W wyniku przeprowadzonego 21 maja 2006referendum niepodległościowego zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejącejfederacji z Serbią (Serbia i Czarnogóra). OstatecznieZgromadzenie Czarnogóry proklamowało niepodległość 3 czerwca 2006. Zgodnie z umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry została Serbia, natomiast Czarnogóra rozpoczęła procesy akcesyjne do organizacji międzynarodowych. 28 czerwca 2006 została przyjęta doOrganizacji Narodów Zjednoczonych jako 192. członek, a od 11 maja 2007 roku jest 47. państwem członkowskimRady Europy[4]. Od 17 grudnia 2010 r. posiada statuskandydata do Unii Europejskiej[5]. Od 5 czerwca 2017 jest 29. państwem członkowskimNATO.
TerminCrna Gora („Czarna Góra”) był używany jako określenie dużej części Czarnogóry w XV wieku[6]. Do końca XIV wieku odnosił się tylko do niewielkiego obszaru plemieniaPaštrovići(inne języki), który się jednak rozszerzył w okresiedynastii Crnojewiciów wGórnej Zecie[6].
Rejon ten był nazywanyStarą Czarnogórą (Стара Црна Гора /Stara Crna Gora) w XIX wieku dla odróżnienia od nowo uzyskanych obszarówBrdy. Czarnogóra zwiększała potem swój rozmiar kilka razy do XX wieku w wyniku wojen zOsmanami, co doprowadziło do aneksjiStarej Hercegowiny oraz częściMetochii i południowegoSandżaku. Później granice zmieniły się nieznacznie, wyłączając Metochię iZatokę Kotorską.
Nazwy kraju typuMontenegro pochodzą odwłosko-weneckiejkalkimonte negro (we współczesnym włoskim byłobymonte nero), która pochodzi prawdopodobnie z czasów hegemoniiWenecji na tym obszarze w średniowieczu. Inne języki, zwłaszcza pobliskie, używają bezpośredniego tłumaczenia wyrażenia „czarna góra”.
Długośćgranic lądowych Czarnogóry wynosi 625 km. Dalsze 293,5 km przypada na granicę morską. Czarnogóra graniczy z następującymi państwami: zChorwacją (25 km),Bośnią i Hercegowiną (225 km),Serbią (124 km),Kosowem (79 km) iAlbanią (172 km)[7].
Czarnogóra zajmuje:
pod względem powierzchni – 39. miejsce w Europie i 157. miejsce na świecie
pod względem ludności – 38. miejsce w Europie i 164. miejsce na świecie
Plužine
Rozciągłośćpołudnikowa Czarnogóry wynosi 1°42′, to jest ok. 189 km. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Czarnogóry. Latem na północy dzień jest dłuższy o ok. 10 min niż na południu, zimą – odwrotnie. Rozciągłośćrównoleżnikowa wynosi 1°55′, czyli ok. 155 km.
Czarnogóra leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego (jest to czas słonecznypołudnika 15°).
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Czarnogóry:
W Czarnogórze przeważającą część powierzchni zajmują tereny górzyste m.in.:Durmitor,Lovćen iGóry Północnoalbańskie (Prokletije). W tym ostatnim znajduje się najwyższy szczytZla Kolata o wysokości 2534 m n.p.m. Niewielkie skrawki terenów nizinnych znajdują się u wybrzeży i nadJeziorem Szkoderskim. Najniżej położone jest wybrzeżeAdriatyku.
Górzystość sprawia, że grunty orne zajmują zaledwie 5% powierzchni.
Liczba mieszkańców w czarnogórskich miastach nie jest duża, stołecznaPodgorica ma ok. 151 tys. mieszkańców. Wiele większych miejscowości takich jakKotor czyBudva ma charakter głównie turystyczny.
Sieć rzeczna Czarnogóry należy do zlewisk dwóch mórz –Adriatyckiego iJońskiego. Główny dział wodny tworzą wysokie grzbietyGór Dynarskich.Tara,Piva,Lim oraz ich dopływy spływają do Morza Czarnego. Do Adriatyku wody swe kierująMorača,Zeta (przezJezioro Szkoderskie i rzekęBuna) oraz wiele krótkich i górskich rzek zasilanych przeważnie ze źródeł podziemnych. Najdłuższą przepływającą przez Czarnogórę rzeką jest Tara, która zmierza w kierunku północno-zachodnim, niemal równolegle do brzegu morskiego oraz grzbietów Gór Dynarskich. Płynące głębokimi kanionami Tara i Piva łączą się, dając początekDrinie. Odmienny bieg mają Morača i Zeta, dwie główne rzeki czarnogórskiego zlewiska Adriatyku. Zeta wpadająca do Moračy, w przeciwieństwie do Tary i Pivy, spływa na południowy wschód. Dolina Moračy położona jest prostopadle do linii brzegowej Adriatyku. Wpadająca do Jeziora Szkoderskiego Morača ma w górnym biegu bardzo duży spadek. Miejscami na odcinku 1 km poziom obniża się aż o 197 m (spadek o 19,7%). Do Adriatyku wpływa też wiele potoków, które są końcowymi odcinkami tzw.ponornic – rzek, które na znacznej długości płyną podziemnymi korytarzami.
