Dopamina działa przez swoistereceptory (pięć opisanych podtypów) zlokalizowane w błonach presynaptycznej i postsynaptycznej. Odgrywa odmienną rolę w zależności od miejsca swego działania:
w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne,wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe
wpodwzgórzu jest związana głównie z regulacją wydzielaniahormonów, zwłaszczaprolaktyny (stąd inną nazwą dopaminy jestprolaktostatyna (ang.prolactin inhibitory hormone)) igonadotropin.
Dopamina jest syntetyzowana także w tkankach obwodowych (kanaliki nerkowe i nerkowe naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne, trzustka oraz naczynia krwionośne płuc i serca) i wykazuje tam aktywność autokrynną.
Przypisuje się dopaminie pełnienie funkcji „przekaźnika przyjemności”, co nie jest jednak poparte wiarygodnymi źródłami[5].Cechą większości substancji uzależniających jest bezpośrednie lub pośrednie nasilenie dopaminergicznej impulsacji wukładzie mezolimbicznym, co przejawia się zwiększonym stężeniem dopaminy w jądrzepółleżącym przegrody i kory oczodołowo-czołowej[5]. Odstawienie substancji narkotycznej wywołuje patologiczne obniżenie stężenia dopaminy w tej strukturze mózgu, co objawia siędysforią oraz objawami głodu narkotykowego.
Dopamina należy do zasad organicznych[9]. W kwaśnym środowisku dochodzi do uprotonowania grupy aminowej cząsteczki[9]. Forma ta umożliwia wysoką rozpuszczalność w wodzie i względną stabilność, lecz może doprowadzić do utlenienia cząsteczki w przypadku ekspozycji na tlen lub inneoksydanty[9]. W zasadowym środowisku nie dochodzi do tworzenia formy protonowanej[9]. Jest ona słabiej rozpuszczalna i bardziej reaktywna[9]. Dla celów leczniczych dopamina podawana jest w postacichlorowodorku (forma uprotonowana) z powodu jej zwiększonej rozpuszczalności i stabilności[9]. W formie stałej chlorowodorek dopaminy jest bezbarwnym proszkiem[9].
Bezpośredni prekursor dopaminy,L-DOPA, może być tworzony pośrednio z aminokwasufenyloalaniny lub bezpośrednio ztyrozyny[11]. Aminokwasy te znajdują się w niemal każdymbiałku, więc są łatwo dostępne z pożywienia. Chociaż dopamina również znajduje się w pożywieniu to w przeciwieństwie do aminokwasów nie jest zdolna do przekraczaniabariery krew-mózg[12]. Z tego powodu musi być syntetyzowana w samym mózgu z prekursorów, aby wykazywać działanieneuroprzekaźnika[12].
Dopamina jest rozkładana do nieaktywnychmetabolitów przez zespół enzymów w kolejności:monoaminooksydaza (MAO),COMT (COMT) idehydrogenaza aldehydowa[13]. Oba izoenzymy monoaminoksydazy, MAO-A i MAO-B, mogą skutecznie metabolizować dopaminę[11]. Głównym końcowym produktem rozkładu jestkwas homowanilinowy, który nie ma znanej funkcji biologicznej[13]. Z krwiobiegu kwas homowanilinowy jestfiltrowany przez nerki i wydalany z moczem[13].
W badaniach klinicznych uschizofreników, pomiar poziomu kwasu homowanilinowego wosoczu używany jest do oszacowania poziomu aktywności dopaminy w mózgu. Trudności z wykorzystaniem tej metody są związane z rozkładem norepinefryny również do kwasu homowanilinowego[14][15].
Chociaż dopamina jest normalnie rozkładana przezoksydoreduktazy, możliwe jest także jejutlenienie przez bezpośrednią reakcję z tlenem z wytworzeniemchinonów orazwolnych rodników[16]. Prędkość przemiany może być zwiększona przez obecność jonów żelaza w środowisku reakcji. Chinony oraz rodniki wytworzone przez autooksydację dopaminy mogą być neurotoksyczne i badania wykazują, że mogą przyczyniać się do utraty komórek wchorobie Parkinsona i innych chorobach[17].
Zwiększa poziom wewnątrzkomórkowegocAMP i wewnątrzkomórkowego stężenia wapnia.
Dopamina wywołuje efekty poprzez przyłączanie się do odpowiednichreceptorów powierzchniowych komórki[10]. U ssaków zidentyfikowano pięćreceptorów dopaminowych od D1 do D5[10]. Wszystkie z nich sąreceptorami metabotropowymisprzężonymi z białkiem G, co oznacza, że działają poprzez system przekaźników drugorzędowych[20]. Receptory te można podzielić na dwie rodziny: D1-podobne i D2-podobne[10]. Dla receptorów zlokalizowanych na neuronach w układzie nerwowym aktywacja D1-podobnych może powodować pobudzenie (przez otwarciekanałów sodowych) lub inhibicję (przez otwarciekanałów potasowych); z kolei efekt aktywacji receptorów D2-podobnych to z regułyinhibicja docelowego neuronu[20]. W związku z tym dopamina nie jest przekaźnikiem hamującym, bądź pobudzającym, ponieważ efekt na neuron będzie zależał od typów receptorów obecnych na jego błonie wywołujących wzrost bądź spadek poziomu drugiego przekaźnika (cAMP)[20]. Receptory D1 są najliczniejszymi receptorami w układzie nerwowym ludzi, następne są receptory D2, natomiast pozostałe (D3, D4, D5) występują znacznie rzadziej[20].
W mózgu dopamina funkcjonuje jakoneuroprzekaźnik ineuromodulator i jest kontrolowana przez zespół mechanizmów powszechnych dlaneurotransmiterów monoaminowych[10]. Po syntezie, dopamina jest transportowana zcytozolu wpęcherzykach synaptycznych przez białko nośników substancji rozpuszczonych (SLC) – pęcherzykowy transporter monoaminowy, VMAT2[21]. Dopamina jest przechowywana w tych pęcherzykach do momentu wydzielenia doszczeliny synaptycznej. W większości przypadkówegzocytoza przekaźnika jest powodowana przezpotencjał czynnościowy, ale może być też spowodowana przez aktywację wewnątrzkomórkowego receptora TAAR1 (ang. trace amine-associated receptor)[19]. TAAR1 posiada wysokie powinowactwo do dopaminy, agonistów TAAR1 (pochodne 2-fenyloetyloaminy, tryptamina) oraz pochodnych amfetaminy i rozmieszczony jest wzdłuż błony presynaptycznej neuronów[19]. Aktywacja TAAR1 uruchamia przekaźnictwo komórkowe włączając w to aktywację kinazy białkowej A i C, których działanie doprowadza do wypompowania dopaminy z komórki i internalizację transportera dopaminy, co skutkuje zmniejszeniemwychwytu zwrotnego. Równocześnie agonisty receptora TAAR1 zmniejszają liczbę wyrzutów dopaminy z komórki[19][22].
