Cuzco lubCusco (kecz.Qosqo lubQusqu) – miasto położone w południowej częściPeru na wysokości 3326 m n.p.m.
Obecnie stolicaregionu Cuzco, liczba mieszkańców w 1990 r. wynosiła 275 tys. Miasto zostało założone przez pierwszego władcęInkówManco Capaca w XII wieku. W 1533 r. zdobyte przez oddziałyFrancisco Pizarro. Podczas powstaniaManco Inki w 1536 r. miasto zostało spalone.Hiszpanie w tym samym miejscu zbudowali swoje miasto.
Kilkakrotnie nawiedzane przez silne trzęsienia ziemi (w 1650, 1950 i 1986 r.). W czasach Imperium Inków w Cuzco znajdowała się stolica państwa. Nazwa Cuzco w językukeczua oznaczapępek świata, lub – według innej wersji – pochodzi od frazy w języku aimara "qusqu wanka", "skała sowy", czy też "skała, na której usiadła sowa"[1]. Największy rozkwit miał miejsce w drugiej połowie XV wieku, za panowaniaPachacutiego. Z czasów inkaskich zachowały się pozostałości zabudowań.
W centralnej części miasta wytyczony został plac o wymiarach 550 x 250 m. Przez niego przepływała rzeka Huatanay. Na placu wzniesiono pałac władcy Inków, zwany Ccsana,Dom Dziewic SłońcaAcllas (na jego murach założono klasztor św. Katarzyny) oraz pałacHuayna CapacaAmarucancha. Dominującą budowlą byłaświątynia SłońcaCoricancha. Na jej ruinach powstał klasztor dominikanów. Do świątyni należały kapliczki poświęcone bóstwom: Księżycowi, Wenus, Piorunowi oraz Gwiazdom. Kapliczki miały kształt prostokąta. Do środka prowadziły jedne drzwi, wewnątrz znajdowały się nisze. Świątynia Słońca miała jedną ze ścian pokrytą złotymi płytkami, wewnątrz znajdował się słoneczny dysk odnaleziony przez Hiszpanów w 1571 roku. W ruinach pałacu należącego doInki Roca znajduje się dwunastokątny kamień idealnie wpasowany w mur. Kamień ten stanowi atrakcję turystyczną i jest przykładem mistrzostwa inkaskich budowniczych.
W pobliżu Cuzco, na zboczachSacsayhuamán, około 1438 r. za panowaniaPachacuteca[2], zbudowana została twierdza o potrójnej, zygzakowatej linii murów obronnych. Plan twierdzy przypomina paszczę pumy, a 22 zygzaki murów to jej zęby. Mury obronne twierdzy zbudowane zostały bez użycia zaprawy z wielokątnych bloków kamiennych, różnej wielkości (największy waży ok. 300 t). Bloki zostały ściśle do siebie dopasowane w celu zapewnienia stabilności konstrukcji. Wewnątrz twierdzy wzniesiona została baszta na planie koła, z wewnętrznym dziedzińcem, otoczona podwójnym murem. Miała stanowić ostatni punkt oporu. Na trzech tarasach w obrębie murów obronnych pobudowano pomieszczenia mieszkalne, magazyny, zbiornik na wodę zasilany podziemnym systemem kanałów. W twierdzy, przez pięć miesięcy bronił sięManco Inca w 1536 r. podczas antyhiszpańskiego powstania. Po jego upadku twierdza została zburzona.
Do innych zabytków znajdujących się w pobliżu Cuzco należą pozostałości zabudowańTambomachay. Jest to budowla złożona z dwóch brył w kształcie tarasów wykonanych z wygładzonych ciosów kamiennych. Po nich nieustannie przepływa woda o właściwościach leczniczych. W murach wykonane są ślepe wnęki o wysokości ponad 1,5 m. Miejsce to, najprawdopodobniej związane z kultem wody, nazywane jestKąpieliskiem Inki.
Ruiny Tambomachay w pobliżu Cuzco
Skalne sanktuariumKenko, pełniło rolę obserwatorium astronomicznego. Jest to okrągła, kamienna budowla wzniesiona wokół megalitu zwanegointihuatana, czyli "miejsce, gdzie przystaje słońce". Na skalnej płycie przykrywającej grotę wyryte są rośliny i zwierzęta symbolizujące panowanie Inki nad naturą. Wewnętrzne nisze najprawdopodobniej były miejscem składania mumii przygotowanych do rytuałów pogrzebowych. Grota uważana jest za grobowiec Inki Pachacutiego.
Do zespołu zabudowań Cuzco należy także położona we wsi Cacha świątyniaWirakoczy. Jest to największa inkaska świątynia. Zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 100 x 26,5 m. Konstrukcja świątyni składa się z czterech naw przedzielonych pośrodku wysokim, 12,0 m murem wykonanym zcegieł adobe. Mur postawiony jest na kamiennym fundamencie. W murze wykonano szereg drzwi i okien. Dwuspadowy, kryty słomą dach, wsparty był na dwóch rzędach ceglano-kamiennychkolumn. Plac, przy którym stoi świątynia, otoczony był zabudowaniami mieszkalnymi przeznaczonymi dla kapłanów.
Do zabytków związanych z hiszpańskimikonkwistadorami należą przede wszystkim liczne kościoły i klasztory, wśród nich: kościół La Compañia de Jesús z 1571 r. zbudowany na fundamentach pałacu władcy Inków Huayna Kapaka,katedra z 1559, w której pochowany został kronikarz dziejów inkaskichInca Garcilaso de la Vega (El Inca), kościółEl Triunfo z 1536 r.
.svg)
