Był najstarszym synem z siedmiorga dzieci Juana Rodrígueza de Silva, wywodzącego się ze szlacheckiej rodziny portugalskiej i Jeronimy Velázquez. Do historii sztuki przeszedł pod nazwiskiem matki.Początkowo odebrał wykształcenie humanistyczne, lecz ze względu na swe uzdolnienia artystyczne rozpoczął naukę w tym kierunku. Przez krótki czas jego pierwszym nauczycielem był znany ówczesny malarzFrancisco de Herrera. Następnie przez 6 lat uczył się pod kierunkiemFrancisca Pacheca. 14 maja 1617 został przyjęty docechu malarzy w Sewilli i z pomocą Pacheco założył własną pracownię. W 1618 ożenił się z jego córką Juaną, z którą miał dwie córki (Francisca ur. w 1619 i Ignacia ur. w 1621). W 1622 roku wyjechał na krótko do Madrytu. W rok później został wezwany przez ministra królaFilipa IV Olivaresa (pochodzącego z Sewilli) i został mianowany nadwornym malarzem. W roku 1624 na stałe przeniósł się do Madrytu. W tym okresie poznał przebywającego w MadrycieRubensa. Wtedy zapragnął udać się w podróż do Włoch i uzyskał na tę wyprawę królewskie pozwolenie.
W latach 1629–1631 przebywał we Włoszech, gdzie odwiedził kolejnoGenuę,Mediolan,Weronę,Wenecję,Ferrarę,Cento,Loreto,Bolonię,Rzym iNeapol. Najwięcej czasu spędził w Rzymie. Wyprawa miała głównie charakter poznawczy. Malarz zetknął się bezpośrednio ze sztuką włoską, studiując i kopiując dzieła wielkich mistrzów:Rafaela,Michała Anioła,Tycjana iTintoretta. W Neapolu poznałRiberę. Po powrocie do Madrytu został zaangażowany do prac dekoracyjnych w nowej siedziby królewskiej –Pałacu Buen Retiro oraz tzw. Salonu Królestw.W 1645 r., wkrótce po otrzymaniu stanowiska nadintendenta, został zarządcą konstrukcji Pokoju Oktagonalnego w madryckimAlkazarze. Nominacja ta, uzyskana kosztem jednego z artystów, doprowadziła jednak do znacznych napięć między dworskimi malarzami. Velázquez, aby załagodzić spór, poprosił o zezwolenie na wyjazd do Włoch.
W 1659 został Rycerzem Zakonu Świętego Jakuba. Zmarł po krótkiej chorobie w wieku 61 lat. Pochowany został w madryckim kościele św. Jana. W siedem dni później zmarła jego żona. Na pomniku artysty w Sewilli znajduje się dedykacja: „Malarzowi prawdy”[1].
Z okresu sewilskiego zachowało się 20 obrazów i 2 rysunki. Był to czas intensywnych poszukiwań formalnych i krystalizacji zainteresowań. Malował przede wszystkim obrazy religijne dla miejscowych kościołów i klasztorów. Powstało wtedy dziewięć obrazówrodzajowych, tzw.bodegonów (połączenie tematu rodzajowego zmartwą naturą), tematycznie związanych z kuchnią i przygotowaniem posiłków (np.Śniadanie, Stara kucharka, Dwaj mężczyźni przy posiłku), wykazujących silny wpływ naturalizmuCaravaggia. Trzeci typ obrazów splatał oba te wątki tematyczne (np.Chrystus w domu Marty i Marii, Wieczerza w Emaus) – z charakterystycznym motywem obrazu w obrazie na drugim planie. Obrazy sewilskie cechuje silny modelunekświatłocieniowy, intymny nastrój, oszczędność środków wyrazu, ciemna nasycona tonacja barwna[2].
