna decyzjaKortezów o przyjęciu Statutu Autonomicznego Katalonii.
18 maja 1933 – Ustawa o zakonach przekształca cały majątek Kościoła katolickiego we własność publiczną. Przepis dotyczył nie tylko samych świątyń, ale również szat liturgicznych, kielichów czy obrazów.
Uchwalenie Ustawy o reformie rolnej, która jednak nie przynosi spodziewanych efektów ze względu na silny opór wielkich posiadaczy ziemskich.
9 października 1933 – rozwiązanieKortezów i rozpisanie nowych wyborów parlamentarnych.
9 listopada 1933 – PrzemówienieFrancisco Largo Caballero, ministra pracy i późniejszego premiera z partiiPSOE, wygłoszone w trakcie kampanii wyborczej i opublikowane w gazecieEl Socialista:
Ktoś powie: „Przecież to dyktatura proletariatu”! Ale czy my żyjemy w demokracji? Czyż to, co mamy teraz jest czymś innym niż dyktaturą burżuazji? Jesteśmy atakowani, bo sprzeciwiamy się własności. Dokładnie tak! Obalimy reżim własności prywatnej! Nie ukrywamy, że dążymy do rewolucji socjalnej. Jak? (głos z widowni: „Jak w Rosji!”). Nie przeraża nas to. Dążymy, powtarzam, do rewolucji socjalnej. (...) Wątpię, by dało się osiągnąć zwycięstwo w ramach prawa. I wobec tego, towarzysze, trzeba będzie po zwycięstwo sięgnąć przemocą! (…) My odpowiadamy: Idziemy zgodnie z prawem do rewolucji społeczeństwa. Ale jeśli nie będziecie chcieli, zrobimy rewolucję przemocą! (wielka owacja) „To – powiedzą przeciwnicy – wezwanie do wojny domowej!” Spójrzmy prawdzie w oczy – wojna domowa trwa. (…) Nie mydlmy sobie oczu towarzysze. Ta wojna po prostu jeszcze nie przybrała krwawej postaci, którą – na szczęście lub nieszczęście – nieodwołalnie będzie musiała przybrać. Dziewiętnastego idziemy do urn. (…) Ale nie zapominajcie, że wydarzenia mogą doprowadzić do sytuacji, w której będziemy potrzebować więcej energii i zdecydowania niż potrzeba, by iść do urn. Wezwanie do zamieszek? Nie, to tylko przypomnienie, że klasa robotnicza musi być przygotowana. (…) Musimy walczyć na wszystkie sposoby aż do czasu, kiedy na wieżach i budynkach rządowych załopocze nie trójkolorowa flaga Republiki burżuazyjnej, ale czerwona bandera rewolucji Socjalistycznej!
{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1 oraz 2.
Skrzydło lewicy rewolucyjnej wPSOE, reprezentowane przezLargo Caballero i innych polityków blisko związanych zUGT, usiłowało zmobilizować tym przemówieniem masy robotników strasząc ich rewolucjąfaszystowską na wzór WłochMussoliniego i NiemiecHitlera. Jednak działania te odniosły skutek odwrotny do zamierzonego – słowa Largo Caballero posłużyły za wymówkę generałom, którzy zorganizowalizamach stanu.
Republikański rząd premieraManuela Azaña podjął się bezprecedensowego wysiłku usiłując poprzez przedłużenie obowiązkowej edukacji urzeczywistnić przepisy Ustawy o Edukacji publicznej z 1857 roku, która zakładała objęcie obowiązkiem szkolnym każdegoHiszpana. Żeby wcielić w życie postanowienia art. 26 Konstytucji zadekretowane zostało rozwiązaniezakonu Jezuitów. Dekret nie dotknął bezpośrednio własności zakonu, jednak usunął Jezuitów z instytucji edukacyjnych. W sumie 3900 szkół religijnych w których uczyło się ponad 350 tysięcy dzieci zostało zamkniętych; w ich miejsce utworzono tylko 3600 placówek z planowanych 7000.
Nazwa pochodzi od nazwy partiiCEDA. W Hiszpanii okres ten znany jest również jako „bienio negro” –czarne dwulecie.