Największym zbiornikiem wodnym w Czarnogórze jestJezioro Szkoderskie (czar.Škadarsko jezero). Powstałe w wyniku procesówkrasowych zajmuje dno wielkiegopolja. Wiosną, gdy okalające je niziny ulegają zalewaniu, jezioro osiąga maksymalną powierzchnię 530 km². Jezioro to jestkryptodepresją, co oznacza, że jego dno znajduje się poniżej poziomu morza.
Najstarszym znanym historykom ludem zamieszkującym tereny obecnej Czarnogóry byłoiliryjskie plemię Dokleatów, od których pochodzi rzymska nazwaDuklia, określająca obszar pomiędzy rzekami Zetą i Moracą oraz międzyZatoką Kotorską a Jeziorem Szkoderskim. Ziemie Czarnogóry wchodziły w składimperium rzymskiego; po podziale cesarstwa w 395 r. Czarnogóra znalazła się w jego wschodniej części (późniejszeBizancjum).
Sprzed osiedlenia sięSłowian –Dukljanów w VI wieku zamieszkana była przez plemionailiryjskie. Później stała się niezależnym krajem, zwanyn najpierwDuklja, potem przekształciło się wKrólestwo Zety, a następnieksięstwo Zeta pozostające w zależności od Bizancjum. Od 1170 r. wchodziła w skład państwa serbskiego.
W latach 1498–1499Turcy Osmańscy podbili prawie całą Czarnogórę, z wyjątkiem trudno dostępnych, wysokogórskich terenów, gdzie powstało autonomiczne małe państwo pod władzą władyków, a później od XVII wieku prawosławnych, dziedzicznych biskupów z roduPetrowić-Niegosz
W latach 1711–1714 władyka Daniel rozpoczął walkę przeciwko Turcji, co doprowadziło do klęski, ale zbliżyło kraj do Rosji, która zaczęła wypłacać władykom subsydia. Za rządówPiotra I Petrowicia-Niegosza (1782–1830) Czarnogóra pokonała w 1796 r. pod Krusze armię paszy skadarskiego Mahmuda Buszatlje i faktycznie uniezależniła się odTurcji oraz powiększyła dwukrotnie swe terytorium. W 1843 r. uzyskano od Turcji także obwód Grahovo.
Za rządówwładykiPiotra II (1830–1851) nastąpił wielki rozwój kultury, zaś w 1851 r.Daniel II Petrowić-Niegosz za zgodą Rosji i Austrii został świeckim księciem Czarnogóry i rozpoczął walkę o wolność i niepodległość Czarnogóry (rozważał ścisły związek z Serbią). Stolicą było miasteczkoCetynia, a w 1855 r. powstała pierwsza konstytucja. W 1852 r. zaangażował się w nieudane powstanie wHercegowinie, ale to go nie zniechęciło i przyłączył się do kolejnego, co skutkowało turecką interwencją w 1858 r., kiedy to Turcja zaatakowała Czarnogórę, wysyłając do walki oddział w sile 8000 ludzi pod dowództwem Hüseyina Avni Paşy. W maju 1858 r. w decydującej bitwie pod Grahovacem siły czarnogórskie pod wodząMirko Petrovicia-Niegosza(inne języki) zadały klęskę Turkom, zmuszając ich do rozpoczęcia rokowań. W październiku 1859 roku ustalono przebieg granicy z Turcją, która utraciła sporne tereny.
W 1860 r. po próbach ustalenia granic państwa i reformy jego praw Daniel II Petrowić-Niegosz został zamordowany przez członka opozycji. Nowym władcą zostałMikołaj I Petrowić-Niegosz.
31 lipca 1862 po kolejnym konflikcie z Turcją podpisano układ pokojowy, potwierdzający wytyczone granice i uznający niepodległość nowego państwa. Akt ten umożliwił międzynarodowe uznanie Czarnogóry.
Aczkolwiek w 1989 r. doszło do wystąpienia pro-niepodległościowego, w referendum niepodległościowym z 1992 r. 95,96% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w związku z Serbią, z którą to Czarnogóra utworzyła wówczas nowąZwiązkową Republikę Jugosławii.
W 1999 r. z powoduhiperinflacji, która dotknęła jugosłowiańskiegodinara, władze Czarnogóry wprowadziłyniemiecką markę jako drugą oficjalną walutę, w 2000 r. marka stała się jedyną oficjalną walutą na terytorium Czarnogóry. W 2002 r.marka niemiecka została zastąpiona przezeuro, przez co Czarnogóra jest obecnie jedynym w pełni uznanym państwem, używającym euro jako swojej waluty bez umowy zUnią Europejską.
W 2003 r. Związkowa Republika Jugosławii przekształcona została w luźniejszy związek pod nazwąSerbia i Czarnogóra. Ustalono, że po trzech latach każda z republik związkowych będzie miała prawo rozpisaćreferendum w sprawie niepodległości, które w Czarnogórze odbyło się 21 maja 2006 r.. Według Państwowej Komisji Wyborczej 55,5% głosujących opowiedziało się za niepodległością Czarnogóry. Liczba głosów za secesją spełniła tym samym podwyższone wymogi stawiane przez Unię Europejską, konieczne dla uznania niepodległości państwa (próg 55%).
Nowa, oficjalnaflaga Czarnogóry została przyjęta 12 lipca 2004 roku przez czarnogórskich prawodawców. Nowa flaga powstała na kanwie osobistego sztandaru króla CzarnogóryMikołaja I. Był on czerwony, miał złote obramowanie, złotą farbę na ramionach krzyża oraz inicjały „НI” napisane cyrylicą (odpowiadające „NI” w alfabecie łacińskim) reprezentujące króla Mikołaja (Nikolę) I. Te inicjały zostały pominięte na współczesnej fladze.
Świętem narodowym w Czarnogórze jest dzień 12 lipca, upamiętniającykongres berliński z 1878 roku, podczas którego uznano Czarnogórę za dwudzieste siódme niepodległe państwo na świecie. Również tego dnia, w roku 1941, w Czarnogórze rozpoczęto pierwsze powszechne europejskie powstanie przeciwko państwom osi.
W 2004 roku czarnogórscy prawodawcy wybrali popularną ludową pieśńOj, svijetla majska zoro na hymn narodowy. Oficjalnym hymnem Czarnogóry podczas panowania Mikołaja I była pieśńUbavoj nam Crnoj Gori(inne języki) (Do naszej, pięknej Czarnogóry). Muzykę do niego skomponował syn króla, ks.Mirko Czarnogórski (1879–1918), ojciec ostatniego tytularnego króla, Michała. Popularnym czarnogórskim hymnem jest napisana przez króla Mikołaja I w latach 60. XIX wieku pieśń „Onamo, 'namo!”.
W składrządu Czarnogóry (Vlada Crne Gore) wchodzą:premier, wicepremier orazministrowie. Rządzące stronnictwo to wywodząca się z dawnej partii komunistycznejDemokratyczna Partia Socjalistów Czarnogóry(inne języki) (Demokratska Partija Socialista Crna Gore), która pod koniec lat 90. zmieniła orientację z proserbskiej na niepodległościową. Największą siłą opozycyjną jestRuch dla Zmian(inne języki) (Pokret za Promjene), ugrupowanie liberalnej centroprawicy, powstałe po ogłoszeniu niepodległości w 2006 r. z przekształcenia istniejącej wcześniej proniepodległościowej, ale zarazem niechętnej postkomunistom organizacji skupiającej uczonych, ekonomistów, intelektualistów i polityków –Grupy dla Zmian (Grupa za Promjene). Istnieją także partie mniejszości narodowych: serbskiej, albańskiej i bośniackiej, ugrupowania wyrosłe ze sprzeciwiającego się czarnogórskiej niepodległości ruchu unionistycznego oraz marginalna dziś (dysponuje jednym mandatem w parlamencie)Liberalna Partia Czarnogóry(inne języki) (Liberalna Partija Crne Gore), będąca pozostałością poLiberalnym Związku Czarnogóry(inne języki) (Liberalni Savez Crne Gore), antykomunistycznej, proniepodległościowej i sprzeciwiającej się wojnie bałkańskiej formacji założonej przez grupę dysydentów w 1990 r. i istniejącej do 2005.
