Doktor (łac.doctor = nauczyciel, mistrz; w skrócie: dr) – stopień naukowy nadawany przez jednostki naukowe (uniwersytety lub ich wydziały, instytuty itp.) osobom, które obroniły swoje rozprawy doktorskie. W Polsce stopień doktora może byćstopniem naukowym lub stopniem w zakresie sztuki.
W różnych krajach stosowane jest różne nazewnictwo tego stopnia, a także może mieć on różne znaczenia, co może prowadzić do nieporozumień. Różnice występują zwłaszcza międzyEuropą kontynentalną a Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi.
Ceremonia wręczenia dyplomów wCardiff University. Dyplomy wręczane są przez senat uczelni (na scenie) zarówno studentom, jak i doktorantom (na widowni bezpośrednio przed sceną). Na balkonie widowni siedzą rodziny i znajomi absolwentów
Odpowiednikiem polskiego stopnia doktora jest wkrajach anglosaskich (USA i Wielka Brytania) stopieńDoctor of Philosophy skracany jakoPhD,Ph.D. lubD.Phil.[a]
W Polsce w 20-leciu międzywojennym i w początkowym okresie PRL-u, w obszarze nauk humanistycznych, społecznych, ścisłych i przyrodniczych nadawano stopieńdoktora filozofii wraz z doprecyzowaniem dyscypliny[1].
Dysertacja doktorska powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danejdyscyplinie naukowej lub artystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej. Rozprawa ta jest opracowywana i pisana pod kierunkiem promotora (łac.promoveo – „posuwać, przesuwać naprzód”), którym może być samodzielny pracownik nauki, wyznaczony przez uprawnione do tego gremium. Obrona dysertacji jest publiczna, tzn. termin jej jest ogłaszany i każdy ma prawo w niej uczestniczenia oraz zadawania pytańdoktorantowi dotyczących tematupracy doktorskiej. Formalnie nadanie stopnia doktora jest kończone przysięgą doktorską (w której treści zawarte jest przyrzeczenie poszukiwania prawdy i niesprzeniewierzania się zasadometyki naukowej)[e].
Zasady przyznawania stopnia naukowego doktora (oraz doktora habilitowanego) w Polsce do 2018 r. określała ustawa z 2003 r. o stopniach i tytułach (naukowych i w zakresie sztuki)[3], uzupełniona rozporządzeniami Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego[6]. Od 2018 r. obowiązuje ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. –Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[2], uzupełniona w okresie przejściowym przepisami wprowadzającymi[4].
↑Przepisy i tradycja amerykańska (w mniejszym stopniu brytyjska) dopuszczają kilkadziesiąt innych, równoważnych tytułów doktorskich dla poszczególnych dziedzin wiedzy i fakultetów. W Wielkiej Brytanii istnieje także „mały doktorat” – stopieńMPhil przyznawany osobom, które rozpoczęły studia doktorskie, ale z jakichś względów ich osiągnięcia (np. oryginalność pracy) nie były wystarczające do przyznania stopniaPhD.Ponadto – zwłaszcza w USA – w niektórych dziedzinach istnieje zwyczaj nadawania po zakończeniu studiów „zawodowego” stopnia doktora (ang.First–Degree Doctorate lubFirst–professional Doctorate), np.D.D.S. –Doctor of Dental Surgery,J.D. –Juris Doctor,M.D. /MD –Medical Doctor (UWAGA! jest odpowiednikiemlek., a nie doktoranauk medycznych),D.P.T. –Doctor of Physical Therapy,D.V.M. –Doctor of Veterinary Medicine,Psy.D. –Doctor of Psychology,Pharm.D. –Doctor of Pharmacy. Kandydaci na tego typu studia zawodowe muszą mieć już tytułlicencjata (Bachelor’s Degree) lubmagistra (Master’s Degree).Innym rodzajem doktoratów, przyznawanych w Wielkiej Brytanii (obecnie rzadko), są tzw. „wyższe doktoraty” (ang.Higher Doctorates lubDoctor of Science skracany doSc.D.). Mają one głównie znaczenie prestiżowe i odpowiadają stopniowidoktora habilitowanego.
↑W latach 2019–2024 funkcjonowały oba tryby doktoryzowania. Przewody doktorskie niezakończone do 31.12.2024 zostały zamknięte z mocy ustawy[4].
↑Wymóg ten nie dotyczy beneficjentów programu „Diamentowy Grant”[3][5].
↑Dawne polskie uregulowania nie wymagały bezwzględnie posiadania przez kandydata tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego (choć zasada ta zazwyczaj była przestrzegana) i zdarzały się nadzwyczajne przypadki nadawania stopnia naukowego doktora osobom bez studiów wyższych (np.matematykowi lwowskiemu, późniejszemu profesorowi,Stefanowi Banachowi).
↑Wyższym stopniem naukowym w Polsce i niektórych innych krajach jest stopieńdoktora habilitowanego. Nadawany jest w drodze postępowania habilitacyjnego, do którego może być dopuszczona osoba, która ma stopień doktora i wniosła udokumentowany (publikacje naukowe) znaczny wkład naukowy lub artystyczny.
↑AdamA.PrzybośAdamA.,JoannaJ.BąkowaJoannaJ.,AgnieszkaA.WiniarskaAgnieszkaA.,Samodzielni pracownicy nauki, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”, zeszyt 18 (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie w pierwszym piętnastoleciu rozwoju 1946-1961), Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie, 1965, s. 52–81 [dostęp 2025-08-20].
↑abcdUstawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. z 2017 r. poz. 1789 ze zm.).
↑abcUstawa z dnia 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2018 r. poz. 1669 ze zm.).
↑Diamentowy grant. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. [dostęp 2020-02-01].
↑Ostatni akt prawny w tej sprawie to Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dn. 19 stycznia 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz.U. z 2018 r. poz. 261).
Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.
