 Cyprian Norwid (1871) (autor zdjęcia:Michał Szweycer) | |||
| Imię i nazwisko | Cyprian Ksawery Gerard Walenty Norwid | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |||
| Data i miejsce śmierci | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Epoka | |||
| Ważne dzieła | |||
 | |||
| |||
| |||
| |||
Cyprian Kamil Norwid (odsłuchajⓘ), właśc.Cyprian Ksawery Gerard Walenty Norwid[1] (ur.24 września1821 wLaskowie-Głuchach, zm.23 maja1883 wParyżu) –polskipoeta,prozaik,dramatopisarz,eseista,grafik,rzeźbiarz,malarz ifilozof[2].
Często uznawany za ostatniego z czterech najważniejszych polskich poetówromantycznych. Wielu historyków literatury uważa jednak taki pogląd za zbytnie uproszczenie, zaliczając jego twórczość raczej doklasycyzmu iparnasizmu.
Przeważającą część swojego życia spędził za granicą, głównie wParyżu, żyjąc w nędzy i utrzymując się z prac dorywczych. Twórczość Norwida, trudna do zrozumienia dla jemu współczesnych, została zapomniana po jego śmierci. Został odkryty ponownie dopiero w okresieMłodej Polski głównie za sprawąZenona Przesmyckiego-Miriama (po części również młodegoWładysława Stanisława Reymonta[3]).
| 4. Szymon Norwid | ||||||
| 2. Jan Norwid | ||||||
| 5. Brygida Świeżyńska | ||||||
| 1.Cyprian Kamil Norwid | ||||||
| 6. Ludwik Zdzieborski | ||||||
| 3. Ludwika Zdzieborska | ||||||
| 7. Anna Sobieska | ||||||
Źródło: genealogia.okiem.pl[4].
Cyprian urodził się w majątku matki,mazowieckiej wsiLaskowo-Głuchy (w połowie drogi pomiędzyRadzyminem aWyszkowem). Został ochrzczony w pobliskim kościele parafialnym wDąbrówce, gdzie znajdują się tablica pamiątkowa oraz akt chrztu. Jego ojcem chrzestnym byłCyprian Szukiewicz. Na cmentarzu parafialnym znajduje się symboliczny nagrobek jego matki Ludwiki ze Zdzieborskich. Imię Kamil wybrał sobie na bierzmowanie[5].
Jego ojciecJan Norwid herbuTopór[6] (1784–1835) był plenipotentemRadziwiłłów herbu Trąby, później administracji Namiestnictwa, matka Ludwika (1798–1825) była jego trzecią żoną. Poeta, wcześnie osierocony, wychowywał się od 1825 r. u prababki Hilarii z Buynów Sobieskiej (sam Norwid chętnie podkreślał, że po kądzieli jego przodkiem był królJan III Sobieski[7]). Rok 1830 ipowstanie listopadowe Norwidowie spędzili w Warszawie. Razem ze starszym bratem Ludwikiem Cyprian uczył się w warszawskim gimnazjum, przerwał naukę nie ukończywszy piątej klasy i wstąpił do prywatnej szkoły malarskiej. Pobierał prywatne lekcje rysunku u znanego warszawskiego malarzaJana Klemensa Minasowicza. Nieregularna i przerwana edukacja Norwida sprawiła, że na dobrą sprawę był samoukiem.
Pierwsze środowisko literackie Norwida stanowili autorzy skupieni wokół redagowanego przezHipolita SkimborowiczaPiśmiennictwa Krajowego. Utrzymywał kontakty z tzw.Cyganerią Warszawską (Seweryn Filleborn,Roman Zmorski,Józef Bohdan Dziekoński,Włodzimierz Wolski), a także zKarolem Levittoux. W 1841 r. zbliżył się doBiblioteki Warszawskiej i salonu Łuszczewskich. Debiutował na łamach Piśmiennictwa Krajowego (nr 8/1840) wierszem „Mój ostatni sonet”.
W 1842 r. Norwid wyjechał doDrezna, oficjalnie dla doskonalenia sztuki rzeźbiarskiej. Podróżował poWenecji iFlorencji. W 1844 r. zamieszkał wRzymie przyVia Quattro Fontane. Pracownia artysty przyvia Sistina była miejscem spotkań artystycznej polonii w Rzymie, do której należał między innymiRomuald Chojnacki, autorPortretu zbiorowego kolonii polskiej w Rzymie, na którym zamieścił między innymi wizerunek Norwida[8]. Do wątków historycznych zainteresowań twórcy należała wówczas nawet tematykaetruska zawarta później wVade-mecum[9].
W tamtym czasie narzeczona poety, Kamila, zerwała zaręczyny, a Norwid poznałMarię z Nesselrodów Kalergis, która stała się jego wielką nieszczęśliwą miłością. Pogorszył się też wtedy stan zdrowia Norwida.