Zgromadzenie Czarnogóry (Skupština Crne Gore) uchwala ustawy, ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje premiera, ministrów oraz sędziów wszystkich sądów, zatwierdza budżet i wykonuje wszystkie inne zadania ustalone przez konstytucję. Parlament może udzielićwotum nieufności rządowi większością głosów. Każdy poseł jest wybierany ponad 6 tysiącami głosów; od osiągnięcia tego wyniku zależy liczba posłów w parlamencie. Zgromadzenie liczy 81 posłów[9].
Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore) jest wybierany na pięć lat wwyborach bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prezydent: reprezentuje Czarnogórę w kraju i za granicą, ogłasza ustawy, ma prawoinicjatywy ustawodawczej, ogłasza wybory parlamentarne, przedstawia parlamentowi kandydata na premiera, a także kandydatów na prezesa i sędziów trybunału konstytucyjnego, proponuje terminreferendum, ułaskawia skazanych i wypowiada wojnę.
Gospodarka Czarnogóry opiera się głównie na usługach i późno przechodzi na gospodarkę rynkową. Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego, nominalny PKB Czarnogóry był $ 5,424 miliarda w 2019 roku PKB PPP do 2019 był $ 12,516 mld euro, czyli 20.083 $ na mieszkańca. Według danych Eurostatu, czarnogórski PKB na mieszkańca wyniósł 48% średniej UE w 2018 roku. Bank Centralny Czarnogóry nie jest częścią systemu euro, ale kraj używa „euro jako walutę równoległą”, jednostronnie.
PKB wzrósł o 10,7% w 2007 r. I 7,5% w 2008 r. Kraj wszedł w recesję w 2008 r. W ramach globalnej recesji, przy spadku PKB o 4%. Czarnogóra pozostała jednak celem inwestycji zagranicznych, jedynym krajem na Bałkanach, który zwiększył ilość bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Kraj wyszedł z recesji w połowie 2010 r., A wzrost PKB wyniósł około 0,5%. Jednak znaczna zależność gospodarki Czarnogóry od bezpośrednich inwestycji zagranicznych pozostawia podatność na wstrząsy zewnętrzne i wysoki deficyt w eksporcie / imporcie.
W 2007 r. Sektor usług stanowił 72,4% PKB, a przemysł i rolnictwo stanowiły odpowiednio 17,6% i 10%. W Czarnogórze jest 50 000 gospodarstw rolnych, które opierają się na rolnictwie w celu wypełnienia budżetu rodzinnego.
Czarnogóra ma zarówno malownicze wybrzeże, jak i górzysty region północny. W latach 80. kraj był znanym miejscem turystycznym. Jednak wojny jugosłowiańskie, które toczyły się w krajach sąsiednich w latach 90., okaleczyły przemysł turystyczny i na lata pogorszyły wizerunek Czarnogóry.
Kanion rzeki Pivy
Pod względem liczby odwiedzin Czarnogóra zajmuje 36. miejsce w Europie (spośród 47 krajów), rocznie jest odwiedzana przez 1,6 miliona turystów. Wybrzeże adriatyckie Czarnogóry ma długość 295 km, plaże 72 km. Posiada wiele dobrze zachowanych starożytnych miast.National Geographic Traveler (redagowany raz na dziesięć lat) zalicza Czarnogórę do „50 miejsc życia”, a na okładkę magazynu została wykorzystana fotografia czarnogórskiego nadmorskiego miasta Sveti Stefan. Wybrzeże Czarnogóry jest uważane za jedno z wielkich nowych „odkryć” wśród turystów na świecie. W styczniu 2010 r.New York Times sklasyfikował Czarnogórę w regionie Ulcinj South Coast, w tym obiekty Velika Plaža, Ada Bojana i hotel Mediteran z Ulcinja wśród „31 najlepszych miejsc do odwiedzenia w 2010 roku” w ramach światowego rankingu miejsc turystycznych.
Czarnogóra została również wymieniona przez Yahoo Travel wśród „10 najpopularniejszych miejsc w 2009 roku” do odwiedzenia, opisując to jako „[c] obecnie uważane za drugi najszybciej rozwijający się rynek turystyczny na świecie[10] (tuż za Chinami)”. Każdego roku jest wymieniana przez prestiżowe przewodniki turystyczne, jak na przykład Lonely Planet, jako najlepsze miejsce turystyczne wraz z Grecją, Hiszpanią i innymi popularnymi lokalizacjami.
