Demon (stgr.δαίμωνdaimon,nadprzyrodzona potęga,dola;łac.daemon) – istota występująca w wielu wierzeniach ludowych,mitologiach ireligiach, która zajmuje pozycję pośrednią między bogami a ludźmi, między sferą ziemsko-ludzką, materialną a sferą boską, czysto duchową; istota o cechach na wpół ludzkich, na wpół boskich; najczęściej nieprzyjazny człowiekowi duch, związany pierwotnie z pojęciem nieczystościsakralnej.
W historii religii można zaobserwować, że często demonami stawały się zdegradowane bóstwapoliteistyczne wyparte w toku rozwoju wierzeń z panteonu głównych bóstw. Często też podporządkowywano obcych bogów własnemu Bogu (wreligiach monoteistycznych), degradując ich do poziomu demonów (dobrym przykładem takiego zjawiska jest „zdemonizowanie”Baala wStarym Testamencie).
Wreligii greckiej demon to początkowo nieosobowa moc nadprzyrodzona, którą z czasem zaczęto wyobrażać sobie w postaci różnych duchów podrzędnych bogom. Pierwotnie pojęcie to miało charakter ambiwalentny, stanowiło zarówno pozytywne jak i negatywne określenie nadludzkiej istoty – demony bywały groźne, ale i dobrotliwe (jako takie pełniły na przykład funkcję duchów opiekuńczych – w takim rozumieniu pisali o demonach m.in.Platon,Sokrates,Heraklit). Od czasówKsenokratesa, wraz z rozwojem koncepcjidualizmu, demony zaczęto utożsamiać przede wszystkim ze złem, bowiem wszelkie uwikłanie w materię uważano za złe (więc i istoty powiązane z materią choćby częściowo).
Na kształtowanie siędemonologii wjudaizmie (a za judaizmem wchrześcijaństwie iislamie) wielki wpływ miały irańskie wierzenia:manicheizm,mazdaizm izaratusztrianizm. W judaizmie najbardziej dominującym wyjaśnieniem pochodzenia demonów było zakwalifikowanie ich jako potomstwa aniołów (Czuwających) oraz ziemskich kobiet.[1] Takie wyjaśnienie można znaleźć w 1 Księdze Henocha oraz Księdze Jubileuszów. Demony w tych religiach także zajmują pośrednią pozycję między ludźmi a Bogiem. Od czasówśw. Augustyna uznano je za istoty jednoznacznie złe i zidentyfikowano zdiabłami.
Sposoby przedstawiania demonów odzwierciedlały lęki oraz przekonanie o niebezpieczeństwach mających grozić człowiekowi z ich strony, ale także nadzieje i sposoby obrony przed zagrożeniami (w przypadku demonów dobrotliwych). Jedno z najczęstszych wyobrażeń to postać drapieżnego zwierzęcia (otwarta paszcza z wielkimi zębami, ogromne oczy, ostre pazury), pojawiająca się w nocy w miejscach budzących grozę. Taki demon miał napadać jak dzikie zwierzę, przynosząc śmierć, zagrożenie, niszcząc materialne podstawy bytu. Czasem demony w takiej postaci utożsamiane są z groźnymi zjawiskami przyrody oraz niebezpiecznymi impulsami wypływającymi z wewnętrznej natury człowieka (głównie z agresją i popędem seksualnym, wykraczającymi poza normy kulturowe; przykładem może być kozioł-diabeł jako symbol nieokiełznanej seksualności).
Demony niejednokrotnie w ludzkich wyobrażeniach pełnią funkcję strażników, chroniących określone terytorium w imieniu jego „pana”. Takie demony często przedstawiano w postaci pół ludzkiej, pół zwierzęcej. Początkowo tak przedstawiano sobiecherubiny, strażnikówraju. Wiele wyobrażeń demonicznych odwołuje się do postaci, które ogólnie mają być człowiekowi życzliwe a szkodzić jedynie w słusznym gniewie. Demony wiążą się niejednokrotnie z postaciami zmarłych, niebezpiecznymi duchami przodków.
W różnych wierzeniach sposobami ochrony przed demonami bywają m.in.amulety, zaklęcia, rytuały czy ofiary błagalne.
↑Aleksander R.A.R.MichalakAleksander R.A.R.,Szatan i Demony. Wyobrażenia starożytnych Żydów i Chrześcijan, Poznań: Replika, 2023,ISBN 978-83-67295-73-4. Brak numerów stron w książce