Do 1846 r. poeta podróżował doBerlina, gdzie uczęszczał na wykłady uniwersyteckie i spotkania miejscowej Polonii. Był to dla Norwida okres licznych kontaktów towarzyskich, artystycznych i politycznych. Aresztowany i zmuszony do wyjazdu z Prus w 1846 r. udał się doBrukseli. OkresWiosny Ludów spędził ponownie w Rzymie, gdzie poznał m.in.Mickiewicza iZygmunta Krasińskiego. W czasie rewolucji w Rzymie w 1848 r. wraz z Zygmuntem Krasińskim bronił zagrożonego papieżaPiusa IX[10].
W latach 1849–1852 mieszkał wParyżu, gdzie spotkałJuliusza Słowackiego iFryderyka Chopina, a także zetknął się w salonie Herweghów zTurgieniewem iAleksandrem Hercenem. Sytuacja Norwida była wówczas trudna zarówno ze względów materialnych, jak i z powodu zawodu miłosnego, nieprzyjaznych recenzji krytyki i nieporozumień na tle politycznym. Poeta publikował w poznańskimGońcu Polskim, ale spotkał się z nieprzychylnymi ocenami. Żył w biedzie, postępowały u niego głuchota i ślepota.
W 1853 roku poeta postanowił wyemigrować doStanów Zjednoczonych, powodem jego wyjazdu była beznadziejna sytuacja materialna oraz męcząca go myśl o zatraconej miłości zMarią Kalergis. Do wyjazdu skłoniła go również rada hrabiegoWładysława Zamoyskiego, który prywatnie był jego przyjacielem. Gdy Zamoyski służył jako generał armii Turcji, Norwid w Ameryce szukał ochotników do jego oddziału. Samą podróż Norwid opisał w prozachCzarne Kwiaty orazBiałe Kwiaty. 12 lutego 1853 r. statek "Margaret Evans" dotarł doNowego Jorku. Niedługo po przybyciu doStanów, Cyprian zranił się w rękę rąbiąc drzewo, co poskutkowało zakażeniem. Chorym Norwidem zaopiekowali się jego znajomi, którzy również byli Polakami. Gdy wyzdrowiał, wiosną otrzymał dobrze płatną posadę w pracowni graficznej u Emila Doeplera, niemieckiego artysty o polskich korzeniach. Była to jego ostatnia stała praca w życiu zawodowym[11]. Jesienią poeta dowiedział się o wybuchuwojny krymskiej, w związku z czym zaczął planować powrót do Europy. Pisał do Mickiewicza i Hercena, prosząc ich o pomoc w realizacji planów. W czerwcu 1854 r. Norwid oraz jego przyjacielMarceli Lubomirski wyruszyli w rejs do Europy na pokładzie statku "Pacific", by po dwóch tygodniach dotrzeć do Europy. Doświadczenie amerykańskie wywarło głęboki wpływ na życiu artysty, o czym może świadczyć jego dzieło o tytule "Praca", w którym Norwid opisuje rolę pracy zawodowej w życiu człowieka, realizując popularną wówczas w Ameryce ideę zamiłowania do niej. Warto również zwrócić uwagę na wiersz pod tytułem "Do obywatela Johna Brown" z 1859 roku, w którym Norwid wyraża swój sprzeciw wobec skazaniaJohna Browna, amerykańskiego działacza na rzecz wolności osób czarnoskórych wStanach[12].
W czerwcu 1854 r. Norwid wrócił do Europy z księciem Marcelim Lubomirskim, mieszkał wLondynie, utrzymując się z przygodnych prac artystyczno-rzemieślniczych, po czym udało mu się powrócić do Paryża. Działalność artystyczna Norwida ożywiła się, udało mu się opublikować kilka utworów. W 1863 r. wybuchłopowstanie styczniowe, które pochłonęło uwagę Norwida. Choć sam, ze względu na stan zdrowia, nie mógł wziąć w nim udziału, usiłował mieć czynny wpływ na kształtowanie procesów powstania.
W 1866 r. poeta ukończył pracę nadVade-mecum, chociaż tomu, mimo prób i protekcji, nie udało się wydać. W następnych latach Norwid cierpiał nędzę, chorował nagruźlicę. W 1877 r. przeżył tragedię z powodu nieudanego wyjazdu do Florencji. Bardzo liczył w związku z tym na poprawę stanu zdrowia, wysłał swój dobytek, ale książęWładysław Czartoryski nie udzielił poecie obiecanej pożyczki. Kuzyn Norwida,Michał Kleczkowski, umieścił go wDomu św. Kazimierza na przedmieściuIvry na peryferiach Paryża.
W 1882 r. w jednym z pism warszawskich ukazała się notatka o Domu św. Kazimierza: „…tu mieszkał i umarłOlizarowski, tu dogorywa Cyprian Norwid…”. Od jesieni Norwid leżał w łóżku, często płakał i nikomu się nie zwierzał. Zmarł w przytułku nad ranem 23 maja 1883 r.[13] Część notatek Norwida po jego śmierci została spalona.