Branża turystyczna zaczęła się odradzać dopiero w 2000 roku i od tego czasu kraj odnotowuje wysoki wzrost liczby wizyt i noclegów. Rząd Czarnogóry ogłosił rozwój turystyki Czarnogóry jako priorytet. Narodową strategią jest uczynienie turystyki głównym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju gospodarki Czarnogóry. Podjęto szereg działań w celu przyciągnięcia inwestorów zagranicznych. Niektóre duże projekty, takie jak Porto Montenegro są już w trakcie realizacji, a inne lokalizacje, takie jak Plaża Jaz, Buljarica, Velika Plaža i Ada Bojana, mają prawdopodobnie największy potencjał do przyciągnięcia przyszłych inwestycji i stania się atrakcjami turystycznymi na Adriatyku.
W 2016 roku Czarnogórę odwiedziło 1,662 mln turystów (6,5% więcej niż w roku poprzednim), przynosząc przychody na poziomie 925 mlndolarów[11].
Czarnogórska infrastruktura drogowa nie spełnia jeszcze standardów zachodnioeuropejskich. Pomimo rozległej sieci drogowej żadne drogi nie są budowane według standardów autostrady. Budowa nowych autostrad jest uważana za priorytet krajowy, ponieważ są one ważne dla jednolitego regionalnego rozwoju gospodarczego i rozwoju Czarnogóry jako atrakcyjnego obszaru turystycznego.
Obecnie europejskie trasy przechodzące przez Czarnogórę toE65 iE80.
Trzonem sieci kolejowej Czarnogóry jest linia kolejowa Belgrad-Bar, która zapewnia międzynarodowe połączenie z Serbią. Istnieje krajowa sieć rozgałęzień. Trasa Nikšić-Podgorica, która przez dziesięciolecia była obsługiwana jako linia towarowa, jest również otwarta dla ruchu pasażerskiego po pracach przebudowy i elektryfikacji w 2012 r. Kolej w kierunku granicy albańskiej, Podgorica – Szkodra, nie jest używana.
Bar jest głównym portem w Czarnogórze
Czarnogóra ma dwa międzynarodowe lotniska,Port Lotniczy Podgorica iPort lotniczy Tivat. Dwa porty lotnicze obsłużyły 1,1 miliona pasażerów w 2008 r. Do 2020 roku narodowymi liniami lotniczymi byłyMontenegro Airlines. Lotnisko Podgorica znajduje się 11 km na południe od centrum stolicy. Posiada pas startowy o długości 2500 m. W 2019 podgorickie lotnisko obsłużyło 1 297 365 pasażerów, tymczasem port lotniczy w Tivacie 1 367 282.
Port w Barze, główny port morski Czarnogóry, formalnie funkcjonuje od 1906 r., kiedy to rozpoczęto jego konstrukcję wg włoskiego projektu, chociaż niewielka przystań istniała już wcześniej. Instalacje portowe, które zostały zniszczone podczas II wojny światowej, odbudowano i powiększono w latach 1950–1965. Obecnie jest przystosowany do obsługi ponad 5 milionów ton ładunku rocznie, choć rozpad byłej Jugosławii i wielkość czarnogórskiego sektora przemysłowego spowodowały, że port działał przez kilka lat ze stratą i znacznie poniżej przepustowości. Oczekuje się, że przebudowa linii Belgrad-Bar i proponowana autostrada Belgrad-Bar pozwolą wykorzystać przepustowość portu.
Językiem urzędowym w Czarnogórze jest czarnogórski, którego używa większość obywateli. Językami urzędowymi są również bardzo do niego podobne serbski, bośniacki i chorwacki, a także niesłowiańskijęzyk albański. Przed 2006 r. językami urzędowymi były serbsko-chorwacki w Socjalistycznej Republice Czarnogóry (do 1992r) i serbski wjekawicy (powszechny w Czarnogórze wariant „grupy serbsko-chorwackiej”, w którym na miejscu serbskiego „e” występuje „je” np. mleko -> mljeko) w latach 1992–2006.
↑abcdefghWynik spisu powszechnego z 2011 roku.Statistical Office ofS.O.MontenegroStatistical Office ofS.O.,Census 2011 data – Montenegro [online] [dostęp 2013-05-22](ang.).
↑abJohn V.A. Fine. (1994).The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. The University of Michigan Press.ISBN 0-472-08260-4. s. 532.
↑Zamiast kalki z angielskiego, pod względem poprawności w języku polskim powinno być: „drugi na świecie rynek turystyczny pod względem szybkości rozwoju.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
.svg)