19 listopada 1933 – Pierwsze w pełni demokratyczne wybory, w których udział po raz pierwszy mogły wziąć również kobiety, wygrała konserwatywnaHiszpańska Konfederacja Prawicy Autonomicznej – CEDA, której liderem byłJosé María Gil-Robles (ojciec eurodeputowanegoJosé María Gil-Robles). Dobre wyniki osiągnęły również inne partie prawicowe; prawica zdobyła łącznie 258 mandatów, 119 przypadło ugrupowaniom centrowym, zaś lewica zdobyła tylko 95 miejsc wKortezach. Lewica stanęła do wyborów mocno podzielona; prawica zjednoczyła się wokółCEDA. Udział w wyborach wzięło prawie 65% uprawnionych do głosowania.
Wyniki wyborów powszechnych z 19 listopada 1933 roku
Komunistyczna Partia Hiszpanii (Partido Comunista de España)
1
0,2
Radykalni Socjaliści (Radical-Socialistas)
1
0,2
Republikanie galicyjscy (Republicanos gallegos)
1
0,2
RAZEM
472
Rząd sformowałAlejandro Lerroux z Republikańskiej Partii Radykalnej z poparciemCEDA.
Wiele działań rządu miało charakter reakcyjny i zmierzało do odwrócenia lub zatrzymania zmian wdrożonych przez wcześniejszy gabinet.
Ogłoszono amnestię wobec uczestników nieudanegozamachu stanu z sierpnia 1932, w tym również wobec jego przywódcy, generałaSanjurjo, który przenosi się do Portugalii. Spędził tam resztę życia, gdyż w 1936 zginął w wypadku lotniczym lecąc do ojczyzny, by stanąć na czele kolejnego przewrotu (tego, który doprowadził dowojny domowej).
1 października 1934 – Trzej ministrowie wywodzący się zCEDA wchodzą do rządu.
5 października 1934 – Rewolucja 1934 – Narastające napięcia społeczne, niezadowolenie rolników wywołane utratą ziemi przyznanej w ramach reformy rolnej poprzedniego rządu, rewolucyjne nastroje wśród robotników i silna agitacja prowadzona przezPSOE,UGT oraz – w mniejszym stopniu – przezPCE iCNT doprowadziły dostrajku generalnego w całej Hiszpanii. Rewolucjoniści usiłowali zaatakować siedzibę rządu, jednak po dwugodzinnej strzelaninie lojalne wobec rządu oddziały przejęły kontrolę nad sytuacją i uwięziły popierających rozruchy przywódców lewicy. Tylko wAragonii,Andaluzji iEstremadurze rolnicy wyczerpani dotychczasowymi strajkami nie poparli strajku. Rebelianci byli najsilniejsi wKatalonii iAsturii. W tym ostatnim regionie wydarzenia miały najbardziej dramatyczny przebieg. Zajścia trwały tam od 5 do 19 października 1934 roku i zostały stłumione z pomocą wojska wiernego legalnemu rządowi. Szczególnie odznaczyli się w walkach żołnierzeHiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej i jednostkiRegulares, które ściągnięto 6 października zprotektoratu Maroka. Po odzyskaniu kontroli nadAsturią rządzący przystąpili do represjonowania przeciwników. Głośny stał się przypadek dziennikarza Luisa Sirval, który został zamordowany przez oficeralegionistów za to, że ośmielił się skrytykować represje, do których doszło po zakończeniu walk. Sprawy zaszły tak daleko, że premierAlejandro Lerroux postanowił, na wniosek deputowanego Gordona Ordás z macierzystej partii premiera – Republikańskiej Partii Radykalnej, o przeniesieniu tamtejszego dowódcyGuardia Civil komendanta Dovala, ze względu na liczne przypadki stosowania tortur przez podległych mu funkcjonariuszy. Do wniosku deputowanego przyłączyli się też inni deputowani hiszpańscy i grupa deputowanych angielskich[4].
6 października 1934 – liderERC, Przewodniczący Generalitat de CatalunyaLluís Companys i Jover proklamowałKraj Kataloński w ramach Hiszpańskiej Republiki Federalnej, zachęcając jednocześnie przeciwników nowego rządu do stworzenia tymczasowego rządu Republiki wKatalonii. Powstanie to, wspierane przezMossos d’Esquadra, oficjalną policjękatalońską pozostającą pod rozkazami Generalitat de Catalunya, spowodowało śmierć 40 osób.
Zjednoczenie lewicy republikańskiej i socjalistycznej w jednolityFront Ludowy. Głównym czynnikiem jednoczącym lewicę zarówno w Hiszpanii, jak i w całej Europie był strach przed rozprzestrzenianiem się ideologiifaszystowskiej.
