 Codex Borgianus, tekst koptyjski | |||
| Oznaczenie | T | ||
|---|---|---|---|
| Data powstania | V/VI wiek | ||
| Rodzaj | |||
| Numer | 029, 0113, 0125, 0139 | ||
| Zawartość | |||
| Język | |||
| Rozmiary | 26 × 21 cm | ||
| Typ tekstu | |||
| Kategoria | II | ||
| Miejsce przechowywania | |||
| |||
Codex Borgianus (łac.), oznaczany symbolamiT albo029 (Gregory-Aland) lub ε5 (von Soden) – grecko-koptyjski kodeksuncjalnyNowego Testamentu,paleograficznie datowany na V lub VI wiek. Nazwa kodeksu pochodzi od jednego z jego byłych właścicieli. Zachował się we fragmentarycznym stanie, niektóre jego partie były klasyfikowane jako odrębne rękopisy (0113, 0125 oraz 0139). Kodeks cytowany jest w krytycznych wydaniach greckiegoNowego Testamentu.
Poszczególne partie kodeksu przechowywane są w trzech bibliotekach świata. Całość stanowi 31 kart, z których część jest fragmentaryczna. 21 kart przechowywanych jest wBibliotece Watykańskiej (Borgia Coptic 109), 2 karty w Nowym Jorku (Morgan Library & Museum M 664A). Ponadto trzy karty oraz fragmenty pięciu, sklasyfikowane jako 0113, 0125 i 0139, przechowywane są wParyżu (Biblioteka Narodowa Francji).
Zachowało się 31 kart kodeksu, z których 24 przetrwało w pełnej, natomiast 7 we fragmentarycznej formie (według Schmitza oraz Minka)[1]. Według Alanda zachowało się 26 pełnych kart oraz 5 fragmentów[a][2]. Partia kodeksu oznakowana przy pomocy symbolu 029 zawiera 23 kart (26 na 21 cm), z fragmentamiŁk 22-23 iJ 6-8[3]. Karty kodeksu zostały ułożonein quarto (tj. dwie złożone w połowie karty w jednym foliale)[4].
Tekst pisany jest dwiema kolumnami na stronę, ale tekst grecki i koptyjski (dialekt saidzki) znajdują się nie w sąsiednich kolumnach, lecz na przeciwległych stronach. Tekst koptyjski znajduje się na stronie recto, tekst grecki na stronie verso[1]. Kolumna obejmuje 26-33 linijek[2]. Linijki są krótkie, zawierają zaledwie 6-9 liter. Litery są wielkie, okrągłe, jedynie na krawędzi bywają ściśnięte[5]. Występuje paginacja[6][7], oryginalny rękopis zawierał prawdopodobnie 297 kart[8].
Pismo jest pisane w sposób ciągły, jedynie pojedyncze kropki zaznaczają przerwy zgodnie z podziałemkolometrycznym[9]. Kształty greckich liter mają cechy pisma koptyjskiego, wśród liter wyróżniają się swoim kształtemalfa oraziota[9]. W tekście koptyjskim alfa ma okrągłą formę od dołu,delta ma szeroką podstawę,mi ma głębokie siodło, górne ramię literyepsilon jest bardziej rozciągnięte w prawo niż dolne ramię (przypomina to górną część sigmy),sigma jest okrągła u podstawy,ypsilon jest wielki[10]. Okazjonalnie stosujeprzydechy iakcenty[11]. Tekst Ewangelii nie jest dzielony ani według rozdziałów, ani według sekcji[12]. Kopista popełniał błędyitacyzmu[5].
Grecki tekst:
Ewangelia Łukasza 6,18-26; 18,2-9.10-16; 18,32-19,8; 21,33-22,3; 22,20-23,20; 24,25-27.29-31;
Ewangelia Jana 1,24-32; 3,10-17; 4,52-5,7; 6,28-67; 7,6-8,31[13].
Saidzki tekst:
Ewangelia Łukasza 6,11-18; 17,29-18,9; 18,?-42; 21,25-32; 22,12-23,11; 24,18-19; 24,21-23;
Ewangelia Jana 1,16-23; 3,2-10; 4,45-52; 6,21-58; 6,58-8,23[1].
Grecki tekstkodeksu reprezentujealeksandryjską tradycję tekstualną z pewną liczbąbizantyjskich naleciałości. Tekst jest zbliżony doKodeksu Watykańskiego[3]. Kodeks był wysoko oceniany przez dawnych krytyków tekstu. Porter w 1848 roku ocenił, że spośród rękopisów Nowego Testamentu jedynie Kodeks Watykański przewyższa go wiekiem[14]. Odkrycie nowych rękopisów spowodowało, że zmalało zainteresowanie rękopisem i nie był już tak wysoko oceniany.Aland określił go jako „egipski tekst” i zaklasyfikował doKategorii II[2]. W Ewangelii Łukasza tekst jest pokrewny oraz Kodeksowi Watykańskiemu[b]. Zgadza się z nimi częściej, niż one ze sobą i prawdopodobnie jest najbliższy do archetypu grupy. W Ewangelii Jana w dalszym ciągu wykazuje pokrewieństwo do tych dwu rękopisów, jednak już w znacznie mniejszym stopniu. W Ewangelii Jana dochodzi do głosu elementbizantyński (podobnie kodeks Regius)[15]. Tekst grecki oraz koptyjski nie zawsze są z sobą zgodne[14].
Brak tekstu Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa)[16], J 5,4 (anioł poruszający wodę)[13] orazPericope adulterae (7,53 – 8,11)[17]. Teksty te są nieobecne w wielu starożytnych rękopisach[18].
Brak wiersza Łk 23,17, w czym jest zgodny z Bodmerem XIV–XV,A,B,L,070, 892[19]. Wiersz jest traktowany przez krytyków tekstu jako późniejsza glossa dodana w oparciu o Mt 27,15 i Mk 15,6[20].
W J 1,28 stosuje βηθαβαρα (Betabara) zamiast βηθανια (Betania), w J 5,2 βηθσαιδα (Betsaida) zamiast βηθεσδα (Betezda) albo βηθζαθα (Betdzata)[21].
Antonio Agostino di Giorgio, pierwszy wydawca tekstu, datował kodeks na IV wiek[22].Scholz datował na V wiek[14], jak równieżTischendorf. Tischendorf do takiego wniosku doszedł po analizie tekstu koptyjskiego, który porównał z koptyjskimpalimpsestem zawierającym tekst 1 Krl 8,58-9,1 i który on sam datował na wiek V[c][11].Kenyon[6],Gregory (uczeń Tischendorfa)[23] oraz Aland datowali na V wiek[1]. Amélineau datował fragmenty przechowywane w Paryżu na wieki VIII-X (każdy inaczej)[24]. Pasquale Orsini[8] oraz Balestri datowali na VI wiek[25]. Obecnie datowany jest przezINTF na V wiek[2].
Kodeks prawdopodobnie pochodzi zBiałego Klasztoru w Egipcie[26].
Do Europy kodeks został przywieziony przez bliżej nieznanego mnicha.Samuel Prideaux Tregelles przypuszczał, że ów mnich był nieświadomy tego, jaką wartość ma kodeks, i dlatego zaprzepaścił większą część jego kart[12]. Fragment 13 kart kodeksu z tekstem J 6,21-59; 6,68-8,23 był własnością kardynałaStefana Borgii (stąd jego nazwa), przechowywany był wMuseum Borgianum[23]. Tekst owych 13 kart, zarówno grecki, jak i koptyjski, został wydany w 1789 roku przez Agostina Antonia Giorgia[27].