Pochowany został na cmentarzu w Ivry. W 1888 roku jego ciało przeniesiono do polskiego grobu zbiorowego nacmentarzu Montmorency. Następnie po piętnastu latach jego szczątki przeniesiono do zbiorowego grobu „domowników” Hotelu Lambert. W 2001 roku Norwid doczekał się godnego upamiętnienia. Wówczas ziemia z jego grobu została przewieziona do Polski i umieszczona wKrypcie Wieszczów Narodowych wKatedrze na Wawelu[14]. W 2021 r. z okazji 200-lecia urodzin artysty, jego symboliczny nagrobek na cmentarzu w Montmorency został odnowiony przezTowarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji ze środkówInstytutu Polonika[13].
Historycy literatury dopatrują się w jego twórczości związków z wieloma nurtami:romantyzmem,klasycyzmem iparnasizmem.Tłumaczył (choć tylko fragmentarycznie)Byrona,Szekspira,Benvenuta Celliniego,Bérangera,Horacego,Tyrteusza,Homera.Po jego śmierci wiele z jego dzieł zostało zapomnianych. Za życia niedoceniany, odkryty ponownie w okresieMłodej Polski. Zaledwie niewielka część twórczości Norwida ukazała się za jego życia, pod koniec XIX wieku odkrył ją i zaczął publikowaćZenon Przesmycki (Miriam). Stąd utarło się przekonanie, że Norwid jako twórca został odrzucony przez współczesnych, by być zrozumianym dopiero przez następne pokolenia „późnych wnuków”. Wśród historyków literatury natomiast trwają spory, na ile był romantykiem, a na ile istotnie wyprzedzał swoją epokę.
Cyprian Norwid stworzył wiele neologizmów dla swoich utworów takich jakzłotomiodna, przyskrzypnąć, za po-lesie, wżywotowzięcie, skrzydlny, dopókąd[15].
W 1908Roman Zrębowicz wydał „Wybór Poezji”[16], zaś w 1910 „Czarne kwiaty” i „Białe kwiaty” Norwida[17]. Zapoczątkowane przezZenona Przesmyckiego „Pisma zebrane” Norwida ukazały się częściowo (tomy A, C, E, F) w 1911 r. (ostatni tom właściwie w 1946 r., choć z datą 1911). „Dzieła” Norwida (w jednym tomie, z obszernym wstępem, bez aparatu krytycznego) wydał w 1934 r.Tadeusz Pini. W latach 1936–1939 ukazały się „Wszystkie pisma po dziś dzień w całości lub fragmentach odszukane” w wydaniu Zenona Przesmyckiego (tomy 3-9). W roku 1968 ukazały się „Pisma wybrane” (tomy I-V). Ich wydawcą byłJuliusz Wiktor Gomulicki, zasłużony odkrywca norwidianów, biograf i komentator Norwida. Ukoronowaniem jego pracy, zmierzającej do wprowadzenia Norwida, poety, myśliciela, artysty, do narodowej kultury, było krytyczne wydanie w latach 1971–1976 jegoPism wszystkich. Składają się one z jedenastu tomów zawierających cały dorobek literacki poety wraz z jego listami i reprodukcjami dzieł plastycznych. Kolejne, w pełni krytyczne wydanie „Dzieł wszystkich” poety pod kierunkiem prof.Stefana Sawickiego powstaje w ramach projektu realizowanego przez Towarzystwo NaukoweKatolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W realizacji projektu uczestniczą najwybitniejsi polscy norwidolodzy. Do chwili obecnej z zaplanowanego na 17 tomów cyklu ukazały się tomy: III, IV, V, VI, VII, X.
W kancelarii parafialnej pobliskiej wsiDąbrówka zachował się akt chrztu poety, a na miejscowym cmentarzu znajduje się nagrobek jego matki – Ludwiki. W dąbrówieckim kościele znajdują się też tablice upamiętniające jego chrzest, a w miejscu narodzin znajduje się dworek[18] wraz z parkiem, stanowiący niegdyś własność matki poety (obecnie własność prywatna Karoliny Wajdy, która zaprasza zorganizowane grupy do zwiedzania części dworu wraz z folwarkiem).
Osobny artykuł:Poematy Cypriana Kamila Norwida.
Osobny artykuł:Pisma polityczne Cypriana Kamila Norwida. Osobny artykuł:Proza fabularna Cypriana Kamila Norwida. Osobny artykuł:Proza medytacyjna Cypriana Kamila Norwida. Osobny artykuł:Pisma literackie i artystyczne Cypriana Kamila Norwida. Osobny artykuł:Moralia Cypriana Kamila Norwida. Osobny artykuł:Dramaty Cypriana Kamila Norwida.
C.K. Norwid był autorem kilkunastu obrazów olejnych, z których do dziś przetrwały cztery. Alegoryczne przedstawienie odrodzonej Polski pod nazwąJutrznia od grudnia 2007 r. znajduje się w zbiorachMuzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu. Inne obrazy to np.: Orzeł, Kosynier.
na podstawie: opracowaniaJuliusza Wiktora Gomulickiego ze wstępuPism wybranych C.K. Norwida, PIW, Warszawa 1968
NaKUL-u powstał Zakład Badań nad Twórczością Cypriana Norwida. Pozycje wydane przez Zakład:
