Cohortes urbanae (l.p.Cohors urbana;łac. kohorty miejskie) – wstarożytnym Rzymie zbrojnaformacja policyjna dbająca o bezpieczeństwo najważniejszych miast. Kohorty miejskie stacjonowały przede wszystkim w samymRzymie, ale także wPuteoli,Ostii,Carthago iLugdunum[2][3]. Wszystkimi jednostkami na danym terenie dowodził z urzęduprefekt miejski[4].
Niewiele wiadomo na temat początków służb policyjnych Rzymu. Temat ten jest rzadko opisywany przez autorów antycznych, o wiele częściej pojawiają się wzmianki o służących w odległych zakątkach państwa legionistach czy cieszących się prestiżem członkach gwardii pretorskiej[5]. Wiadomo, że za utrzymanie porządku w mieście w czasach królestwa odpowiadaliliktorzy iviatores[5][6], a w czasach zamieszek lub wojen wspomagali ich żołnierze regularnej armii[5].
Dopiero w czasach republikańskich powstały wyspecjalizowane służby zajmujące się ochroną porządku w mieście[5]. Po zakazaniu przez senat w 186 p.n.e.Bachanaliów, konsule poleciliedylom kurulnym pojmanie wszystkich kapłanów, aedylom plebejskim uniemożliwienie potajemnych obchodów zakazanego święta[5]. Z koleitriumviri capitales iQuinqueviri uls cis Tiberim mieli wystawić warty nocne w całym mieście[5]. Choć nie jest to poświadczone w źródłach starożytnych, autorzy współcześni zakładają, że wartownicy stanowili stałą służbę policyjną i rekrutowali się przede wszystkim spośród należących do państwaniewolników[5][7].
Formacja powstała za czasówOktawiana Augusta, częściowo z zamiarem zrównoważenia ogromnych sił (i wpływów)pretorian stacjonujących wRzymie[8]. Faktycznie kilkukrotnie między wspierającymi różne strony konfliktów politycznych oddziałami pretorskimi i miejskimi dochodziło do walk. Podczas zamieszania po zamordowaniuKaliguli i obwołaniu cesarzemKlaudiusza przejście kohort miejskich na stronę tego ostatniego zadecydowało o jego zwycięstwie i ustąpieniu senatu[9]. Mimo znaczenia politycznego główną rolą było jednak chronienie Rzymu i przeciwstawianie się rozmaitym gangom i bandom, kontrola tłumu w wypadkutumultu, oraz patrolowanie ulic miasta.
Pierwotnie formacja składała się z trzech kohort, za czasówdynastii klaudyjskiej ich liczbę zwiększono do czterech, a ostatecznie być może do pięciu (w tym czasie siły gwardii pretorskiej wzrosły do ośmiu kohort)[2]. Kohorty wywodzące się z miasta Rzym, zarówno stacjonujące w nim, jak i przesunięte do innych miast[3], posiadały numerację zgodną z numeracją kohort pretorskich, odCohors X Urbana doCohors XV Urbana[2]. Znany jest jednak także przypadekCohortis I Flaviae Urbanae stworzonej od podstaw w Lugdunum na bazie grupy legionistów, którzy podczasroku czterech cesarzy wspierali byliWiteliusza w jego walce o panowanie nad imperium rzymskim[3]. Poza Lugdunum, „drugą stolicą cesarstwa”, jednostki kohort miejskich strzegły także m.in. cesarskiego skarbca w Kartaginie[3].
W rzadkich przypadkach żołnierzecohortes urbanae ruszali na polebitwy. Wiadomo, że formacja poniosła ciężkie straty podczas wojen domowych i za czasówWespazjana; w latach 70.I wieku konieczna była jej odbudowa i reorganizacja, prawdopodobnie kierowana przezMucianusa[2]. Niektórzy autorzy uważają także, że nieobecnośćCohortis XIII Urbanae w Rzymie od połowy 85 roku, poświadczona w zachowanych dokumentach, mogła być spowodowana jej wyruszeniem zDomicjanem nawojnę przeciwko Dakom[2]. Żołd żołnierzy zCohortes urbanae wynosił 500 denarów rocznie. Służba tam była uznawana za zaszczytną i dobrze płatną.
Służba w formacji trwała 20 lat od chwili zaciągnięcia się w szeregi formacji lub, w przypadku przeniesienia z innej jednostki wojskowej, od chwili wstąpienia dolegionów czyauxilii[2]. Żołnierzom służącym w kohortach miejskich, podobnie jak tym służącym w auxilii,flocie i gwardii pretorskiej, przysługiwał po zakończeniu służbydyplom wojskowy poświadczający przyznanie impraw obywatelskich i prawa do zawarcia małżeństwa, czasem także z kobietą nie posiadającą praw obywatelskich[2].