 Sfałszowany hiszpański paszport Bystrolotowa, wystawiony na nazwisko Eugenio Leroy | |||
| Pełne imię i nazwisko | Dmitrij Aleksandrowicz Bystrolotow | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |||
| Data i miejsce śmierci | |||
| Zawód, zajęcie | |||
| |||
Dmitrij Aleksandrowicz Bystrolotow (ros. Дмитрий Александрович Быстролётов, ps. Hans i Andriej; ur.22 grudnia 1900?/4 stycznia 1901 wguberni taurydzkiej, zm.3 marca1975 wMoskwie) – funkcjonariuszINONKWD, jeden z czołowych agentów wywiadu nielegalnego NKWD. Należał do grupy szczególnie zasłużonych dla wywiadu NKWD (INO), których portrety zawieszono w tajnej izbie pamięci w siedzibiePierwszego Zarządu Głównego KGB w Jasieniewie, obecnej centraliSłużby Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej.
Urodzony w krymskiej wiosce Akczora w 1901 r., był nieślubnym synem Kozaczki zKubania i nieznanego ojca. Sam utrzymywał, że jego ojcem był Aleksander Nikołajewicz Tołstoj, brat powieściopisarzaAleksieja Tołstoja.
W 1919 r. skończył szkołę i zamustrował się na Rion, remontowany wówczas wNoworosyjsku. Po wieloletniej tułaczce, podczas której m.in. służył we flocie handlowej, ukrywając się na różnych statkach dostał się doTurcji. Stamtąd po ciężkiej chorobie pod koniec 1922 r. za pomocąCzerwonego Krzyża przedostał się doCzechosłowacji. Po krótkim pobycie w tym kraju postanowił wrócić do ojczyzny (już wówczasZSRR) i zgłosił się do miejscowego konsula, z pomocą którego wyjechał doLeningradu, gdzie po przyjeździe rozpoczął służbę weFlocie Bałtyckiej. Tam po pewnym czasie trafił do obozu jenieckiego w Wielkich Łukach i doSewastopola. Następnie w drodze z Sewastopola do Batumi spotkał dwóch komunistów, którzy opowiadali, jak rewolucja powinna odbudować kraj. Zachęcony do wspierania sprawy przez niszczenie jej wrogów, podjął długą i niebezpieczną podróż przezBułgarię,Jugosławię iWęgry doPragi, gdzie, jak mu powiedziano, koncentrowała się walka podziemna. Po przybyciu do Pragi i odmowie współpracy miejscowego radzieckiego konsula, Bystrolotow zamieszkał w schronisku dla uchodźców i podjął pracę na cmentarzu. W tym okresie zaczął studiować medycynę na uniwersytecie i wkrótce stał się główną postacią związków studenckich, tym samym zwracając na siebie uwagę praskiej rezydenturyOGPU.
Bystrolotow początkowo nie pracował dla OGPU, lecz był wykorzystywany w różnych intrygach przeciwko miejscowym ośrodkom emigracyjnym przez agenturę tej instytucji. W 1924 r. kilkakrotnie został aresztowany i groziła mu deportacja, lecz miejscowy rezydent OGPU Dnieprow ułatwił mu podjęcie pracy w radzieckiej misji handlowej i zarekomendował jako kandydata na pracownika kadrowego.
W kwietniu 1925 r. Bystrolotow został wysłany doMoskwy, rzekomo w roli delegata na I Kongres Studentów Proletariackich. Tam przeprowadził z nim rozmowy przyszły naczelnikINO OGPUArtur Artuzow. Po odpowiednim przeszkoleniu Bystrolotow wrócił doPragi, gdzie prowadził działalność wywiadowczą w obiektachprzemysłowych, jak zakładyŠkoda. Wówczas zaczął swoje werbunki, co ułatwiała mu znajomość kilku języków. W Pradze w 1927 r. poznał 29-letnią pracownicę ambasadyfrancuskiej, której w OGPU nadano pseudonim Laroche. Przez następne dwa lata dostarczała kochankowiszyfry dyplomatyczne i kopie tajnej korespondencji placówki. W 1928 r. Bystrolotow ukończył studia i otrzymałdoktorat z prawa, awansował także na szefa sekcji informacyjnej misji handlowej. Kolejnym udanym jego werbunkiem był Anglik, syn dyplomaty wyższej rangi, który był zatrudniony jako nauczyciel urzędników Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Foreign Office) wyjeżdżających na placówkę doZwiązku Radzieckiego. Kandydat na agenta pracował w szkole języków obcych prowadzonej przez generała Inostrancera w jego mieszkaniu, które Bystrolotow poddał obserwacji, by zidentyfikować wszystkich przychodzących. Wśród nich znalazł się porucznik KrólewskiejMarynarki Wojennej (Royal Navy), wraz z żoną, wyznaczony na placówkę do Moskwy.
Pod koniec 1929 roku próbował zwerbować sekretarza Związku Przemysłów Czeskich, wręczając mu niezbyt dyskretnie plik banknotów. Zdenerwowany i urażony Czech napluł mu w oczy i wybiegł z budynku. Skompromitowany Bystrolotow musiał opuścić Pragę. Po pewnym czasie pojawił się wNiemczech w roli nielegała o pseudonimie Andriej (później Hans). Po zdobyciu paszportu od gdańskiego fałszerza Bystrolotow wcielił się w greckiego biznesmena o nazwisku Alexander S. Gallas i wraz z radzieckim nielegałem o ps. Kin prowadził tzw. sprawę Arno, polegającą na próbie zwerbowaniakapitanaErnesta Hollowaya Oldhama, Anglika pracującego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (Foreign Office)Wielkiej Brytanii. Zajmując się tą sprawą, podróżował za nim kolejno doBudapesztu,Paryża iLondynu, gdzie podając się za węgierskiego szlachcica i uwodząc jego żonę, uzyskał informacje, że jej mąż jest alkoholikiem z długami. Już wkrótce Arno (kpt. Ernest H. Oldham) dostarczał tak cenne informacje, że w listopadzie 1932 roku centralaOGPU nagrodziła go pistoletem z inskrypcją „Za nieugiętą walkę z kontrrewolucją od Prezydium OGPU”.
Rok później Arno został zwolniony z pracy w MSZ po nieudanym leczeniu oraz próbie uduszenia żony (w centrali INO-OGPU nosiła pseudonim Madam), a następnie popełnił samobójstwo. Tuż po jego śmiercikontrwywiad brytyjski rozpoczął śledztwo w sprawie jego wysokich dochodów, lecz dzięki dezinformacji radzieckiego wywiadu oraz pracy samego BystrolotowaMI5 był przekonany, że ma do czynienia ze szpiegiem niemieckim. Po śmierci Arno i rozpoczęciu śledztwa w jego sprawie Bystrolotow musiał opuścićLondyn.
Po opuszczeniuWielkiej Brytanii Bystrolotow przyjechał doSzwajcarii, gdzie odniósł wiele kolejnych sukcesów wraz zBorisem Bazarowem (ps. „Kin”) oraz innym radzieckim wywiadowcą,Theodorem Mallym, w werbowaniu osób pracujących w brytyjskim MSZ. W połowie lat trzydziestych przeniósł się doBerlina, gdzie także odnosił sukcesy.
Pod koniec lat trzydziestych Bystrolotow wrócił doMoskwy, gdzie właśnie wArmii Czerwonej,GRU iNKWD przetaczała się tzw. czystka stalinowska. Nagle zmarł ówczesny naczelnik wywiadu zagranicznego (INO)Abram Słucki – został zaproszony do gabinetu zastępcy ówczesnego szefa NKWDNikołaja Jeżowa,Michaiła Frinowskiego, potem wyniesiono jego ciało, oświadczając, że zmarł na zawał serca. Prawdopodobnie został otruty kwasem cyjanowodorowym. Mniej więcej w tym samym czasie odbywał się proces pokazowyGienricha Jagody, byłego szefa NKWD, który przyznał się do współpracy z wywiadamiNiemiec,Japonii iPolski oraz do otrucia swego byłego przełożonego, szefaOGPUWiaczesława Mienżynskiego i próby otrucia swojego następcy Nikołaja Jeżowa. Do końca 1938 r. kolejni naczelnicy INO padli ofiarami czystki –Zelman Pasow iSiergiej Szpigelglas zostali uznani za wrogów ludu i rozstrzelani w piwnicach Łubianki.
Wywiad wojskowy GRU oraz wywiad zagraniczny NKWD pogrążyły się w takim chaosie, że przez następne 127 dni nie przekazanoStalinowi ani jednego meldunku wywiadowczego.
W 1937 r. Bystrolotow został wysłany doBerlina, żeby nawiązać kontakt z radzieckim agentem w sztabie generalnymWehrmachtu. Po latach opowiadał, że przed wyjazdem przyjął go sam Nikołaj Jeżow i uściskał ze słowami: „Czuj się dumny. Powierzamy ci jedno z naszych najlepszych źródeł. Towarzysz Stalin i ojczyzna nigdy o tobie nie zapomną.”
Na początku 1938 r. został jednak zawieszony w obowiązkach i przeniesiony do Moskiewskiej Izby Handlowej, gdzie pracował do czasu aresztowania we wrześniu. Nie mogąc znieść tortur i przekonany, że zostanie zakatowany na śmierć, podpisał podyktowane obciążające zeznania. W 1939 r. został skazany na 20 lat więzienia.
Następne 15 lat (1939–1954) Bystrolotow spędził w syberyjskimłagrze, jak tysiące innych radzieckich oficerówArmii Czerwonej i wywiadu, za przestępstwa, których nie popełnił. Został zwolniony w 1954 roku, jednak zanim go zwolniono, żona, która została zesłana do łagru za sam fakt, że miała męża uznanego za wroga ludu, popełniła samobójstwo, podrzynając sobie gardło kuchennym nożem, zaś jego matka otruła się.
Po wyjściu na wolność Bystrolotow pisał wspomnienia o swoich doświadczeniach w pracy w wywiadzie radzieckim w latach dwudziestych i trzydziestych. Zmarł wMoskwie w marcu 1975 roku.
