Debata (franc.débat oddébattre, roztrząsać, złac.bat(t)uere, uderzać, rozbijać na kawałki[1]) – rodzaj wymiany poglądów na określony, konkretny temat, mający sformalizowany charakter i ustrukturyzowaną formę, zakładający ponadto prezentację przeciwstawnych stanowisk i argumentów, służącą pokonaniu adwersarza i przekonaniu słuchaczy do swoich racji. Debata toczy się więc wokół określonej tezy i często kończy się wyłonieniem zwycięzcy w formie głosowania publiczności lub decyzji jurorów (celem jest wygrana)[2].
Debata jest formą komunikacji różną od dialogu czydyskusji.
W przeciwieństwie do dialogu ma ona konfrontacyjny charakter, nie służy bezpośrednio rozwiązaniu problemu, a raczej przekonaniu słuchaczy. W dialogu zaś konflikt jest niepożądany. Do debaty przystępuje się z określonym stanowiskiem, z kolei w dialogu nie jest ono wcześniej przygotowywane i występuje otwartość na jego zmianę. W debacie kluczowe pozostają racje obiektywne, merytoryczne, nie zaś, jak w dialogu, własne doświadczenia. Debata ma też zdecydowanie sformalizowany charakter[2].
W porównaniu zdyskusją debata zakłada istnienie konfliktu, podważanie stanowiska drugiej strony i skupia się na wyłonieniu strony wygranej i przegranej. Debata musi mieć sformalizowany charakter, podczas gdy w dyskusji nie zawsze się to zakłada[2].
Debate Tonight: Whether a man's wig should be dressed with honey or mustard! [Debata dziś wieczorem: Czy perukę męską należy ubrać w miód czy musztardę!], Karykatura z 1795 roku, parodiująca spór debatantów
Debata może przybierać różną formę pod kątem jej czasu, kolejności mów, liczby uczestników, rodzaju mów itd. Współczesne formaty debat wywodzą się przede wszystkim z tradycji anglosaskiej – brytyjskiego parlamentaryzmu i amerykańskiej kultury politycznej. WXVIII wieku w Anglii zaczęły powstawać kluby debat, wzorujące się w obradachIzby Gmin. Jednymi z najstarszych i najbardziej znanych są założone w1815 roku Cambridge Union Society i założone w1823 roku Oxford Union Society. Podobne organizacje zaczęły powstawać również w Ameryce[3]. Tradycja debat szkolnych i akademickich trwa do dzisiaj i są one wykorzystywane do nauki retoryki oraz edukacji w wybranych dziedzinach wiedzy (np. historii). Do najbardziej popularnych formatów debat tego typu należą Brytyjskie Debaty Parlamentarne, a w Polscedebaty oksfordzkie.
Szczególne znaczenie w życiu publicznym mają formaty debat parlamentarnych i wyborczych, stanowiące elementdemokracji partycypacyjnej. W przypadku debat parlamentarnych członkowie wnoszą o nowe prawo lub zmianę obecnego. Ma miejsce dyskusja na temat propozycji, a następnie dochodzi do głosowania. Celem wygłaszających zdanie członków parlamentu jest przekonanie innych parlamentarzystów do głosowania w konkretny sposób[4]. W przypadku debat przedwyborczych obecnie najczęściej są one transmitowane na żywo w telewizji i przybierają formę debat panelowych.
W historii światowej zapisały się szczególnie debaty wyborcze pomiędzyAbrahamem Lincolnem iStephenem Douglasem, podczas kampanii wyborczej doSenatu w stanieIllinois w1858 roku. Wówczas to nieznany wcześniej szerzej Lincoln, reprezentujący partię Wigów, w serii debat zmierzył się z urzędującym senatorem Douglasem. Debaty toczyły się m.in. wokół kwestiiniewolnictwa. Mimo że Lincoln nie zdobył mandatu, to dzięki relacjom z debat na bieżąco w prasie, zyskał popularność, która pozwoliła mu na późniejsze zwycięstwo w wyborach prezydenckich[5].
Znaczek pocztowy upamiętniający debaty Lincolna i Douglasa
Brak jest jednej typologii formatów debat. Wyróżnić można debaty parlamentarne, toczone w parlamentach poszczególnych państw i regulowanej najczęściej przez wewnętrzne regulaminy. Często typizowane są również debaty przedwyborcze, a w szczególności debaty transmitowane na żywo przez telewizję. Natomiast w przypadku debat szkolnych i akademickich wyróżnia się nawet kilkanaście formatów, różniących się m.in. liczbą uczestników, kolejnością mów, rodzajem wystąpień, możliwością i rodzajem interakcji czy sposobem rozstrzygania. Są to debaty takie jakː
Do najbardziej popularnych formatów debat na świecie należą Brytyjskie Debaty Parlamentarne, a w Polsce takżedebaty oksfordzkie.
Oprócz typowych debat, mających konfrontacyjny charakter, w ramach nurtu demokracji deliberatywnej w l. 80. XX w. zaproponowano format debaty deliberatywnej, służącej rozwiązywaniu problemów międzyludzkich. Zasady debaty deliberatywnej powstały na podstawie prac filozofówJohna Rawlsa iJürgena Habermasa. W debatach tego typu brać mogą osoby lub grupy osób o sprzecznych poglądach, także reprezentujących więcej niż 2 strony. Celem jest uzgodnienie stanowiska, w czym wspiera bezstronny "facylitator". Format debat deliberatywnych jest czasem wykorzystywany w prowadzeniu konsultacji publicznych[7].
↑abcTomaszT.DołęgowskiTomaszT. i inni,Dialog - dyskusja - debata, [w:]TomaszT.Dołęgowski,WojciechW.Labuda (red.),Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, wyd. 1, Warszawa: Poltext, 2021, s. 15-38,ISBN 978-83-8175-313-5.
↑KamilK.PastorKamilK.,MarcinM.KawkoMarcinM.,MichałM.MurawskiMichałM.,Historia debat oksfordzkich, [w:]TomaszT.Dołęgowski,WojciechW.Labuda (red.),Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, wyd. 1, Warszawa: Poltext, 2021, s. 255-285,ISBN 978-83-8175-313-5.
↑abcMichałM.ZaborskiMichałM.,RafałR.ChmuraRafałR.,KarolK.PieniakKarolK.,Debaty, które zmieniły historię, [w:]TomaszT.Dołęgowski,WojciechW.Labuda (red.),Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, wyd. 1, Warszawa: Poltext, 2021, s. 213-245,ISBN 978-83-8175-313-5.
↑W świecie debat szkolnych i akademickich, [w:]TomaszT.DołęgowskiTomaszT.,WojciechW.LabudaWojciechW. (red.),Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, wyd. 1, Warszawa: Poltext, s. 381-467,ISBN 978-83-8175-313-5.
↑WiktorW.UrbańskiWiktorW.,Debata deliberatywna, [w:]TomaszT.Dołęgowski,WojciechW.Labuda (red.),Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, wyd. 1, Warszawa: Poltext, 2021, s. 399-403,ISBN 978-83-8175-313-5.