W synapsie dopamina przyłącza się i aktywuje receptory dopaminowe[23]. Mogą to być postsynaptyczne receptory zlokalizowane nadendrytach lub autoreceptory zlokalizowane na błonie neuronu presynaptycznego[10][23]. Kiedy w neuronie postsynaptycznym wywołany jest potencjał czynnościowy, cząsteczka dopaminy szybko odłącza się od receptora, następnie jest transportowana z powrotem do neuronu presynaptycznego przez wychwyt zwrotny przy udziale transportera dopaminowego lub przez błonowy transporter monoamin (PMAT)[24]. Gdy dopamina jest już w cytozolu, może zostać rozłożona przezoksydazę monoaminową lub ponownie wykorzystana poprzez zapakowanie do pęcherzyków przez białko VMAT2[21].
W mózgu zewnątrzkomórkowy poziom dopaminy jest regulowany przez dwa mechanizmy: toniczną i fazową transmisję[25]. Fazowe uwalnianie dopaminy, jak większość transmiterów, jest powodowane potencjałem czynnościowym neuronów produkujących dopaminę[25]. Toniczna transmisja dopaminy pojawia się, gdy małe jej ilości są wydzielane bez obecności potencjału czynnościowego neuronu presynaptycznego[25]. Toniczna transmisja jest regulowana przez różne czynniki, włączając w to aktywność innych neuronów i wychwyt zwrotny neuroprzekaźnika[25].
Działając w mózgu, dopamina odgrywa ważną rolę w kontroli motorycznej, układzie nagrody,motywacji, czuwaniu,wzmocnieniu, procesach poznawczych (uwaga, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów), a także takich funkcjach jaklaktacja,orgazm oraznudności.
Neurony dopaminergiczne (produkujące dopaminę) są stosunkowo nieliczne – całkowicie około 400 tysięcy w ludzkim mózgu[26], a ichciała komórkowe są zgrupowane w kilku niewielkich obszarach w mózgu[27]. Pomimo tego ichaksony łączą się z wieloma innymi strukturami mózgu wywołując na nie znaczny wpływ[27]. Grupy neuronów dopaminergicznych zostały po raz pierwszy zobrazowane w 1964 przez Annica Dahlström i Kjell Fuxe, którzy oznakowali je literą „A” („aminergic“)[28]. Grupy od A1 do A7 zawierają neurotransmiternoradrenalinę, natomiast od A8 do A14 dopaminę. Rejony zawierające grupy neuronów dopaminergicznych toistota czarna (A8 i A9),pole brzuszne nakrywki (A10), tylna częśćpodwzgórza (A11),jądro łukowate (A12),warstwa niepewna (A13) ijądro okołokomorowe (A14)[28].
Istota czarna to częśćśródmózgowia, która wchodzi w składjąder podstawnych. Składa się z dwóch części – wewnętrznej (część zbita) i zewnętrznej (część siatkowata). Neurony dopaminergiczne znajdują się głównie w części zbitej (A8) i jej okolicach (A9)[27]. U ludzi aksony neuronów dopaminergicznych rzutują się z części zbitej doprążkowia tworzącszlak nigrostriatalny, który odgrywa znaczną rolę w kontroli funkcji motorycznych i nauki nowych umiejętności manualnych[29]. Neurony te są szczególnie narażone na uszkodzenia, a kiedy znaczna ich liczba umrze dochodzi doparkinsonizmu[30].
Tylna częśćpodwzgórza posiada neurony dopaminergiczne rzutujące się dordzenia kręgowego, ale ich funkcja nie jest poznana[31]. Istnieją przesłanki, że zaburzenia w tym rejonie odgrywają rolę wzespole niespokojnych nóg, chorobie w której ludzie mają problemy ze snem z powodu nieodpartej potrzeby poruszania częściami ciała, zwłaszcza nogami[31].
Jądro łukowate ijądro okołokomorowe podwzgórza posiadają neurony dopaminergiczne, które tworząszlak guzowo-lejkowy, który biegnie do przysadki i reguluje wydzielanieprolaktyny[32]. Dopamina jest głównym inhibitorem wydzielania prolaktyny z przedniego płataprzysadki mózgowej, w przypadku jej braku prolaktyna jest wydzielana w sposób ciągły[32]. Dopamina produkowana przez neurony w jądrze łukowatym jest wydzielana do sieci wrotnej przysadki, która ją zaopatruje odżywczo[32]. Z powodu regulacji wydzielania prolaktyny dopamina jest nazywana także prolaktostatyną[32]. Zaburzenia upośledzające wydzielanie dopaminy do przysadki jak ucisk lub uszkodzenie lejka przysadki albo stosowanie leków antydopaminergicznych (rezerpina,metoklopramid) może doprowadzić dohiperprolaktynemii[32].
Dodatkowa grupa neuronów wydzielających dopaminę znajduje się wsiatkówce oka[33]. Są to komórki amakrynowe o krótkich wypustkach, szczególnie aktywne podczas dnia, a w nocy tracą aktywność[33]. Dopamina w siatkówce wzmacnia aktywnośćczopków, natomiast zmniejszapręcików[33]. W rezultacie zwiększa wrażliwość na kolory i ostrość, gdy jest jasno kosztem zmniejszonej wrażliwości przy ograniczonym świetle[33].
Główne połączenia w obrębie jąder podstawnych. Szlaki dopaminergiczne z części zbitejistoty czarnej doprążkowia jest ukazane w kolorze jasnoniebieskim.
Największym i najważniejszym źródłem dopaminy w mózgach kręgowców sąistota czarna ipole brzuszne nakrywki[27]. Obie struktury są blisko ze sobą związane i podobne w funkcjach[27]. Największą strukturą jąder podstawnych jestprążkowie[34]. Istota czarna wysyła włókna dopaminergiczne do grzbietowego prążkowia, podczas gdy pole brzuszne nakrywki wysyła je do brzusznego prążkowia[27].
