Pochodził z którejś z bocznych linii Achemenidów[3][2]. Urodził się jako Artaszata (stpr. Artašiyāta[1], gr. Artaksates)[4], historykJustyn podaje Kodoman jako imię, którego Dariusz używał przed dojściem do władzy[1]. SynArsamesa iSysygambis (wg innych źródeł Sysyngambris[1]), córkiArtakserksesa II. Jego dziadkiem miał byćOstanes – jeden z braci Artakserksesa II. Historycy uznają, że powyższe pochodzenie Dariusza miało charakter raczej oficjalny i przybrany dla potrzeb dynastycznych aniżeli rzeczywisty[1]. W młodości prawdopodobnie służył jako królewski poddany (bandaka)[1].
W bliżej nieokreślonym czasie Dariusz pełnił służbę nadzorcychapar-khaneh,, tj. perskiego systemu pocztowego[1]. W latach 344–336 p.n.e.[potrzebny przypis] pełnił funkcję satrapy Armenii[1]. Zapewne około 340 p.n.e. poślubiłStatejrę, która podług niektórych zapisów była jego krewną: dała mu ona syna Ochosa[1]. Z poprzedniego związku miał trzy córki[1].
Został wyniesiony na tron przezBagoasa, który otruł dwóch wcześniejszych królówArtakserksesa III orazArsesa[2]. Po objęciu rządów w pierwszej kolejności rozwiązał kwestię wpływowego eunucha, nakazując mu wypicie trucizny[2][3]. Ok. 334 p.n.e.[3] (chronologia niepewna[1]) stłumił rebelię wEgipcie, pokonującChabbasza i przywracając władzę perską w tym kraju[3][1]. Przyjął tytulaturę faraońską. Ustanowił satrapą w Egipcie człowieka o imieniu Sabakes[3]. Pokonał też innego pretendenta, który rościł sobie prawa do władzy w Babilonie[1].
Nie jest wykluczony jego udział w zamordowaniuFilipa II[2]. Zlekceważył ostrzeżenia nieprzychylnych Macedonii Greków o planowanej już za Filipa II wyprawie przeciwko Persji i nie przygotował swojego państwa do obrony, bądź nie zdążył tego zrobić[2].
Rodzina Dariusza III przed Aleksandrem Macedońskim (obrazPaolo Veronese)
Jesienią 333 p.n.e. podIssos siły perskie zostały ponownie rozbite[2], do niewoli dostały się: matka Dariusza – królowa Sysygambis, żona Statejra oraz córki:Statejra II iDrypetis, a także sześcioletni wówczas syn Ochos[3]. Następnie Aleksander Macedoński zająłFenicję,Palestynę iEgipt[3]. Dariusz próbował wejść w układy z Aleksandrem, oferując mu oddanie ziem, które już zdobył oraz wszystkich satrapii perskich na zachód od Eufratu, jednak Macedończyk odmówił[2]. Król Persów oferował również Aleksandrowi rękę swojej córki Statejry w zamian za sojusz, również bezskutecznie[3][2].
W 331 p.n.e.pod Gaugamelą armia perska została ostatecznie rozbita[1]. Dariusz uciekł razem z niedobitkami swojej armii, kierując się początkowo doEkbatany, podczas gdy Aleksander zajął perskie stolice:Babilon,Suzę iPersepolis[1][2]. Kiedy król Macedonii skierował się następnie w stronę Ekbatany, którą zajął wiosną 330 p.n.e., Dariusz uszedł w kierunku wschodnim, doBaktrii[3][1]. Zginął w 330 p.n.e. niedaleko miejscowościHekatompylos[1]. Został tam najpierw wzięty w niewolę, a później śmiertelnie raniony w zamachu przeprowadzonym z rozkazusatrapy Baktrii –Bessosa, z którym był spokrewniony[2][1]. Bessos zlecił zgładzenie Wielkiego Króla swoim dwóm sługom Satibarzanesowi i Barzaentesowi, a następnie ogłosił się królem Persji jakoArtakserkses V[5]. Aleksander wkrótce pojmał Bessosa i rozkazał go zabić, czego dopilnować miał brat Dariusza[3]Oksatres[potrzebny przypis]. Ciało króla rozkazał pochować zgodnie z perskim rytuałem w królewskim grobie[1]. W 324 p.n.e.[potrzebny przypis] Aleksander poślubił Stateirę, córkę Dariusza, łącząc w ten sposób obie dynastie[3].
