Widok ogólny cmentarza Na RossieMauzoleum Matka i Serce Syna (1936)Mauzoleum Matka i Serce Syna (2010)GróbJoachima Lelewela (2010)Cmentarz wojskowy (2008)Zdewastowany gróbJózefa Montwiłła (2005)
Cmentarz Na Rossie[a] (cmentarz misjonarzy na Rossie,lit.Rasų kapinės) – zabytkowy zespółcmentarny wWilnie, naRossie, o powierzchni 10,8 ha.
Cmentarz Na Rossie jest jedną z czterech polskichnekropolii narodowych. W skład zespołu cmentarnego wchodziStara Rossa (1769/1801),Nowa Rossa (1847),Cmentarz Wojskowy (1920),mauzoleumMatka i Serce Syna (1936).
Według pochodzących jeszcze z XIX wieku koncepcji pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie pochodzi z 1436, grzebano tu ofiarymorowego powietrza, a pierwszy cmentarz zamiejski powstał z inicjatywy parafii św. Józefa i Nikodema zaOstrą Bramą w 1769[3], miał 3,5 ha i znajdować się miał pod opieką jezuitów z kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego[4].
Jako nekropolia miejska został przejęty w 1801 roku[5]. ZachowaneMetryki pogrzebowe Góry Zbawiciela czyli księgi pogrzebowe kościoła misjonarzy, wskazują, że jako pierwszy na cmentarzu w roku 1801 pochowany został burmistrz Wilna Jan Müller, niedługo potem magistrat uregulował prawne kwestie związane z funkcjonowaniem cmentarza[4]. W roku 1802 wzniesiono zaś pierwszekatakumby, w 1814 miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru o tereny nazywane obecnie Wzgórzem (Górką) Literatów. W 1820 teren cmentarza otoczono murem, a w 1840 ks. Józef Bogdanowicz zainicjował wybudowanie w pobliżu katakumb neogotyckiej kaplicy pogrzebowej. Od tego czasu cmentarz uznawano za elitarny, chowano osoby zasłużone lub stojące wyżej w hierarchii społecznej. W 1847 w związku z wyczerpaniem się możliwości grzebalnych powstała nowa nekropolia po drugiej stronie ulicy Listopadowej tzw. Nowa Rossa[6]. Po 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii, nagrobki były niszczone przez wandali, teren cmentarza stał się miejscem spotkań półświatka, który rozbijał nagrobki, niszczyłepitafia, a wszystko przy biernej postawie nowych władz. W wielu grobowcach urządzono składy materiałów budowlanych oraz warsztaty, a z części zdemontowano epitafia[7]. Tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952, kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków w 1967, a dwa lata później, w 1969, wpisany dorejestru zabytków.
Wiele z zachowanych na cmentarzu obiektów zabytkowych znajduje się w złym stanie technicznym[8]. Od 1990 konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowySpołeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą[9].
Cmentarz zajmuje strome wzgórzemorenowe o różnicy poziomów ok. 30 metrów, na wyniosłości tej znajdują się cztery wzniesienia tj. Górka Literacka, Górka Anielska, Wzgórze Pomocne i Wzgórze Południowe[7].
Powstał w 1920 na niewielkim terenie przed Starą Rossą, po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się gróbMarii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercemJózefa Piłsudskiego. Nagrobek wieńczy płyta wykonana zgranitu wydobytego na terenie polskiej wsikresowejBronisławka naWołyniu. Płyta została obrobiona i oszlifowana przez Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy ulicy Powązkowskiej (zakład ten mieści się w tym miejscu do dziś), tam też został wykuty słynny napis na płycie: „Matka i serce syna”[10].
Przy bramie wejściowej znajduje się kwatera żołnierska o powierzchni 0,2 ha, na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919–1920 wwalkach o Wilno, a także żołnierzeArmii Krajowej polegli podczasoperacji Ostra Brama w 1944 roku[11].
Pierwsze pochówki na terenie Nowej Rossy miały miejsce około 1847 roku. Jednak do początku wieku XX cmentarz nie był uporządkowany, nie był też zaznaczany na mapach Wilna. Regulację cmentarza przeprowadzono na początku XX wieku, zakupując w tym celu grunty od Maurycego Potockiego (transakcja ostatecznie sfinalizowana została w roku 1914)[12]. Nowa Rossa znajduje się na wschód od Starej Rossy. Pochowani są tu mieszkańcy Wilna oraz żołnierze polegli w latach 1919-1920. Mogiły żołnierzy tworzą część nazywaną Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim. Spoczywają tam m.in. członkowie Samopomocy Wileńskiej, czyli pierwszej samoistnie powstałej polskiej władzy w mieście. W centralnym punkcie kwatery żołnierzy polskich znajduje się kolumna z napisem „Wilno swoim wybawcom”[7].
Na cmentarzach spoczywają polscy żołnierze polegli w bojach 1919,1920,1939 i1944, a także znane postacie polskiej, białoruskiej i litewskiej historii, m.in.:
Adam Ferdynand Adamowicz – jeden z pionierów weterynarii polskiej, prezes Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego
Jonas Vileišis – litewski dziennikarz, polityk i prawnik, burmistrzKowna (1921–1931)
Petras Vileišis – litewski inżynier i przedsiębiorca, brat Jonasa
Michał Węsławski (1849–1917) – prezydent Wilna w latach 1905-1916, adwokat, polski działacz oświatowy
Witold Węsławski (1855–1930) – polski działacz oświatowy, lekarz, wieloletni prezes polskiego Towarzystwa „Oświata” i Polskiej Macierzy Szkolnej Ziem Wschodnich, brat Michała
Emilia Węsławska (1863–1921) – tłumaczka literatury pięknej, rzeczniczka równouprawnienia kobiet, aktywistka na rzecz krzewienia oświaty narodowej, żona Witolda
W 2010 roku, z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą, uruchomiono stronę internetową z historią cmentarza, gdzie można zobaczyć stare i współczesne zdjęcia oraz poznać pełną listę pochowanych tam osób[13].
↑Krzysztof Wałejko (z zespołem red. ks. Marek Borysiak, Anna Franko, Irena Jutkiewicz i Katarzyna Jutkiewicz: Praktyczny przewodnik po Wilnie. Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Krzysztof Wałejko”, Suwałki 2003, s. 103-106.ISBN 83-918978-2-6.
↑abcAdam Dylewski: Wilno (cykl Miasta Marzeń. Agora S.A., Warszawa 2009, s. 177-183.ISBN 978-83-60174-90-6.
↑Bartłomiej Gutowski, Dwudziestowieczne dzieje i sztuka cmentarza Na Rossie, w: Cmentarz Na Rossie w Wilnie. Historia, sztuka, przyroda, pod red. A.S. Czyż i B. Gutowskiego, Warszawa 2019, s. 35-36,ISBN 978-83-66172-13-5
54°40′06″N 25°18′16″E/54,668333 25,304444
_(cropped).jpg)
.jpg)
Z tym tematem związana jest kategoria:Pochowani na cmentarzu Na Rossie w Wilnie.