Najpopularniejsza hipoteza funkcji jąder podstawnych zakłada, że odgrywają one główną rolę w wyborze ruchu[35]. Oznacza to, że kiedy człowiek lub zwierzę jest w sytuacji, w której kilka różnych zachowań jest możliwych, aktywność w jądrach podstawnych determinuje, która zostanie wykonana poprzez uwolnienie jej spod działania hamującego, podczas gdy konkurencyjny ruch jest dalej hamowany[36].
Jądra podstawne mogą być podzielone na kilka części, z których każda jest zaangażowana w kontrolowaniu poszczególnych typów akcji[37]. Brzuszny sektor jąder podstawnych (zawierający brzuszne prążkowie i pole nakrywkowe brzuszne) jest najwyżej w hierarchii wybierając działania na poziomie całego organizmu[36]. Sektor grzbietowy (zawierający grzbietowe prążkowie i istotę czarną) działa na niższym poziomie, wybierając konkretne mięśnie i ruchy do realizacji danych zachowań[37].
Dopamina przyczynia się do procesu wyboru ruchu na co najmniej dwa sposoby. Ustala ona próg dla inicjacji ruchu[35]. Im wyższy poziom aktywności dopaminy tym niższe wymagania do wywołania danego ruchu[35]. W konsekwencji wysoki poziom dopaminy prowadzi do wysokich poziomów aktywności motorycznych i impulsywnych zachowań; niski poziom prowadzi dotorporu i spowolnionych reakcji[35]. Wchorobie Parkinsona, gdzie poziom dopaminy w istocie czarnej jest znacznie zmniejszony jest związany ze sztywnością i problemem z inicjacją ruchów. Aczkolwiek kiedy ludzie z tą chorobą są wystawieni na silny bodziec jak np. poważne zagrożenie, ich reakcje mogą być równie energiczne co zdrowych osób[38]. Substancje zwiększające stężenie dopaminy, takie jakkokaina lubamfetamina, mogą powodowaćpobudzenie psychoruchowe istereotypię[39].
Drugą ważną funkcją dopaminy jest udział w utrwalaniu sygnału[35]. Kiedy akcja jest związana ze wzrostem poziomu dopaminy, jądra podstawne są modyfikowane w ten sposób, że podobny bodziec w przyszłości jest łatwiej wyzwalany[35]. Jest to przykładwarunkowania instrumentalnego, gdzie dopamina pełni rolę sygnału związanego z nagrodą[36].
Nagroda jest to atrakcyjna właściwość źródła bodźca nagradzającego[40]. Bodziec nagradzający to taki, który wywołujezachowanie apetytywne (poszukujące, zmierzające do zaspokojenia danej potrzeby) i decyzję czy należy użyć lub wykorzystać daną nagrodę[40].Przyjemność,nauka (warunkowanie klasyczne iinstrumentalne) oraz zachowanie apetytywne są trzema głównymi funkcjami nagrody[40]. Przyjemność zawiera w sobie definicję nagrody; jakkolwiek, podczas gdy wszystkie przyjemne bodźce są nagradzające to nie wszystkie bodźce nagradzające są przyjemne (np. nagrody zewnętrzne jak pieniądze)[40][41].Motywacja ipożądanie wywoływane przez bodziec nagradzający powodują zachowanie apetytywne, podczas gdy przyjemny element nagród pochodzi odzachowania konsumacyjnego, które odzwierciedla wykorzystanie nagrody[40]. Neuropsychologiczny model, który rozróżnia te dwa składniki nagradzającego bodźca to model „przypisywania bodźcom wartości zachęcającej” (ang. incentive salience)[42], gdzie „chcenie”, pożądanie, poszukiwanie odpowiada zachowaniu apetetywnemu, podczas gdy lubienie lub przyjemność odpowiada zachowaniu konsumacyjnemu[40][43][44]. U ludzi uzależnionych „chcenie” staje się rozłączne z „lubieniem”; pragnienie zażycia uzależniającej substancji wzrasta, podczas gdy przyjemność otrzymywana z jej spożycia spada[43].
W mózgu dopamina pełni częściowo funkcję „ogólnego sygnału nagrody”, gdzie wstępna faza odpowiedzi dopaminowej na bodziec nagradzający koduje informacje o wartości i kontekście nagrody[40]. Dopamina pełni funkcję sygnału „przewidywania nagrody”, który określa stopień w którym wartość nagrody jest niespodziewana[40]. Nawiązując do hipotezy Wolframa Schultza, nagrody, które są spodziewane nie powodują drugiej fazy odpowiedzi dopaminowej w konkretnych neuronach dopaminergicznych[40]. Jednakże nagrody, które są niespodziewane lub większe niż oczekiwano, powodują krótkotrwały wzrost dopaminy w synapsach, natomiast utrata spodziewanej nagrody powoduje spadek uwalniania dopaminy poniżej wyjściowego poziomu[40].
Badania mózgów zwierząt z użyciem mikroelektrod pokazują, że neurony dopaminergiczne w polu brzusznym nakrywki i istocie czarnej są silnie aktywowane przez różne wydarzenia nagradzające[40]. Te neurony czułe na nagrodę pełnią kluczową rolę w rozpoznaniu nagrody i służą jako główny składnik układu nagrody[43][45][46]. Funkcja dopaminy różni się w zależności od połączeń aksonalnych z pola brzusznego nakrywki (VTA) i istocie czarnej; na przykład, połączenie VTA-część zewnętrznajądra półleżącego przypisuje bodźcom wartość zachęcającą; połączenie VTA-kora oczodołowo-czołowa aktualizuje wartości różnych celów zgodnie z nadaną im wartością; połączenie VTA-ciało migdałowate i VTA-hipokamp uczestniczy w utrwalaniu wspomnień związanych z nagrodą, a połączenia VTA-część wewnętrzna jądro półleżącego i istota czarna-grzbietoweprążkowie są zaangażowane w nauce odpowiedzi ruchowych ułatwiających wykorzystanie bodźców nagradzających[43][47]. Niektóre aktywności połączeń VTA są także związane z przewidywaniem nagrody[43][47].
