To jest wersja przejrzana tej strony
Zobacz też:Dobrodzień (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | przed 1279 (pierwsza wzmianka) | ||||
| Prawa miejskie | 1374 | ||||
| Burmistrz | Agnieszka Hurnik | ||||
| Powierzchnia | 19,54[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 34 | ||||
| Kod pocztowy | 46-380 | ||||
| Tablice rejestracyjne | OOL | ||||
Położenie na mapie gminy Dobrodzień  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu oleskiego  | |||||
 50°43′40″N 18°26′40″E/50,727778 18,444444 | |||||
| TERC (TERYT) | 1608014 | ||||
| SIMC | 0931454 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 146-380 Dobrodzień | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Dobrodzień (dodatkowa nazwaniem. Guttentag) –miasto naGórnym Śląsku, wwojewództwie opolskim, wpowiecie oleskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Dobrodzień. Miasto znajduje się międzyOpolem aLublińcem.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. częstochowskiego. Przed rokiem 1975 Dobrodzień należał dopowiatu lublinieckiego.Miejscowość położona na historycznejziemi lublinieckiej.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 3447 mieszkańców[1].
Nazwa miejscowości nawiązuje do zwyczajowego powitania „dzień dobry”. Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od wcześniejszejpolskiej nazwy powitania[3]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku weWrocławiu Adamy wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miastaDobrodzin podając jej znaczenie„wurde übersetzt in Guttentag”, czyli po polsku„zostało przetłumaczone na Guttentag”[3].
W 1475 roku w łacińskich statutachStatuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formieDobrosin[4]. W roku 1613 śląski regionalista i historykMikołaj Henel zPrudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia podając jej łacińską nazwę:Dobrodin[5].
W dziele „Typographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, napisanej i wydanej przezMateusza Meriana weFrankfurcie w roku 1650 miasto opisane jest słowiańską nazwąDobradin[6]. W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym wjęzyku polskim wBerlinie przezFryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jakoDobrydzień[2].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku weWrocławiu przezJohanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemieckąGuttentag oraz polskąDobrodzień[7]. Statystyczny opisPrus z roku 1837 notujeGutentag (poln. Dobrdzien)[8]. NazwyDobrodzień orazGuttentag w książceKrótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej wGłogówku w 1847 wymienił śląski pisarzJózef Lompa[9], jak również w 1896 roku śląski pisarzKonstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku[10].
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość we fragmencieGuttentag – polnisch Dobrodzien[11]. Również katalog herbów niemieckich miejscowości, wydany w 1898 roku we Frankfurcie nad Menem, określa polską nazwę jakoDobrodzien[12].Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje dwie polskie nazwy miejscowości –Dobrydzień i –Dobrodzień oraz niemieckąGuttentag[13].
W historii nazwa miejscowości została udokumentowana następującymi nazwami:
Od 1945 r. jako nazwa urzędowa od 1946[15] roku:Dobrodzień. W 2008 roku dodano nazwę dodatkowa w językumniejszości niemieckiejGuttentag.
Dobrodzień pojawia się w dokumentach w 1267 roku, w kilkanaście lat przed nadaniem miejscowemu sołtysowi Henrykowi przywilejów przezBolesława I –księcia opolskiego (w skład którego wchodził Dobrodzień)[16]. Na początku XIV wieku była to już dosyć duża osada, bo w roku 1311 istniał w niej kościół parafialny. Prawa miejskie Dobrodzień uzyskał w 1374 roku z rąk księciaWładysława Opolczyka. Jednak można zakładać, że historia Dobrodzienia sięga znacznie odleglejszych czasów. Najstarsze znaleziska archeologiczne – przedmioty codziennego użytku, pochodzą z II-III okresuepoki brązu (1450–1000 r. p.n.e.). Zachowała się też legenda o pobycie w Dobrodzieniuśw. Wojciecha. Do czasów współczesnych co roku 23 kwietnia odbywają się w mieście msze św. ku czci tego świętego oraz procesje do kapliczki, w której zachowała się jego rzeźba[17]. Niedługo przed pierwszymi wzmiankami o miejscowości, Dobrodzień – tak jak cały Śląsk, padł ofiarą rozdrobnienia dzielnicowego, rozpoczętego po śmierci królaBolesława Krzywoustego, który podzielił Polskę pomiędzy swych synów. Śląsk przypadłWładysławowi II, jednak na skutek konfliktów wewnętrznych musiał on szukać pomocy na zewnątrz. Nie powrócił już do kraju, stąd został nazwany Wygnańcem, jednak jego synowie na skutek interwencji cesarzaFryderyka Barbarossy, otrzymali prawa do Śląska w 1163 r.[18] Dobrodzień prawdopodobnie zaistniał w jakiś sposób także podczas najazdu tatarskiego w 1241 r., o czym zdaje się świadczyć późniejsza nazwa pewnej niwy na przedmieściu – Turkopole (niem. Turkenfeld)[19]. W końcu XIV wieku na skutek konfliktów zbrojnych książąt opolskich z królem polskimWładysławem Jagiełłą, Dobrodzień dostał się w ręceSpytka z Melsztyna, dowodzącego rycerstwem koronnym, by następnie stać się własnościąksiążąt niemodlińskich. Po paru nieudanych próbach zawładnięcia tronem krakowskimPiastowie śląscy odwrócili się od Polski i złożyli hołd lenny królowiCzech[20].
W 1452 roku w Dobrodzieniu wybudowano prawdopodobnie zamek warowny otoczony wałami ziemnymi iostrokołem, który jednak nie zachował się do dzisiejszych czasów. Jako pierwszy właściciel Dobrodzienia obowiązkipańszczyźniane jego mieszkańcom narzucił w 1452 roku Henryk Kranczkowski. Podobnie postępowali późniejsi właściciele, co spowolniło rozwój gospodarczy miasta. W XV wieku wielu synów mieszczan studiowało wAkademii Krakowskiej, a Maciej – syn Światosława z Dobrodzienia był osobistym sekretarzemarchidiakona z Dobrodzienia. Kolejnymi właścicielami Dobrodzienia w XVI i XVII wieku byli m.in.: Franciszek Kalinowski, Jan I Posadowski, Wacław Posadowski, Jan II Posadowski, Magdalena Kurtzbach, Jerzy Jarocki, Daniel Jarocki, Anna Jarocka – ta ostatnia, z racji znacznego zwiększenia obciążeńfeudalnych, zapisała się niechlubnie w pamięci mieszkańców, co zaowocowało uwiecznieniem jej w legendach o Czarnej Damie, pokutującej jakoby za swe grzechy i pojawiającej się pośmiertnie w niektóre noce w okolicach zabytkowego mostu z 1610 roku, Bogusław Blacha, Jan von Blankowski oraz jego potomkowie[21]. W 1526 r. na skutek śmierci króla CzechLudwika II Jagiellończyka Czechy i Śląsk znalazły się pod panowaniemHabsburgów, jednak faktycznie nadal istniały silne wpływy czeskie, a tylko najważniejsze sprawy były rozstrzygane wWiedniu[20]. Dobrodzień został wyjątkowo ciężko doświadczony na skutekwojny trzydziestoletniej. Miasto było wówczas kilkakrotnie plądrowane, a część mieszkańców wymordowana. Nie obyło się też bez pożarów. Z tego czasu pochodzi niechlubna sława Anny Jarockiej, która miała jakoby najpierw zagarnąć lasy i pastwiska miejskie, a potem po zniszczeniach wojennych odmówić mieszkańcom drewna na odbudowę domów[potrzebny przypis].
W 1740 roku podczaswojen śląskich pomiędzy Austrią orazKrólestwem Prus na Śląsk wkroczyły wojska króla pruskiegoFryderyka II Hohenzollerna. Zajęły one także Dobrodzień. Austria została zmuszona do zawarcia pokoju z Prusami, w myśl którego straciła większość Śląska. Rozpoczęła siękolonizacja fryderycjańska, polegająca na napływie na Górny Śląsk osadników z Prus, często wyznania ewangelickiego. W samym tylko ostatnim 40-leciu XVIII wieku napłynęło ich przeszło 170 tys.[22] W 1743 roku w Dobrodzieniu powstała „komuna miejska” – właścicielami miasta stali się jego mieszkańcy na skutek wykupienia go od barona Franciszka Ludwika von Blankowskiego. Jednak na skutek różnych okoliczności i z powodu braku środków finansowych w 1748 roku Dobrodzień ponownie został własnością, tym razem przedstawicieli rodów pruskich. Mimo wysokich kontrybucji miasto rozwijało się pod względem gospodarczym. Już we wcześniejszych latach w Dobrodzieniu dynamicznie rozwijało się stolarstwo, które do dziś jest wizytówką miasta. W XVIII wieku wybudowano w mieście zakład hutniczy zwielkim piecem. Mieszkańcy, spośród których niektórzy mieli po 15–20 par koni, transportowali wyroby hutnicze doOdessy,Wrocławia,Brna,Poznania iKrakowa. Miasto poziomem zamożności mieszkańców przewyższało wówczas wiele okolicznych ośrodków, co jednak uległo odwróceniu na skutek pominięcia Dobrodzienia przy budowie sieci kolei żelaznych i rozwoju przemysłu na Górnym Śląsku[potrzebny przypis].
.jpg)
W 1846 r. potężny pożar zniszczył większość zabudowy miasta, m.in. spłonął kościół, probostwo, poczta, synagoga, gospody, folwark z gorzelnią i wiele innych budynków. Ocalały tylko budynki na jego obrzeżach, a także zabytkowy kościół pod wezwaniem św. Walentego – do dziś będący ozdobą miasta. Paradoksalnie, pożar w dłuższej perspektywie wyszedł miastu na korzyść. Przyczynił się do rozbudowy Dobrodzienia i powstania budynków murowanych w miejsce drewnianych. W połowie XIX wieku wzniesiono stopniowo nowe, murowane budynki: ratusz, pałac, kościół katolicki i ewangelicki, synagogę. W 1865 roku w mieście żyło 2399 mieszkańców z czego 1140 mężczyzn i 1259 kobiet; 184 było ewangelikami, 1935 katolikami; zanotowano także 280 wyznawców judaizmu[23].
Od 1884 roku Dobrodzień przypadł w udziale królomSaksonii.Fryderyk August III przebywał często w Dobrodzieniu, zamieszkując zachowany do dziś budynek, znajdujący się na skrzyżowaniu obecnych ulic: Piastowskiej i Powstańców Śląskich. W 1898 roku z inicjatywy saksońskiej królowejKaroli[potrzebny przypis] wybudowano w Dobrodzieniu szpital (dzisiejszy Zakład Opieki Leczniczej im. Królowej Karoli). W 1919 roku król saksoński sprzedał część dóbr państwu i osobom prywatnym, a w 1927 roku całość.
Osobny artykuł:Powstania śląskie.W 1910 roku w miejscowości mieszkało 3186 osób, z czego 1702 mówiło językiem polskim, 338 polskim i niemieckim, a 1146 niemieckim. W I wojnie zginęło 167 mieszkańców miasta[21]. W wyborach komunalnych, jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku, mieszkańcy oddali 248 głosów na polską listę na ogólną sumę 993, zdobywając 5 z 18 mandatów[24]. W latach 1919–1921 miały miejsce trzypowstania śląskie, w których brali udział również mieszkańcy Dobrodzienia. Największa skala konfliktu nastąpiła w czasieIII powstania, kiedy 4 maja 1921 roku rozpoczęły się walki o miejscowość. 6 maja Dobrodzień został zdobyty przez lubliniecko-opolski pułk piechoty pod dowództwemKarola Lubosa orazTeodora Mańczyka. Do zakończenia działań wojskowych pozostał on w rękach powstańców i mieścił się w nim główny sztabpodgrupy „Linke”[24]. Wcześniej, w czasie plebiscytu, większość mieszkańców opowiedziała się jednak za Niemcami (1664 do 430 za Polską)[25] i po podziale Górnego Śląska Dobrodzień pozostał w granicach Niemiec, tworząc najmniejszy w Rzeszypowiat dobrodzieński (Landkreis Guttentag)[26].
Dobrodzień od pokoleń był przykładem wielokulturowości i w miarę zgodnego współżycia przedstawicieli różnych nacji. W kościele katolickim pleban wygłaszał kazania w języku niemieckim raz na miesiąc, a po polsku co tydzień[27]. W mieście aż do przedednia wybuchu II wojny światowej funkcjonowały organizacje polskie i żydowskie. Niechlubnym wyjątkiem były wydarzenianocy kryształowej w 1938 roku, kiedy to spalona została przez członków SS i SA synagoga i jeden ze sklepów[21]. Istnieje też źródło, z którego wynika, że spalono wówczas jedynie sklep Siednerów, a synagogę, którą wcześniej oddano już w użytkowanie powszechnej kasie oszczędności – z uwagi na znaczący odpływ z miejscowości ludności pochodzenia żydowskiego w latach 30. XX w. – rozebrano już po wydarzeniach z listopada 1938 roku[28]. W czasie II wojny światowej w pobliskich lasach stacjonowały wojska gen. Reichenaua[według kogo?]. 21 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły wojska radzieckie pod dowództwem gen. Gusiewa[29]. W trakcie zajmowania miasta zginęło 70 żołnierzy radzieckich[30]. Po zakończeniu działań wojennych Dobrodzień znalazł się w województwie śląskim (śląsko-dąbrowskim), następnie katowickim, a od 1975 roku – w częstochowskim. Po ostatniej reformie administracyjnej jest częścią województwa opolskiego.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[32]:
Inne zabytki:
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Dobrodzieniem.| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| ←Miasta→ | |
| Gminy wiejskie→ |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (1922–75) | |
| Osiedla (1954–72) | |
| Gminy wiejskie zbiorowe (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
