 Czesław Kiszczak (1988) | |||
| Pełne imię i nazwisko | Czesław Jan Kiszczak | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 19 października 1925 | ||
| Data i miejsce śmierci | 5 listopada 2015 | ||
| Prezes Rady Ministrów | |||
| Okres | od 2 sierpnia 1989 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Wiceprezes Rady Ministrów | |||
| Okres | od 12 września 1989 | ||
| Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza / bezpartyjny | ||
| Minister spraw wewnętrznych | |||
| Okres | od 31 lipca 1981 | ||
| Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza / bezpartyjny | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Odznaczenia | |||
                         | |||
| |||
| |||
 generał broni | |||
| Data i miejsce urodzenia | 19 października 1925 | ||
|---|---|---|---|
| Data śmierci | 5 listopada 2015 | ||
| Przebieg służby | |||
| Lata służby | 1945–1990 | ||
| Siły zbrojne |
| ||
| Jednostki | Zarząd II Sztabu Generalnego WP | ||
| Stanowiska | szef zarządu | ||
| Główne wojny i bitwy | |||
| |||
_02.jpg)
Czesław Jan Kiszczakⓘ (ur.19 października[1]1925 wRoczynach[2], zm.5 listopada2015 wWarszawie[3]) – polskiwojskowy,polityk i działaczkomunistyczny,generał broniludowego Wojska Polskiego.
SzefZarządu II Sztabu Generalnego (1973[4]–1979), szefWojskowej Służby Wewnętrznej (1979–1981),minister spraw wewnętrznych (1981–1990), członekWojskowej Rady Ocalenia Narodowego, współodpowiedzialny za przygotowanie i wprowadzeniestanu wojennego w 1981, zastępca członka (1982–1986) i członek (1986–1990)Biura Politycznego KC PZPR,prezes Rady Ministrów (od 2 do 24 sierpnia 1989), poseł naSejm PRLIX kadencji,wicepremier (1989–1990).Budowniczy Polski Ludowej.
Urodził się wRoczynach kołoAndrychowa[5]. Miał przyrodniego brata od strony matki. Jego ojciec pracował jakohutnik, choć nie był nim z zawodu. W 1935 stracił pracę w hucie „Guidotto” wChropaczowie k.Katowic. Wedle relacji syna za prowadzoną działalność komunistyczną. Przed wojną należał doStronnictwa Ludowego, po wojnie był członkiemZSL. W latach powojennych Czesław Kiszczak podawał, że jego rodzice podczas okupacji zostali wywiezieni na roboty przymusowe[6]. W 1939 Czesław Kiszczak ukończył w rodzinnej wsi siedmioklasowąszkołę powszechną. Tuż przed wojną zdążył jeszcze rozpocząć naukę w gimnazjum wKętach, ale nie ukończył pierwszej klasy[7]. Podejmował się dorywczych prac. W czerwcu 1941 Kiszczak znalazł się na robotach przymusowych weWrocławiu. Wczesną wiosną 1943 skierowano go na wschód do prowizorycznego obozu naPustyni Błędowskiej. Stamtąd skierowano go do pracy wkopalni w Miechowicach. Uciekł z kopalni w rodzinne strony. Przedostał się doGeneralnego Gubernatorstwa, gdzie wKrakowie – jak twierdził po latach – starał się nawiązać kontakt z podziemiem. Został ujęty włapance, a następnie wysłano go doWiednia, do pracy na kolei. Tam zetknął się zkomunistami austriackimi i miał działać w ruchu konspiracyjnym. Po wkroczeniu do miastaArmii Czerwonej był organizatorem milicji ludowej[8].
W maju 1945 wrócił doRoczyn i zapisał się doPolskiej Partii Robotniczej. W 1945 ukończył wŁodziCentralną Szkołę Partyjną PPR. Skierowany został dowojska, od razu jako oficer, lecz stamtąd usunięto go z pracy partyjnej ze względu na zbyt młody wiek i brak doświadczenia. Został przeniesiony przez PPR do działającego w obszarze kontrwywiadu wojskowegoGłównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego. W latach 1946–1947 jako pracownik Polskiej Misji Wojskowej wLondynie zajmował się rozpracowywaniem środowiska żołnierzyWładysława Andersa. Według dziennika „Polska The Times” w 1950 sporządził listę 54 oficerów, którzy zdecydowali się na powrót doPolski i opisując ich jakoskierowanych na robotę szpiegowsko-dywersyjną[9].