Dopamina pełni główną rolę w pożądaniu związanym z zachowaniem apetytywnym w odpowiedzi na bodziec nagradzający, jednakże nie jest w prosty sposób związana ze zjawiskiem przyjemności podczas zachowania konsumacyjnego[41]. Przekaźnictwo dopaminy jest związane z niektórymi, ale nie wszystkimi aspektami przyjemności, ponieważ ośrodki przyjemności znajdują się zarówno w układzie dopaminowym (np.jądro półleżące), jak i poza nim (np.gałka blada brzuszna ijądro okołoramieniowe)[41][44][48]. Bezpośrednia elektrostymulacjaszlaków dopaminergicznych za pomocą elektrod umieszczonych w mózgu jest odbierana jako przyjemna i wiele typów zwierząt wykazuje chęć do jej doświadczenia[49].Leki przeciwpsychotyczne używane do leczeniapsychozy obniżają poziom dopaminy i często wywołują anhedonię[50]. Wiele czynności związanych z przyjemnością (seks, jedzenie) wywołuje wzrost uwalniania dopaminy[51]. Wszystkie substancje uzależniające bezpośrednio lub pośrednio wpływają na przekaźnictwo dopaminy w jądrze półleżącym powodując wzrost pożądania substancji uzależniającej[43][49]. Zwierzęta u których układ dopaminowy w polu brzusznym nakrywki został inaktywowany nie szukają jedzenia i zostawione same sobie głodują aż do śmierci, ale jeśli jedzenie zostanie umieszczone w ich ustach zjedzą je i wykazują ekspresję wskazującą na odczuwaną przyjemność[52].
Dopamina nie przekraczabariery krew-mózg, więc jej synteza i funkcje w obszarach peryferyjnych są w znacznym stopniu niezależne od syntezy i działania w mózgu[12]. Znaczna ilość dopaminy krąży we krwi, ale jej funkcje nie są do końca znane[13]. Poziom dopaminy w osoczu krwi jest porównywalny do poziomuadrenaliny, ale u ludzi ponad 95% dopaminy w osoczu jest w formie siarczanu dopaminy, połączenia tworzonego przez sulfotransferazę 1A3/A4[13]. Znaczna część siarczanu dopaminy jest produkowana wkrezce otaczającej częściukładu trawiennego[13]. Jej produkcja jest uważana za mechanizm detoksykujący dopaminę spożytą z jedzenia lub wytworzoną w procesach trawiennych – poziom w osoczu zwykle rośnie ponad pięćdziesięciokrotnie po posiłku[13]. Siarczan dopaminy nie posiada żadnej znanej funkcji biologicznej i jest wydalany z moczem[13].
Małe ilości wolnej dopaminy we krwi mogą być wytworzone przezwspółczulny układ nerwowy, układ trawienny lub możliwie inne narządy[13]. Może ona działać na receptory dopaminowe w tkankach peryferyjnych, być metabolizowana lub przekształcana donoradrenaliny przez enzymhydroksylazę dopaminową, który jest uwalniany do krwi przezrdzeń nadnerczy[13]. Niektóre receptory dopaminowe są umieszczone w ścianie tętnic, gdzie działająwazodylatacyjnie i jako inhibitory wydzielania noradrenaliny[53]. Te odpowiedzi mogą być aktywowane przez dopaminę uwalnianą zkłębka szyjnego w odpowiedzi na niski poziom tlenu. Nie wiadomo czy receptory dopaminowe w tętnicach pełnią inne funkcje biologiczne[53].
W układzie immunologicznym dopamina działa poprzez receptory obecne na komórkach odpornościowych, zwłaszczalimfocytach[54]. Dodatkowo, dopamina może być syntezowana i uwalniana w samych komórkach immunologicznych[54]. Główny jej efekt na limfocyty polega na zmniejszeniu ich aktywności. Znaczenie tej funkcji nie jest do końca znane, ale podejrzewa się możliwe interakcje pomiędzy układem nerwowym, a immunologicznym, co może być przyczyną niektórychchorób autoimmunologicznych[55].
Nerkowy układ dopaminergiczny zlokalizowany jest w komórkachnefronów w nerce, gdzie obecne są wszystkie podtypy receptorów dopaminowych[56]. Dopamina jest syntetyzowana w komórkach kanalików i wydzielana domoczu pierwotnego. Jej działanie obejmuje zwiększenie ukrwienia nerek, zwiększającfiltrację kłębuszkową i wydzielanie sodu do moczu. Stąd upośledzenie działania tego systemu może doprowadzić do retencji sodu i rozwojunadciśnienia. Zaburzenia wydzielania dopaminy mogą też skutkowaćobrzękami i powstaniemstresu oksydacyjnego[57]. Przyczyną zaburzeń działania tego systemu mogą być czynniki genetyczne lub wysokie ciśnienie krwi[58].
Wtrzustce, jej egzokrynowa część wydziela dodwunastnicy enzymy trawienne, a także inne substancje włączając w to dopaminę[59]. Przypuszcza się, że jej funkcja polega na ochronie błony śluzowej jelit od uszkodzeń, a także na zmniejszeniu motoryki przewodu pokarmowego[59].
Wyspy trzustkowe stanowią endokrynową część trzustki, które syntetyzują i wydzielają hormony do krwiobiegu[59].Komórki beta w wyspach syntetyzująceinsulinę zawierają receptory dopaminowe, których aktywacja zmniejsza ilość wydzielanej insuliny[59]. Źródło dopaminy w trzustce nie jest znane – może pochodzić z przepływającej krwi albo może być syntetyzowana miejscowo przez inne typy komórek trzustki[59].
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowana wewstrząsie septycznym,kardiogennym,pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Na układ krążenia działa w sposób złożony. Przez swoiste receptory D1 już w małych dawkach rozszerza naczynia (głównie nerkowe – korzystny efekt w leczeniu wstrząsu hipowolemicznego i kardiogennego). W większych dawkach działa przez receptory β1-adrenergiczne na czynność serca. Największe dawki (powyżej 10 μg/kg m.c./min.) pobudzają receptory α1-adrenergiczne prowadząc do skurczu naczyń krwionośnych i zwiększenia oporów obwodowych. Dożylnie najczęściej stosuje się dopaminę w leczeniu niektórych postaci i faz wstrząsów w dawce 2–5 μg/kg m.c./min. Nie przekraczabariery krew-mózg, dlatego nie można wywołać uczucia euforii poprzez bezpośrednie podanie dopaminy (głównie dlatego wparkinsonizmie stosuje sięlewodopę).