Partie republikańskie: Lewica Republikańska, Unia Republikańska, Partia Socjalistyczna (PSOE), w imieniu swoim i Powszechnego Związku Robotników (UGT), Narodowa Federacja Młodzieżówek Socjalistycznych, Partia Komunistyczna (PCE), Partia Syndykalistyczna, Robotnicza Partia Marksistowskiej Unifikacji (POUM), bez obaw o porzucenie swoich własnych doktryn, porozumiały się celem utworzenia planu politycznego, który stanowił będzie fundament i podstawę dla koalicji wymienionych partii w najbliższych wyborach powszechnych oraz podstawę do utworzenia rządu, który zostanie sformowany przez partie republikańskiej lewicy z poparciem mas robotniczych, w przypadku zwycięstwa. (…) Ze względu na konieczność przywrócenia ładu społecznego, zebrane partie zobowiązują się:
12. Zadekretować szeroką amnestię przestępstw polityczno-społecznych popełnionych po 30 listopada 1933 roku, nawet jeżeli nie zostały one za takie uznane przed sądem.
(…) Republikanie nie akceptują planu nacjonalizacji ziemi uprawnej i jej bezpłatnego rozdawnictwa rolnikom, czego domagają się delegaci Partii Socjalistycznej.(…) Partie republikańskie nie akceptują postulatu nacjonalizacji Banku Narodowego zaproponowanej przez partie robotnicze; przyznają równocześnie, że nasz system bankowy wymaga udoskonaleń, jeśli ma spełnić swoją misję, która jest dla niego przewidziana w planie odbudowy ekonomicznej Hiszpanii.(…) Partie republikańskie nie akceptują postulatu kontroli robotniczej, który zgłosiła reprezentacja Partii Socjalistycznej.
7 stycznia 1936 – RozwiązanieKortezów i rozpisanie nowych wyborów.
16 lutego 1936 – Zwycięstwo koalicji partii lewicowych zjednoczonych weFroncie Ludowym, który uzyskał łącznie ponad 60% głosów. Do Frontu należały m.in.PSOE,ERC,PCE,POUM,Partia Syndykalistyczna, Lewica Republikańska, Unia Republikańska i Akcja Katalońska.
16 kwietnia – kulminacja brutalnych starć między lewicą a prawicą podczas pogrzebu podporucznikaGuardia Civil zmarłego podczas zajść w piątą rocznicę proklamowania Republiki. Interwencja oddziałów Gwardii Szturmowej (jednostki utworzonej przez pierwszy republikański rząd w 1931 roku) z podporucznikiem José del Castillo Sáez de Tejada, instruktorem milicji Zunifikowanych Młodzieżówek Socjalistycznych, na czele spowodowała śmierć Andrésa Sáenz de Heredia, kuzynaJosé Antonio Primo de Rivery, i poważne rany młodegokarlisty, studenta medycyny José Llaguno Acha.
10 maja –Manuel Azaña, który wskutek kryzysu rządowego złożył dymisję z funkcji premiera zostaje Prezydentem Republiki.
12 maja – nowym premierem zostaje Santiago Casares Quiroga.
Wejście w życie zapowiedzianej amnestii osób uwięzionych po Rewolucji 1934.
17 czerwca 1936 – José María Gil-Robles w parlamencie przedstawia bilans zajść, które miały miejsce między 1 lutego a 15 czerwca:160 zniszczonych kościołów, 251 ataków na świątynie, podpaleń, dewastacji i prób ataków. 269 zmarłych. 1287 rannych. 215 rozbojów udaremnionych lub bez poważnych konsekwencji. 69 zniszczonych lokali prywatnych i politycznych, ataki na 312 budynków. 113 strajków generalnych, 228 strajków częściowych. 10 zniszczonych redakcji prawicowych gazet. 83 ataki na redakcje, próby ataków i dewastacje. 146 wybuchów bomb i 38 bomb znalezionych przed wybuchem. Rząd Frontu Ludowego tłumaczył, że nie jest w stanie opanować eskalacji przemocy pomiędzy najbardziej radykalnymi frakcjami lewicy i prawicy, którą obie strony prowokują.