W 1623 został malarzem nadwornym króla Filipa IV. Zarzucił tematykę rodzajową i zajął się przede wszystkimportretem. Wykonywał portrety reprezentacyjne i dworskie, głównie króla Filipa IV (ponad 30) i członków jego rodziny, dworzan (seria karłów i błaznów) oraz znanych postaci bywających na dworze hiszpańskim. Były to najczęściej figury pojedyncze, całopostaciowe i dość statyczne. Artysta unikał patosu, gwałtownych ruchów i wyszukanych póz. Malując członków rodziny królewskiej nawiązywał do schematu portretu reprezentacyjnego, wypracowanego w XVI w. przez takich portrecistów, jakAlonso Sánchez Coello iJuan Pantoja de la Cruz. Do najbardziej reprezentatywnych jego płócien należą portrety konne, choć artysta słabo sobie radził z przedstawianiem koni. Jego konie są niezgrabne, nieforemne, równie słabe jak konieGoi[3]. Najbardziej poruszające, najgłębsze od strony psychologicznej są portrety karłów i błaznów królewskich, powstałe głównie w latach 30. i 40. XVII w.[4]
Jedynym zachowanym obrazemhistorycznym Velázqueza jest olbrzymie płótnoPoddanie Bredy (Lance), namalowane na zamówienie królewskie do rezydencji Buen Retiro, dla upamiętnienia zakończonego sukcesem oblężenia Bredy przezSpinolę w 1625 r., zaliczane do arcydzieł malarstwa europejskiego. Spośród kilku namalowanych przez niegoaktów zachował się tylko jeden –Wenus z lustrem (leżący akt kobiety ujęty z tyłu). W 1628 sięgnął do tematyki mitologicznej (Triumf Bachusa), w następnych latach wątki te kilkukrotnie pojawiały się w jego twórczości. Podczas drugiego pobytu we Rzymie powstały dwa krajobrazy – widoki ogrodów Villi Medici, jedyne tego rodzaju w twórczości artysty, oraz znakomity portret papieżaInnocentego X.
W ostatnich latach życia namalował niewiele obrazów, ale powstały wtedy takie arcydzieła, jakPanny dworskie (jedno z najważniejszych dzieł Velázqueza, kwintesencja malarstwa barokowego, któreLuca Giordano nazwał „teologią malarstwa”[5]),Prządki iInfantka Małgorzata w błękicie. Jego portrety drugiej żony Filipa IV, Marianny Austriackiej oraz infantki Małgorzaty Teresy łączą w sobie subtelną kolorystykę z pełną rozmachu kompozycją. Charakterystyczna dla jego obrazów jest niezwykła siła kolorytu i światłocienia.
Poczynając od XIX wieku, dzieła Velázqueza stały się inspiracją dla wielu malarzy, szczególnieFrancisca Goi iÉdouarda Maneta (nazwał go „malarzem nad malarzami”[6]). Wielu współczesnych artystów, między innymiPablo Picasso iSalvador Dalí, złożyli hołd Velázquezowi, powołując się na jego obrazy w niektórych swoich sławnych dziełach. Oddziałał też na polskich artystów m.in. naPiotra Michałowskiego iOlgę Boznańską.
Najwięcej jego płócien (ponad 1/3 dorobku) znajduje się obecnie w muzeum Prado w Madrycie. Imponująca jest także seria portretów w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu.
Jean Babelon,Sztuka hiszpańska, Warszawa: WAiF, 1974.
Barok,AlbertA.Rovira (red.),MariaM.Mach (tłum.), Łódź: Galaktyka, 1999,ISBN 83-87914-03-7,OCLC830299699. Brak numerów stron w książce
Stefano G.S.G.CasuStefano G.S.G.,ElenaE.FranchiElenaE.,AndreaA.FranciAndreaA.,Wielcy mistrzowie malarstwa europejskiego,GiorgioG.Bonsati,HannaH.Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 2005,ISBN 83-213-4387-2,OCLC749804060. Brak numerów stron w książce
Enrique Lafuente Ferrari,Velázquez – infanci i infantki, Warszawa: Arkady, 1982 (Mała Encyklopedia Sztuki ; 71)
Rosa Giorgi,Velasquez, Warszawa: HPS, 2006 (Klasycy Sztuki ; 12),ISBN 83-60529-11-6.
Rosa Giorgi,Velázquez, Warszawa: Arkady, 2001 (Geniusze Malarstwa).
MatildeM.BattistiniMatildeM.,LuciaL.ImpellusoLuciaL.,StefanoS.ZuffiStefanoS.,Historia portretu,HannaH.Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 2001,ISBN 83-213-4235-3,OCLC749556721. Brak numerów stron w książce
Anna Lewicka-Morawska,Velazquez, [w:]Sztuka świata, t. 7, Warszawa: Arkady, 1994,ISBN 83-213-3680-9.
AlessandroA.BettagnoAlessandroA. i inni,Muzeum Prado. Arcydzieła malarstwa, Warszawa: Arkady, 2011,ISBN 978-83-213-4421-8,OCLC802065916. Brak numerów stron w książce
José Ortega yJ.O.GassetJosé Ortega yJ.O.,Velázquez i Goya,StanisławS.Cichowicz,RajmundR.Kalicki (tłum.), Warszawa: Czytelnik, 1993,ISBN 83-07-02278-9,OCLC749647422. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