Choroba Parkinsona to zaburzenie charakteryzujące się między innymi sztywnością mięśni, spowolnieniem ruchów i drżeniem kończyn w stanie spoczynku. W późniejszym stadium prowadzi dodemencji i ostatecznie śmierci. Główne objawy są spowodowane niedoborem dopaminy. Przyczyną jej braku jest obumarcie komórek ją wydzielających wistocie czarnej śródmózgowia. Są one szczególnie podatne na uszkodzenia. Czynnikami ich zniszczenia mogą być częstewstrząśnienia mózgu,zapalenie mózgu lub zatrucia niektórymi substancjami. Prowadzi to do parkinsonizmu, czyli zespołu objawów choroby Parkinsona. W istocie jednak większość przypadków choroby Parkinsona jestidiopatyczna, co oznacza, że nie jest znana przyczyna śmierci komórek.
Najbardziej powszechnym leczeniem parkinsonizmu jest podawanie lewodopy, będącej metabolicznymprekursorem dopaminy. Nie powoduje to odzyskania utraconych komórek, ale pobudza pozostałe do produkcji większej ilości dopaminy, dzięki czemu rekompensuje to ich ubytek. W zaawansowanym stadium rozwoju choroby leczenie przestaje działać, ponieważ utrata komórek jest na tyle duża, że pozostałe komórki nie nadążają z produkcją dopaminy pomimo podawania lewodopy. Na tym etapie mechanizmy regulującemetabolizm w tych komórkach pracując ponad normę stają się nieregularne prowadząc dozespołu dysregulacji dopaminowej, który powoduje naprzemienne stany hiperaktywności iparaliżu[60].
Jedną z przyczynADHD są zaburzenia w układzie dopaminergicznym i nieprawidłowe działanie receptorów i transporterów dopaminy[61] Najbardziej efektywne środki do leczenia ADHD tostymulanty (np.metylofenidat,amfetamina), których działanie opiera się na podniesieniu poziomu dopaminy w mózgu[62].
Różne środki uzależniające powodują wzrost aktywności układu dopaminergicznego. Przy kokainie,metamfetaminie i podobnych stymulantach zwiększenie aktywności układu dopaminergicznego wydaje się być głównym powodem uzależnienia. Kiedy wzrasta poziom dopaminy na jakiś czas, zmniejsza się wrażliwość receptorów dopaminowych. W konsekwencji potrzebna jest zwiększona dawka substancji, aby osiągnąć ten sam efekt, aukład nagrody w mózgu jest mniej aktywny niż zazwyczaj w przypadku odstąpienia od zażywania tej substancji. Mechanizm ten powoduje u osób uzależnionych stałe zwiększanie dawek, aby zaspokoić potrzeby organizmu.
Potencjałuzależniający stymulantów silnie zależy od wzrostu poziomu dopaminy, jaki powodują, a szczególnie od szybkości, z jaką działają. Najbardziej uzależniające substancje, w tymkokaina w formiecrack, podnoszą poziom dopaminy w ciągu kilku sekund od zażycia. W ich przypadku wystarczy tylko kilka dawek, aby wystąpiły objawy uzależnienia u niektórych ludzi.
Leczenie uzależnienia od stymulantów jest ciężkie, ponieważ nawet w przypadku niezażywania substancji potrzeba długiego czasu, aby zmalała chęć do jej zażycia – a nawet jeśli już zniknęła, to może niespodziewanie powrócić, gdy dana osoba znajdzie się w sytuacji związanej z braniem substancji psychoaktywnych.
Dopamina odgrywa rolę w przetwarzaniu bólu na wielu poziomach ośrodkowego układu nerwowego, do których zalicza się:rdzeń kręgowy,istota szara okołowodociągowa,wzgórze,jądra podstawne,zakręt obręczy. Anomalie w neurotransmisji dopaminy wykazane zostały w bolesnych chorobach takich jakfibromialgia,zespół niespokojnych nóg izespół piekących ust[63]. Przeciwbólowe właściwości dopaminy są wynikiem aktywacji receptora dopaminowego D2; wyjątkiem od tego jest istota szara okołowodociągowa, w której aktywacja receptora dopaminowego D1 osłabia ból prawdopodobnie poprzez aktywacjęneuronów odpowiedzialnych za inhibicję przekazywania impulsów bólu[64].
Nudności i wymioty są związane z aktywacją strefy chemoreceptorowej wpniu mózgu. W miejscu tym znajduje się duża ilość receptorów dopaminowych D2. W związku z tym substancje aktywujące receptory D2 często powodują nudności. Wliczają się do nich leki na chorobę Parkinsona i inneagonisty receptorów dopaminowych, na przykładapomorfina. W wielu przypadkachantagonisty receptorów D2, między innymimetoklopramid, są używane jakoleki przeciwwymiotne.
Anormalnie wysoka neurotransmisja dopaminy związana jest zpsychozą ischizofrenią[65]. Jakkolwiek badania wiążące schizofrenię z metabolizmem dopaminy w mózgu wahały się od kontrowersyjnych do negatywnych ze względu na ten sam poziomkwasu homowanilinowego (metabolit dopaminy) wpłynie mózgowo-rdzeniowym zarówno dla schizofreników, jak i grupy kontrolnej[66]. U niektórych schizofreników odkryta została zwiększona aktywnośćukładu dopaminergicznego, zwłaszcza szlaku mezolimbicznego, a u niektórych zmniejszona szlaku mezokortykalnego.
Leki przeciwpsychotyczne są zwykle antagonistami receptorów dopaminowych, zmniejszając ilość dopaminy w receptorach, a przez to znosząc efekty jej wysokiej ilości. Leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji działają zazwyczaj na receptory D2[67], podczas gdy leki drugiej generacji działają także na receptory D1, D3 i D4 chociaż ogólnie mają niższe powinowactwo do receptorów dopaminowych[68][69]. Kokaina, amfetamina, metamfetamina i podobne substancje, które zwiększają poziom dopaminy ponad dziesięciokrotnie[70], mogą chwilowo spowodować psychozę, co wspiera jej związek z dopaminą[71] – aczkolwiek wiele substancji niewpływających na poziom dopaminy również może wywołać ostrą i chroniczną psychozę.
Wykazano niski potencjał przyłączania się dopaminy do receptorów D2 u osób cierpiących nafobię społeczną. Uczeni spekulują na temat prawdopodobnej patologicznie niższej aktywności układu dopaminergicznego wobec aktywności układu współczulnego u socjofobów[78][79].