Od 1951 był szefem Wydziału Informacji18 Dywizji Piechoty wEłku. W czasie czystek w wojsku kpt. Czesław Kiszczak złożył Szefowi GZI MON raport obciążający m.in.Wacława Komara,Stanisława Flatę iJózefa Kuropieskę[10]. W 1953 został zwolniony z kontrwywiadu wojskowego i skierowany do Departamentu KadrMinisterstwa Obrony Narodowej z wnioskiem o zwolnienie dorezerwy. Dzięki pułkownikowi Jerzemu Dobrowolskiemu trafił w 1954 do jednego z wydziałów w Departamencie Finansów MON. W 1957 rozpocząłsłużbę wojskową w następcy GZI MON –Wojskowej Służbie Wewnętrznej. W strukturze tej służby do 1965 był szefem zarządu WSWMarynarki Wojennej, a później Szefem Zarządu WSWŚląskiego Okręgu Wojskowego. W 1967 został Zastępcą Szefa WSW gen.Teodora Kufla. Ukończył kurs operacyjno-strategiczny wAkademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Związku Radzieckiego. W 1968 odznaczonyOrderem Wojny Ojczyźnianej I stopnia[11]. Od stycznia 1973 był szefemZarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (instytucja prowadzącawywiad wojskowy). W 1978 mianowany zastępcą szefaSztabu Generalnego Wojska Polskiego. Od 1979 szef Wojskowej Służby Wewnętrznej.
W 1981 przeszedł doMinisterstwa Spraw Wewnętrznych na stanowisko ministra[12] (ponownie powołany 14 października 1988[13]). Był bliskim współpracownikiem gen.Wojciecha Jaruzelskiego. CzłonekWojskowej Rady Ocalenia Narodowego[12], brał udział w organizowaniustanu wojennego w latach 1981–1983. Jego opinia zadecydowała o zwolnieniuLecha Wałęsy z internowania i ponownym zatrudnieniu go wStoczni Gdańskiej[14]. Według gen.Władysława Pożogi był inicjatoremakcji „Hiacynt” w 1985, wymierzonej w środowiskohomoseksualistów (zarejestrowano ok. 11 000 osób)[15].
Na VIII Zjeździe PZPR (luty 1980) został zastępcą członkaKomitetu Centralnego PZPR, a na IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR w lipcu 1981 – członkiem Komitetu Centralnego[16]. Od sierpnia 1981 wchodził w skład Komisji Prawa i PraworządnościKomitetu Centralnego PZPR[17]. Od lutego 1982 zastępca członka, a od lipca 1986 członekBiura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR (do rozwiązania partii w styczniu 1990). W latach 1981–1983 był członkiem Komisji KC PZPR powołanej dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej[18]. W maju 1985 został powołany na członka prezydium Rady NaczelnejZwiązku Bojowników o Wolność i Demokrację[19].
Był gospodarzem i uczestnikiemrozmów w Magdalence i pracOkrągłego Stołu. Desygnowany napremiera w lipcu 1989, nie zdołał utworzyć rządu[12] (nie uzyskał poparciaZjednoczonego Stronnictwa Ludowego iStronnictwa Demokratycznego). Wrządzie Tadeusza Mazowieckiego otrzymał funkcjęwicepremiera od 12 września 1989[20]. Wówczas został przewodniczącym Komitetu Koordynacyjnego Rady Ministrów do Spraw Przestrzegania Prawa powołanego 25 września 1989[21]. WedługKomisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej pracującej do 1994, Czesław Kiszczak wraz z Wojciechem Jaruzelskim mieli w 1989 wydać polecenie zniszczenia stenogramów posiedzeńKC PZPR. Na początku lat 90. XX wieku toczyło się w tej sprawie postępowanie, później, ze względów formalnych, umorzone[22].