Katalogując koptyjskie rękopisy przechowywane w Museum Borgianum,Jörgen Zoega w 1810 roku zauważył, że 8 innych kart z greckim tekstem Łk 22,20-23,20 i koptyjskim Łk 22,12-23,11 należało do tego samego kodeksu, co Borgianus[28]. Całość przekazana została później Bibliotece Watykańskiej[23]. Samuel Tregelles po zapoznaniu się z publikacją Zoegi poinformował Henry’ego Alforda, że Borgianus zawiera również fragment Ewangelii Łukasza. Fragment Ewangelii Łukasza zostałskolacjonowany przez Bradleya Alforda[11][29], brata Henry’ego, i wykorzystany w 1859 roku w czwartym wydaniu greckiego Nowego Testamentu[11]. Tregelles jeszcze w 1856 roku nie był świadomy, że Borgianus zawiera fragment Ewangelii Łukasza[12]. Dopiero w 1860 roku zapoznał się z publikacją Zoegi. Przy okazji wyraził przypuszczenie, żeKodeks 070 może być częścią tego samego rękopisu[30]. Partia rękopisu określana jako Vaticanus Borgianus copticus 109 ułożona została w dwóch drewnianych kasetach, wraz z innymi koptyjskimi fragmentami. 13 kart z tekstem Jana 6,28-67; 7,6-8,31 przechowywanych jest w kasecie nr 7 (Borgia Coptic 109, Cass. 7, 65.2), 8 kart z tekstem Łukasza 22,20-23,20 w kasecie nr 18 (Cass. 18, 65.1)[31][32].
Po publikacji Amélineau z 1895 roku stały się znane trzy kolejne fragmenty kodeksu przechowywane W Bibliotece narodowej Francji w Paryżu. Uznał je jednak za trzy odrębne rękopisy. Datował je na wiek VIII i IX[33]. Są one przechowywane w czterech kolekcjach zespołu archiwalnego poświęconego koptyjskim rękopisom i przemieszane z fragmentami innych koptyjskich rękopisów (BnF, Copte 129,7.8.9.10)[32].
W 1912 roku Henry Hyvernat nabył w Kairze dwie karty z grecko-koptyjskim tekstem Ewangelii Łukasza do kolekcji Johna Pierponta Morgana[34]. Są one przechowywane wMorgan Library & Museum M 664A w Nowym Jorku[32].
Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął goJohann Jakob Griesbach, który nadał mu siglumT. Griesbach korzystał z wydania Giorgia oraz Scholza i znał wyłącznie fragmenty Ewangelii Jana[22]. Kodeks badany był przezA. Bircha, któryskolacjonował grecki tekst 029 (tylko w Ewangelii Jana). Birch sporządził również opis kodeksu[35]. Fotograficznefacsimile wydaliÉmile Amélineau,William Hatch,Ferdinand Cavallera, Eugène Tisserant i Ambrogio M. Piazzoni (w kolorze)[8].
Gregory w 1908 roku nadał mu siglum029[36], natomiast fragmenty opisane przez Amélineau Gregory oznakował symbolami: 0113 (Soden ε50), 0125 (ε99) i 0139 (ε1002)[37]. Wszystkie razem stanowią 26 kart oraz 5 fragmentów[2].
Przygotowując krytyczne wydanie koptyjskiej Biblii w dialekcie saidzkim, George W. Horner w 1911 roku uznał, że przechowywane w Paryżu fragmenty określane jako 129.7 i 129.8 należą do tego samego rękopisu, co Borgianus, i oznaczył je przy pomocy tego samego siglum (jakoβ). Fragment 129.9 sklasyfikował jednak osobno (jakoα)[38]. Podobnie Adolphe Hebbelynck w 1912 roku uznał te fragmenty za jeden rękopis (jako Borgia LXV)[39] i w taki sposób te fragmenty są katalogowane na liście koptyjskich rękopisów Nowego Testamentu[25]. Jednak na liście greckich rękopisów paryskie fragmenty oznaczane są różnymi siglami (0113, 0125, 0139)[40].
Karty z kolekcji Johna Pierponta Morgana zostały opisane przez Kennetha Willisa Clarka w 1937 roku, w opublikowanym przezeń katalogu greckich rękopisów przechowywanych w USA i zidentyfikowane jako część Kodeksu Borgianus[34]. W 1963 roku Kurt Aland owe dwie karty wciągnął pod siglum 029 i odtąd pod tym siglum kryją się 23 karty kodeksu[40].
Borgianus jest cytowany we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu Nestle-Alanda (NA26[41], NA27[42]), (UBS4)[43].