Jedną z przyczynzespołu Tourette’a jest zaburzenie dozowania ilości dopaminy.
↑abWojciech Kostowski, Zbigniew S. Herman: Farmakologia – podstawy farmakoterapii: podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy. Wyd. 3 poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, s. 1569.ISBN 83-200-3352-7.
↑abcdefgDopamine Hydrochloride. „Analytical Profiles of Drug Substances”. 11, s. 257–272, 1982. (ang.).
↑abcdefChapter 1: Historical overview: Introduction to the dopamine receptors. W: The Dopamine Receptors. Springer, 2009, s. 1–22.ISBN 1-60327-333-6. (ang.).
↑abcdefghChapter 1: Enzymes involved in the biosynthesis and degradation of catecholamines. W: Biochemistry of Biogenic Amines. Springer, 2013, s. 1–35.ISBN 1-4684-3171-4. (ang.).
↑abcdefghijGraemeG.EisenhoferGraemeG.,Irwin J.I.J.KopinIrwin J.I.J.,David S.D.S.GoldsteinDavid S.D.S.,Catecholamine metabolism: a contemporary view with implications for physiology and medicine, „Pharmacological Reviews”, 56 (3), 2004, s. 331–349,DOI: 10.1124/pr.56.3.1,PMID: 15317907(ang.).
↑F.F.AminF.F.,M.M.DavidsonM.M.,K.L.K.L.DavisK.L.K.L.,Homovanillic acid measurement in clinical research: a review of methodology, „Schizophrenia Bulletin”, 18 (1), 1992, s. 123–148,DOI: 10.1093/schbul/18.1.123,PMID: 1553492(ang.).
↑F.F.AminF.F. i inni,Assessment of the Central Dopaminergic Index of Plasma HVA in Schizophrenia, „Schizophrenia Bulletin”, 21 (1), 1995, s. 53–66,DOI: 10.1093/schbul/21.1.53,PMID: 7770741(ang.).
↑abcdDavid K.D.K.GrandyDavid K.D.K.,Gregory M.G.M.MillerGregory M.G.M.,Jun-XuJ.X.LiJun-XuJ.X.,„TAARgeting Addiction”--The Alamo Bears Witness to Another Revolution: An Overview of the Plenary Symposium of the 2015 Behavior, Biology and Chemistry Conference, „Drug and Alcohol Dependence”, 159, 2016, s. 9–16,DOI: 10.1016/j.drugalcdep.2015.11.014,PMID: 26644139,PMCID: PMC4724540(ang.).
↑abcdChapter 6: Dopamine receptor signalling: intracellular pathways to behavior. W: The Dopamine Receptors. Springer, 2009, s. 137–174.ISBN 1-60327-333-6. (ang.).
↑abLee E.L.E.EidenLee E.L.E. i inni,The vesicular amine transporter family (SLC18): amine/proton antiporters required for vesicular accumulation and regulated exocytotic secretion of monoamines and acetylcholine, „Pflugers Archiv: European Journal of Physiology”, 447 (5), 2004, s. 636–640,DOI: 10.1007/s00424-003-1100-5,PMID: 12827358(ang.).
↑Gregory M.G.M.MillerGregory M.G.M.,The emerging role of trace amine-associated receptor 1 in the functional regulation of monoamine transporters and dopaminergic activity, „Journal of Neurochemistry”, 116 (2), 2011, s. 164–176,DOI: 10.1111/j.1471-4159.2010.07109.x,PMID: 21073468,PMCID: PMC3005101(ang.).
↑abJean-MartinJ.M.BeaulieuJean-MartinJ.M.,Raul R.R.R.GainetdinovRaul R.R.R.,The physiology, signaling, and pharmacology of dopamine receptors, „Pharmacological Reviews”, 63 (1), 2011, s. 182–217,DOI: 10.1124/pr.110.002642,PMID: 21303898(ang.).
↑abcdefghAndersA.BjörklundAndersA.,Stephen B.S.B.DunnettStephen B.S.B.,Dopamine neuron systems in the brain: an update, „Trends in Neurosciences”, 30 (5), 2007, s. 194–202,DOI: 10.1016/j.tins.2007.03.006,PMID: 17408759(ang.).
↑abA. Dahlström, K. Fuxe. Evidence for the existence of monoamine-containing neurons in the central nervous system. I. Demonstration of monoamines in the cell bodies of brain stem neurons. „Acta Physiologica Scandinavica”. 62 (Suppl. 232), s. 1–55, 1964.PMID:14229500. (ang.).
↑Chadwick W.Ch.W.ChristineChadwick W.Ch.W.,Michael J.M.J.AminoffMichael J.M.J.,Clinical differentiation of parkinsonian syndromes: prognostic and therapeutic relevance, „The American Journal of Medicine”, 117 (6), 2004, s. 412–419,DOI: 10.1016/j.amjmed.2004.03.032,PMID: 15380498(ang.).
↑abDopamine and the spinal cord in restless legs syndrome: does spinal cord physiology reveal a basis for augmentation?. „Sleep Medicine Reviews”. 10 (3), s. 185–196, 2006.DOI:10.1016/j.smrv.2006.01.004.PMID:16762808. (ang.).
↑abcdefV.S.V.S.ChakravarthyV.S.V.S.,DennyD.JosephDennyD.,Raju S.R.S.BapiRaju S.R.S.,What do the basal ganglia do? A modeling perspective, „Biological Cybernetics”, 103 (3), 2010, s. 237–253,DOI: 10.1007/s00422-010-0401-y,PMID: 20644953(ang.).
↑abcW ten sposób jądra podstawne są odpowiedzialne za rozpoczęcie ruchu, ale nie determinują w szczegółach jak zostanie on wykonanyStan B.S.B.FlorescoStan B.S.B.,The nucleus accumbens: an interface between cognition, emotion, and action, „Annual Review of Psychology”, 66, 2015, s. 25–52,DOI: 10.1146/annurev-psych-010213-115159,PMID: 25251489(ang.).
↑abBernard WB.W.BalleineBernard WB.W. i inni,Hierarchical control of goal-directed action in the cortical–basal ganglia network, „Current Opinion in Behavioral Sciences”, 5, 2015, s. 1–7,DOI: 10.1016/j.cobeha.2015.06.001(ang.).