6 lipca 1990 wycofał się z życia politycznego, przekazując MSWKrzysztofowi Kozłowskiemu.
KsiążkaKto jest kim w Polsce. Inaczej. Cz. IIAndrzeja Kępińskiego i Zbigniewa Kilara, Czytelnik, Warszawa 1986 (s. 210–278) zawiera obszerny wywiad z generałem Czesławem Kiszczakiem, z uwagami dotyczącymi jego działalności w latach 1943–1954. W 1991 nakładem Polskiej Oficyny Wydawniczej BGW ukazała się książka pod tytułemGenerał Kiszczak mówi... prawie wszystko, będąca zapisem wywiadu przeprowadzonego z Czesławem Kiszczakiem przezWitolda Beresia iJerzego Skoczylasa. Duży rozgłos wywołał wywiad, którego generał Czesław Kiszczak udzielił w lutym 2001 „Gazecie Wyborczej” (Pożegnanie z bronią).
Pełny przebieg służby Czesława Kiszczaka[23]:
| Lp | Nazwa jednostki | Nazwa komórki | Stanowisko | Data rozpoczęcia |
|---|---|---|---|---|
| 1 | GZI WP | Oddział II | oficer informacji | 18-12-1945 |
| 2 | GZI WP | Wydział II, Sekcja I | oficer informacji | 01-11-1946 |
| 3 | GZI WP | Oddział II | oficer informacji | 01-07-1947 |
| 4 | GZI WP | Oddział II | starszy oficer informacji | 15-12-1947 |
| 5 | GZI WP | Oddział II, Samodzielna Sekcja | starszy oficer informacji | 01-01-1950 |
| 6 | GZI MON | Okręgowy Zarząd Informacji Nr I, Wydział Informacji18 Dywizji Piechoty | p.o. szefa | 01-06-1951 |
| 7 | GZI MON | Okręgowy Zarząd Informacji Nr I, Wydział III | szef | 28-11-1952 |
| 8 | Szefostwo WSW | do dyspozycji | - | 17-05-1957 |
| 9 | Szefostwo WSW | Zarząd I, Oddział II | szef | 27-06-1957 |
| 10 | Oddział WSWMW | - | szef | 29-09-1959 |
| 11 | Zarząd WSWŚOW | - | p.o. szefa | 18-03-1965 |
| 12 | Zarząd WSW ŚOW | - | szef | 17-01-1966 |
| 13 | Szefostwo WSW | - | zastępca szefa | 13-07-1967 |
| 14 | Zarząd II SG WP | - | p.o. szefa | 04-01-1973 |
| 15 | Zarząd II SG WP | - | szef | 06-10-1973 |
| 16 | Zarząd II SG WP | - | szef zarządu – zastępca szefaSG WP | 06-10-1978 |
| 17 | Szefostwo WSW | - | szef | 05-04-1979 |
| 18 | MSW | - | podsekretarz stanu, p.o. ministra | 28-07-1981 |
| 19 | MSW | - | minister | 31-07-1981 |
W 1996 wyrokiem uniewinniającym zakończył się pierwszy proces gen. Kiszczaka. Oskarżony był on o napisanieszyfrogramu umożliwiającegoMilicji Obywatelskiej użycie broni wobec strajkujących. W drugim procesie, który zakończył się w 2004, Czesław Kiszczak został wyrokiem sądu uznany za winnego przyczynienia się dośmierci górników z kopalń„Wujek” i„Manifest Lipcowy” w grudniu 1981. Sąd skazał generała na 4 lata więzienia (w wynikuamnestii złagodzono karę do 2 lat i zawieszono jej wykonanie). Sąd apelacyjny nakazał powtórzyć proces. Trzeci proces generała rozpoczął się w 2006. W lutym 2007 miał zapaść wyrok, jednak oskarżony nie uczestniczył w procesie z powodu choroby[24].
