Dżangalije (zperskiegopartyzantka leśna[1],Ludzie z Lasu[2]) – ruch partyzancki w regionieGilan wIranie, początkowo łączący hasłasocjalistyczne ikomunistyczne zislamskimi (islamski socjalizm); z czasem uległ radykalizacji i w bliskiej współpracy z komunistami rosyjskimi utworzyłRadziecką Republikę Iranu (tzw. Republikę Gilańską), która istniała od czerwca 1920 do lutego roku następnego.
Ruch dżangalije ukształtował się na okupowanych od 1909[2] przezRosję ziemiach nadMorzem Kaspijskim, wGilanie, na nielicznych w Iranie terenach zalesionych i w paśmieAlborzu (Elburs). Panowały tam warunki dogodne dla działania oddziałów partyzanckich[1].Anna Krasnowolska uważa dżangalije za jedną z późnych kontynuacji ruchurewolucji konstytucyjnej[1]. Na czele partyzantki stałMirza Kuczek-chan[1], który rozpoczął walkę w Gilanie przed 1916, kierując trzystuosobowym oddziałem[2]. Jego oddziały zdobywały broń od dezerterów rosyjskich i dokonywały napadów na zamożnych posiadaczy ziemskich, porywając ich dla okupu. Równocześnie walczyły zarówno z Rosjanami, a po 1918 z oddziałami brytyjskimi interweniującymi na Zakaukaziu[1]. W starciach z Brytyjczykami dżangalije ponieśli poważne straty[1].
Początkowo program dżangalije zawierał silne akcentyislamskie, współpracował z organizacjąEttehad-e Eslam, związaną z kolei ztureckimipanislamistami. Wyraźne były w nim również wpływysocjalistyczne ikomunistyczne. Powstańcy żądali również respektowania zapisów konstytucyjnych dotyczących samorządów lokalnych oraz przeprowadzenia reformy rolnej. W początkowej fazie partyzantka leśna miała charakter ruchu utopijnego, a nie separatystycznego; jej przywódcy chcieli utworzyć idealną społeczność wprowadzającą w życie zapisy konstytucyjne, a nie tworzyć odrębne państwo. Z czasem grupa przybierała coraz bardziej radykalną orientację lewicową, na co wpływ miało dołączanie do dżangalije rewolucyjnych działaczy z Zakaukazia (m.in. lewicowego intelektualistyormiańskiegoAwetisa Soltanzadego) i zaktywizowanie się w Gilanie komunistycznej Partii Sprawiedliwości, blisko współdziałającej zbolszewikami[1]. Jej działaczHejdar-chan Amuoghli nakłonił Murzę Kuczek-chana, by również nawiązał taką współpracę[1].
Symbolem partyzantki był transparent z napisemKawe, odnoszącą się do bohatera poematuSzahname.
W maju 1920 w Gilanie (po zakończeniupodbojuDemokratycznej Republiki Azerbejdżanu[3]) pojawiły się wojska bolszewickie, które połączyły się z miejscowymi komunistami. W kolejnym miesiącu, pod ich wpływem, Mirza Kuczek-chan proklamował utworzenieRadzieckiej Republiki Iranu i ogłosił się jej pierwszym prezydentem. Wydana została jej konstytucja, w której nie wyjaśniono, jaki miał być status nowego państwa (i jego stosunku z Iranem oraz z Rosją), skupiając się jedynie na zagadnieniach społecznych i gospodarczych[1].
Krótko po utworzeniu Republiki Gilańskiej na jej terenie odbył się kongres Partii Sprawiedliwości, podczas którego przekształciła się ona wKomunistyczną Partię Iranu. Gościem honorowym zjazdu był komunista azerskiNəriman Nərimanov. Partia szybko rozpadła się na rywalizujące odłamy; odtąd partyzanci dżangalije toczyli równocześnie walkę z Brytyjczykami, armią irańską, jak i między sobą. W walkach wewnętrznych zginął m.in. Hejdar-chan Amuoghli[1]. Ostateczny upadek Republiki Gilańskiej nastąpił po zawarciu dwóch układów: radzieckiego-irańskiego traktatu o przyjaźni w lutym 1921, po zamachu stanuRezy Chana, oraz porozumienia radziecko-brytyjskiego, w którym obie strony zobowiązywały się do zakończenia wzajemnych ataków na terenie Iranu[1]. W takich warunkach zreorganizowane przez Rezę Chana wojska irańskie, przy wsparciu zarówno brytyjskim, jak i radzieckim[1], mogły zlikwidować Republikę Gilańską i ostatecznie pokonać ruch dżangalije[4].