12 lipca – morderstwo podporucznika José del Castillo Sáez de Tejada. Następnego dnia funkcjonariusze służb bezpieczeństwa mordują lidera opozycji parlamentarnej,José Calvo Sotelo, byłego ministra skarbu z czasów monarchii, szefa tradycjonalistycznego Bloku Narodowego złożonego z monarchistów ikarlistów. Był to bezprecedensowy w zachodnich demokracjach przypadek – nigdy wcześniej lider legalnej opozycji nie został zamordowany przez funkcjonariuszy państwowych. Uważa się, że wydarzenie to przesądziło o próbiezamachu stanu, która nastąpiła już 4 dni później.
17 lipca 1936 – próbazamachu stanu podjęta przez liczne jednostki wojskowe z północnegoMaroka i wielu garnizonów na półwyspieIberyjskim. Porażka puczystów doprowadziła do wybuchu wojny domowej.
27 lutego – po uznaniu rządu generałaFranco przezAnglię i Francję przebywający na uchodźstwie Prezydent Republiki rezygnuje z urzędu.Diego Martínez Barrio, jego konstytucyjny następca, przysięga Delegacji Stałej Kortezów przyjęcie stanowiska, jednak nigdy do tego nie dochodzi ze względu na niemożność dotarcia na terytorium Hiszpanii.
2 marca – premierNegrín wraca do kraju, awansuje licznych dowódców komunistycznych i decyduje się kontynuować walkę zbrojną.
5 marca – powstaje Rada Obrony Narodowej, w której znajdują się niekomunistyczni członkowie Frontu Ludowego. PremierNegrín wraca samolotem do Francji.
7 – 11 marca – stłumione powstanie komunistów w Madrycie.
1 kwietnia – na nabrzeżu wAlicante poddają się o świcie ostatnie wojska wierne Republice.
12 lutego – w Madrycie odbywa się ostatnie posiedzenie Rady Ministrów.
23 lutego – Francja i Wielka Brytania uznają rząd generałaFrancisco Franco.
27 lutego – Prezydent RepublikiManuel Azaña rezygnuje ze stanowiska.
3 marca – w Paryżu odbywa się pierwsze posiedzenie Komisji Stałej Kortezów na Uchodźstwie.
1 kwietnia – przywódcy nacjonalistyczni uznają wojnę za zakończoną.
Utworzenie Służby Ewakuacji Uchodźców Hiszpańskich (Servicio de Evacuación de Refugiados Españoles – SERE).
5 kwietnia – w Paryżu odbywa się drugie posiedzenie Komisji Stałej Kortezów na Uchodźstwie, podczas któregoDiego Martínez Barrio rezygnuje ze stanowiska Prezydenta Republiki.
27 lipca – Delegacja Stała Kortezów ogłasza rozwiązanie rządu Republiki.
24 listopada – utworzenie w Paryżu Rady Pomocy Republikanom Hiszpańskim (Junta de Auxilio a los Republicanos Españoles – JARE).
Lato 1940 – utworzenie wLondynie Hiszpańskiego Sojuszu Demokratycznego (Alianza Democrática Española – ADE).
Listopad 1942 – utworzenie we Francji Narodowej Unii Hiszpańskiej (Unión Nacional Española – UNE).
Listopad 1943 – utworzenie wMeksyku Hiszpańskiej Rady Wyzwolenia (Junta Española de Liberación – JEL).
Wrzesień 1944 – utworzenie wTuluzie Narodowego Sojuszu Sił Demokratycznych (Alianza Nacional de Fuerzas Democráticas – ANFD).
Październik 1944 – ANFD łączy się z JEL pod tą drugą nazwą.
Styczeń 1945 – w Meksyku odbywa się pierwsza sesja Kortezów na Uchodźstwie zwołana z inicjatywy JEL.
Wrzesień 1945 – utworzenie Rządu Republiki na Uchodźstwie.
Pomimo porażki wwojnie domowej rozmaite instytucje republikańskie działały poza granicami kraju aż do nastania w Hiszpanii demokratycznych przemian. Niektóre państwa (Meksyk,Jugosławia) nigdy nie przestały uznawać rządów republikańskich, również na uchodźstwie, za legalne rządy Hiszpanii.
↑Toribio Echeverría –Viaje por el país de los recuerdos (Podróż po kraju wspomnień),ISBN 84-7173-54-1.
↑GabrielG.JacksonGabrielG.,La República Española y la Guerra Civil (Republika Hiszpańska i wojna domowa),EnriqueE.Obregón, wyd. 1a ed, Barcelona: RBA Coleccionables, 2005,ISBN 84-473-3633-6,OCLC173669521. Brak numerów stron w książce
.svg)