We wrześniu 2007 dwóch działaczyLGBT –Szymon Niemiec i Jacek Adler – złożyło doInstytutu Pamięci Narodowej wniosek o ściganie gen. Kiszczaka za wydanie rozkazu rozpoczęcia akcji„Hiacynt”[25].
W kwietniu 2008 szczeciński oddział IPN wysłał do sądu akt oskarżenia o wyrzucenie z pracy w 1985 pracownika podlegającego MSW za posłanie córki doI komunii[26].
10 lipca 2008 sąd uznał, że były minister spraw wewnętrznych gen. broni Czesław Kiszczak ponosi „winę nieumyślną” za przyczynienie się do śmierci górników z kopalni „Wujek” i umorzył sprawę. W lutym 2010 rozpoczął się czwarty proces Czesława Kiszczaka oskarżonego o przyczynienie się do śmierci 9 górnikówz kopalni „Wujek” w 1981[27]. 26 kwietnia 2011 warszawski Sąd Okręgowy uniewinnił generała[28].
W 2007Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu postawiła Czesława Kiszczaka w stan oskarżenia o to, że dopuścił sięzbrodni komunistycznej w ten sposób, że działając w zorganizowanym związku przestępczym o charakterze zbrojnym mającym na celu popełnianie przestępstw polegających na pozbawianiu wolności poprzez internowanie i wykonywanie kar pozbawienia wolności orzeczonych za czyny wcześniej niekaralne oraz innych przestępstw przeciwko wolności, a nadto naruszaniu nietykalności cielesnej, tajemnicy korespondencji oraz praw pracowniczych obywateli polskich (…) uczestniczył w opracowaniu projektów aktów normatywnych oraz planów i harmonogramów działań organów władzy i administracji państwowej oraz mediów publicznych dotyczących nielegalnego wprowadzenia stanu wojennego[29]. 12 stycznia 2012Sąd Okręgowy w Warszawie uznał winę Czesława Kiszczaka z tytułu członkostwa w związku przestępczym o charakterze zbrojnym (art. 258 § 2Kodeksu karnego), wymierzając mu karę 4 lat pozbawienia wolności, łagodząc ją jednak na podstawie amnestii z 1989 o połowę, tj. do 2 lat oraz warunkowo zawieszając z uwagi na wiek i stan zdrowia oskarżonego, na okres 5 lat[30]. 5 czerwca 2013 sąd apelacyjny zawiesił proces z powodu stanu zdrowia oskarżonego. W lipcu 2014sąd apelacyjny uznał, że Czesław Kiszczak może uczestniczyć w procesach sądowych. 15 czerwca 2015 apelacja została oddalona, a wyrok stał się prawomocny[31].
Zmarł 5 listopada 2015. W specjalnie wydanym komunikacie dla mediówMinisterstwo Obrony Narodowej poinformowało, że pogrzeb generała nie odbędzie się na warszawskich Powązkach Wojskowych oraz nie przewiduje się na uroczystości wojskowej asysty, jak również udziału przedstawicieli wojska[32]. Został pochowany bez asysty wojskowej 7 listopada 2015 nacmentarzu prawosławnym w Warszawie przy udziale jedynie najbliższej rodziny, przyjaciół i trzech księży prawosławnych[33].
W filmieŻeby nie było śladów nakręconym w 2021 przezJana Pawła Matuszyńskiego w postać Czesława Kiszczaka wcielił sięRobert Więckiewicz[34].
Syn Jana (1888–1978) i Rozalii[5] (1886–1963) z domu Orkisz[35]. Był żonaty zMarią Teresą Kiszczak, miał dwoje dzieci:Ewę iJarosława.
| II Rzeczpospolita |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Rząd RP na uchodźstwie (1939–1990) |
| ||||
| RP/Polska Rzeczpospolita Ludowa (1944–1989) |
| ||||
| III Rzeczpospolita (od 1989) |
| ||||
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
| Ministrowie SW (1990–1996) |
|
|---|---|
| Ministrowie SWiA (1997–2011) |
|
| Ministrowie SW (2011–2015) |
|
| Ministrowie SWiA (od 2015) |
|
|
.svg)