↑J.J.JankovicJ.J.,Parkinson’s disease: clinical features and diagnosis, „Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry”, 79 (4), 2008, s. 368–376,DOI: 10.1136/jnnp.2007.131045,PMID: 18344392(ang.).
↑TommyT.PattijTommyT.,Louk J.M.J.L.J.M.J.VanderschurenLouk J.M.J.L.J.M.J.,The neuropharmacology of impulsive behaviour, „Trends in Pharmacological Sciences”, 29 (4), 2008, s. 192–199,DOI: 10.1016/j.tips.2008.01.002,PMID: 18304658.
↑abcdefghijkWolframW.SchultzWolframW.,Neuronal Reward and Decision Signals: From Theories to Data, „Physiological Reviews”, 95 (3), 2015, s. 853–951,DOI: 10.1152/physrev.00023.2014,PMID: 26109341,PMCID: PMC4491543 [dostęp 2015-09-24], Cytat: Rewards are crucial objects that induce learning, approach behavior, choices, and emotions. Whereas emotions are difficult to investigate in animals, the learning function is mediated by neuronal reward prediction error signals which implement basic constructs of reinforcement learning theory. These signals are found in dopamine neurons, which emit a global reward signal to striatum and frontal cortex, and in specific neurons in triatum, amygdala, and frontal cortex projecting to select neuronal populations ... FIGURE 12. Reward components inducing the two phasic dopamine response components. The initial component (blue) detects the event before having identified its value. It increases with sensory impact (physical salience), novelty (novelty/surprise salience), generalization to rewarded stimuli, and reward context. This component is coded as temporal event prediction error (389). The second component (red) codes reward value (as reward prediction error) ... The salience of rewards derives from three principal factors, namely, their physical intensity and impact (physical salience), their novelty and surprise (novelty/surprise salience), and their general motivational impact shared with punishers (motivational salience). A separate form not included in this scheme, incentive salience, primarily addresses dopamine function in addiction and refers only to approach behavior (as opposed to learning)(ang.).
↑abcT.E.T.E.RobinsonT.E.T.E.,K.C.K.C.BerridgeK.C.K.C.,The neural basis of drug craving: an incentive-sensitization theory of addiction, „Brain Research. Brain Research Reviews”, 18 (3), 1993, s. 247–291,DOI: 10.1016/0165-0173(93)90013-p,PMID: 8401595(ang.).
↑Jason S.J.S.WrightJason S.J.S.,JaakJ.PankseppJaakJ.,An Evolutionary Framework to Understand Foraging, Wanting, and Desire: The Neuropsychology of the SEEKING System, „Neuropsychoanalysis”, 14 (1), 2012, s. 5–39,DOI: 10.1080/15294145.2012.10773683(ang.).
↑abcdefMolecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience. Wyd. 2nd. New York: McGraw-Hill Medical, 2009, s. 147–148, 366–367, 375–376.ISBN 978-0-07-148127-4. Cytat: VTA DA neurons play a critical role in motivation, reward-related behavior (Chapter 15), attention, and multiple forms of memory. This organization of the DA system, wide projection from a limited number of cell bodies, permits coordinated responses to potent new rewards. Thus, acting in diverse terminal fields, dopamine confers motivational salience (“wanting”) on the reward itself or associated cues (nucleus accumbens shell region), updates the value placed on different goals in light of this new experience (orbital prefrontal cortex), helps consolidate multiple forms of memory (amygdala and hippocampus), and encodes new motor programs that will facilitate obtaining this reward in the future (nucleus accumbens core region and dorsal striatum). In this example, dopamine modulates the processing of sensorimotor information in diverse neural circuits to maximize the ability of the organism to obtain future rewards. ... The brain reward circuitry that is targeted by addictive drugs normally mediates the pleasure and strengthening of behaviors associated with natural reinforcers, such as food, water, and sexual contact. Dopamine neurons in the VTA are activated by food and water, and dopamine release in the NAc is stimulated by the presence of natural reinforcers, such as food, water, or a sexual partner. ... The NAc and VTA are central components of the circuitry underlying reward and memory of reward. As previously mentioned, the activity of dopaminergic neurons in the VTA appears to be linked to reward prediction. The NAc is involved in learning associated with reinforcement and the modulation of motoric responses to stimuli that satisfy internal homeostatic needs. The shell of the NAc appears to be particularly important to initial drug actions within reward circuitry; addictive drugs appear to have a greater effect on dopamine release in the shell than in the core of the NAc. ... If motivational drive is described in terms of wanting, and hedonic evaluation in terms of liking, it appears that wanting can be dissociated from liking and that dopamine may influence these phenomena differently. Differences between wanting and liking are confirmed in reports by human addicts, who state that their desire for drugs (wanting) increases with continued use even when pleasure (liking) decreases because of tolerance.. (ang.).
↑abKent C.K.C.BerridgeKent C.K.C.,Terry E.T.E.RobinsonTerry E.T.E.,J. WayneJ.W.AldridgeJ. WayneJ.W.,Dissecting components of reward: ‘liking’, ‘wanting’, and learning, „Current Opinion in Pharmacology”, 9 (1), 2009, s. 65–73,DOI: 10.1016/j.coph.2008.12.014,PMID: 19162544,PMCID: PMC2756052, Cytat: Conversely, amplification of ‘wanting’ without ‘liking’ has been produced by the activation of dopamine systems by amphetamine or similar catecholamine-activating drugs given systemically or microinjected directly into the nucleus accumbens, or by genetic mutation that raises extracellular levels of dopamine (via knockdown of dopamine transporters in the synapse) in mesocorticolimbic circuits, and by the near-permanent sensitization of mesocorticolimbic-dopamine-related systems by repeated administration of high-doses of addictive drugs (Figure 3–Figure 5) [39•,40•,61•,66]. We have proposed that in susceptible individuals the neural sensitization of incentive salience by drugs of abuse may generate compulsive ‘wanting’ to take more drugs, whether or not the same drugs are correspondingly ‘liked’, and thus contribute to addiction [39•,40•,42] (Figure 5).(ang.).
↑Ethan S.E.S.Bromberg-MartinEthan S.E.S.,MasayukiM.MatsumotoMasayukiM.,OkihideO.HikosakaOkihideO.,Dopamine in motivational control: rewarding, aversive, and alerting, „Neuron”, 68 (5), 2010, s. 815–834,DOI: 10.1016/j.neuron.2010.11.022,PMID: 21144997,PMCID: PMC3032992(ang.).
↑abMichael P.M.P.SaddorisMichael P.M.P. i inni,Differential Dopamine Release Dynamics in the Nucleus Accumbens Core and Shell Reveal Complementary Signals for Error Prediction and Incentive Motivation, „The Journal of Neuroscience: The Official Journal of the Society for Neuroscience”, 35 (33), 2015, s. 11572–11582,DOI: 10.1523/JNEUROSCI.2344-15.2015,PMID: 26290234,PMCID: PMC4540796, Cytat: Here, we have found that real-time dopamine release within the nucleus accumbens (a primary target of midbrain dopamine neurons) strikingly varies between core and shell subregions. In the core, dopamine dynamics are consistent with learning-based theories (such as reward prediction error) whereas in the shell, dopamine is consistent with motivation-based theories (e.g., incentive salience).(ang.).
↑OscarO.Arias-CarriónOscarO.,ErnstE.PŏppelErnstE.,Dopamine, learning, and reward-seeking behavior, „Acta Neurobiologiae Experimentalis”, 67 (4), 2007, s. 481–488,PMID: 18320725(ang.).
↑J.D.J.D.SalamoneJ.D.J.D. i inni,Nucleus accumbens dopamine and the regulation of effort in food-seeking behavior: implications for studies of natural motivation, psychiatry, and drug abuse, „The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics”, 305 (1), 2003, s. 1–8,DOI: 10.1124/jpet.102.035063,PMID: 12649346(ang.).
↑abFrancesca R.F.R.ButtarelliFrancesca R.F.R. i inni,The dopaminergic system in peripheral blood lymphocytes: from physiology to pharmacology and potential applications to neuropsychiatric disorders, „Current Neuropharmacology”, 9 (2), 2011, s. 278–288,DOI: 10.2174/157015911795596612,PMID: 22131937,PMCID: PMC3131719(ang.).
↑TahirT.HussainTahirT.,Mustafa F.M.F.LokhandwalaMustafa F.M.F.,Renal dopamine receptors and hypertension, „Experimental Biology and Medicine”, 228 (2), 2003, s. 134–142,DOI: 10.1177/153537020322800202,PMID: 12563019(ang.).
↑Marcelo RobertoM.R.ChoiMarcelo RobertoM.R. i inni,Renal dopaminergic system: Pathophysiological implications and clinical perspectives, „World Journal of Nephrology”, 4 (2), 2015, s. 196–212,DOI: 10.5527/wjn.v4.i2.196,PMID: 25949933,PMCID: PMC4419129 [dostęp 2016-01-15](ang.).
↑R.M.R.M.CareyR.M.R.M.,Theodore Cooper Lecture: Renal dopamine system: paracrine regulator of sodium homeostasis and blood pressure, „Hypertension”, 38 (3), 2001, s. 297–302,DOI: 10.1161/hy0901.096422,PMID: 11566894(ang.).
↑abcdeBlancaB.RubíBlancaB.,PierreP.MaechlerPierreP.,Minireview: new roles for peripheral dopamine on metabolic control and tumor growth: let’s seek the balance, „Endocrinology”, 151 (12), 2010, s. 5570–5581,DOI: 10.1210/en.2010-0745,PMID: 21047943(ang.).
↑Merims D, Giladi N. Dopamine dysregulation syndrome, addiction and behavioral changes in Parkinson’s disease. „Parkinsonism & Related Disorders”. 14 (4), s. 273–280, 2008.DOI:10.1016/j.parkreldis.2007.09.007.PMID:17988927.
↑JingJ.WuJingJ. i inni,Role of dopamine receptors in ADHD: a systematic meta-analysis, „Molecular Neurobiology”, 45 (3), 2012, s. 605–620,DOI: 10.1007/s12035-012-8278-5,PMID: 22610946.
↑Craig W.C.W.BerridgeCraig W.C.W.,David M.D.M.DevilbissDavid M.D.M.,Psychostimulants as cognitive enhancers: the prefrontal cortex, catecholamines, and attention-deficit/hyperactivity disorder, „Biological Psychiatry”, 69 (12), 2011, e101–111,DOI: 10.1016/j.biopsych.2010.06.023,PMID: 20875636,PMCID: PMC3012746.
↑S.K.S.K.JääskeläinenS.K.S.K. i inni,Role of the dopaminergic system in chronic pain – a fluorodopa-PET study, „Pain”, 90 (3), 2001, s. 257–260,DOI: 10.1016/S0304-3959(00)00409-7,PMID: 11207397.
↑Patrick B.P.B.WoodPatrick B.P.B.,Role of central dopamine in pain and analgesia, „Expert Review of Neurotherapeutics”, 8 (5), 2008, s. 781–797,DOI: 10.1586/14737175.8.5.781,PMID: 18457535.
↑J.A.J.A.LiebermanJ.A.J.A.,J.M.J.M.KaneJ.M.J.M.,J.J.AlvirJ.J.,Provocative tests with psychostimulant drugs in schizophrenia, „Psychopharmacology”, 91 (4), 1987, s. 415–433,DOI: 10.1007/BF00216006,PMID: 2884687(ang.).
↑W Birkmayer, Linauer W, Storung D. Tyrosin and tryptophan- metabolisms in depression patients. „Arch Psychiar Nervenkr”. 213, s. 377–387, 1970. (ang.).
↑M.B.M.B.BowersM.B.M.B.,G.R.G.R.HeningerG.R.G.R.,F.F.GerbodeF.F.,Cerebrospinal fluid 5-hydroxyindoleacetic acid and homovanillic acid in psychiatric patients, „International Journal of Neuropharmacology”, 8 (3), 1969, s. 255–262,DOI: 10.1016/0028-3908(69)90046-x(ang.).
↑Jeffrey N.J.N.CarlsonJeffrey N.J.N. i inni,Chronic antidepressant drug treatment reduces turning behavior and increases dopamine levels in the medial prefrontal cortex, „Brain Research”, 707 (1), 1996, s. 122–126,DOI: 10.1016/0006-8993(95)01341-5(ang.).
↑G.G.G.G.NomikosG.G.G.G. i inni,Acute effects of bupropion on extracellular dopamine concentrations in rat striatum and nucleus accumbens studied by in vivo microdialysis, „Neuropsychopharmacology”, 2 (4), 1989, s. 273–279,PMID: 2482026(ang.).
