Obrzędem charakterystycznym dla chrześcijaństwa jestchrzest – podstawowy elementinicjacji, związany z użyciemwody, choć część wyznań używa tego pojęcia w szerszym znaczeniu. Kościoły mają różne zdania o warunkach ważności chrztu, np. kto może go udzielać i czy może go przyjąćdziecko.
W kolejnychepokach historycznych chrześcijaństwoupowszechniało się na różnych terenach, ale teżdzieliło (fragmentowało) lub zanikało. Wstarożytności stało się religią dominującą kilkupaństw, między innymiCesarstwa Rzymskiego. Wśredniowieczu upowszechniało się na nowych terenachEuropy, ale na niektórych ziemiach było wypierane przezislam, tymczasowo lub trwale. Wnowożytności chrześcijaństwo zaczęło przeważać na dalszych terenachStarego Świata i na większościNowego. Z drugiej strony nowożytność przyniosła dalsząislamizację niektórych terenów chrześcijańskich oraz dalszą krytykę religii Chrystusa. Niektóre kraje historycznie chrześcijańskie jakCzechy iEstonia stały się w większościniereligijne. Mimo to w latach 20. XXI wieku chrześcijaństwo pozostaje największą religią świata, skupiającą 32% ludności, z czego ponad połowa tokatolicy, ponad jedna trzecia –protestanci, a większość pozostałychprawosławni[3].
Zgodnie z najstarszymiCredo (IV w. n.e.) Jezus jest współistotny zBogiemjudaizmu i nosi boski tytuł –Pan (Kyrios,Adonai), którego to rzeczownikażydzi i zdecydowana większość chrześcijan używają jako zamiennikaimienia własnego samegoStwórcy.
Przekazywanie depozytu wiary chrześcijaństwo urzeczywistniało najpierw poprzez ustne przepowiadaniekerygmatu oraz przezpisma apostolskie, spisane za życiaapostołów, czyli pierwszych dwunastu uczniów Jezusa, których wybrał jako nowych patriarchów Kościoła – Ludu Bożego Nowego Przymierza, na wzór 12 pokoleńJakuba. Odczytywano je razem zBiblią hebrajską (na początku głównieProroków) na uroczystych zebraniach niedzielnych.[potrzebny przypis]
Po śmierci apostołów i po długim procesie rozeznawania, ustalonokanon pism apostolskich[5] uznanych za autentyczne. Według niektórych wyznań (prawosławny i rzymskokatolicki) dalszy przekaz wiary dokonuje się przezTradycję – która wyjaśnia pismaNowego Testamentu, i której podstawowe prawdy zostały sformułowane na pierwszych czterechsoborach powszechnych chrześcijaństwa niepodzielonego.
Świętem, obchodzonym jako pierwsze w chrześcijaństwie oraz uznawanym za najważniejsze przez większość chrześcijan, jestWielkanoc (Pascha), obchodzona w niedzielę na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa – ukoronowania obiektywnego dzieła zbawienia[6].
Zgodnie zDziejami Apostolskimi (11,26) „WAntiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami” (gr. Χριστιανός). Określenie to pochodziło prawdopodobnie z kręgów pogańskich i miało początkowo negatywny wydźwięk. Z czasem zaczęło wyrażać odrębność wierzących w Jezusa Chrystusa (wcześniejsze terminy to „wierzący”, „uczniowie”).
Pierwsze użycie terminuchrześcijaństwo (gr. Χριστιανισμός) w tekście biblijnym odnotowano wDziejach Apostolskich (Dz 26,28)[7]. Pojawia się ono również uTertuliana,Grzegorza z Nyssy i u innych pisarzy wczesnochrześcijańskich.
Pierwotniesymbolem chrześcijaństwa, a właściwie znakiem rozpoznawczym była ryba[8], jako graficzne przedstawienieakrostychuICHTYS (po grec. Ichtys oznacza rybę), w którym każda z jego pięciu liter początkuje najbardziej istotne określenia Boga Człowieka: Jesus ChristosTheu Hijos Sóter (Jezus, Chrystus, Syn Boga, Zbawiciel)[9][10].
Chrześcijaństwo jestobjawioną religiąmonoteistyczną[11], która bierze swój początek odJezusa z Nazaretu. Wedługwiary chrześcijańskiej,Bóg objawiał się ludzkości stopniowo w historiiIzraela iKościoła. Proces ten swą pełnię osiągnął w Jezusie Chrystusie. Wraz zjudaizmem iislamem chrześcijanie wyznają, że Bóg jest jeden i że jest Stwórcą świata widzialnego i niewidzialnego, duchowego, i jesttranscendentny wobec niego[12]. Człowiek jest koroną stworzenia,obrazem Boga, ukazującym umysł Twórcy. Jednak obecna egzystencja człowieka jest w konflikcie z pierwotnym zamiarem stwórczym Boga. Konflikt ten nie może być usunięty ludzkimi siłami, z powodugrzechu pierworodnego, który sprawił, że człowiek żyje w alienacji, łamiąc Prawo Boże i sprawiedliwość i jest poddany grzechowi i śmierci. Bóg odpowiedział na ten stan poprzezWcielenie swego Syna,Słowo, które stało się ciałem (J 1, 14). Przynajmniej odsoboru nicejskiego (325) częścią chrześcijańskiej ortodoksji jest wiara, że Jezus Chrystus jest odwiecznym Synem Bożym, równym co do istoty Bogu Ojcu, a zatem Bóg jest jeden wistocie, troisty wosobach (hipostazach): jakoBóg Ojciec,Syn Boży (Jezus) iDuch Święty. W ciągu wieków istnienia chrześcijaństwa kanon wiary był różnie definiowany przez teologów. Jednak absolutne minimum, którego już nie można zredukować, by nie wyjść poza chrześcijaństwo, jest wiara w to, że poprzez życie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa Bóg przyniósł światu zbawienie[13].
Każda z osób Bożych ma tę samą, jedną boską istotę (naturę) i pozostaje we wzajemnej relacji osobowej na zasadzie pochodzeń: Bóg Ojciec stanowi zasadę pochodzenia dla Syna, a razem z nim (wspólnie – łac.filioque – w tradycji zachodniej, przez Syna – łac. per filium – w tradycji wschodniej) dla Ducha Świętego[14].
Jednorodzony Syn Ojca, który „stał się człowiekiem” w Jezusie Chrystusie, przez swą śmierć i zmartwychwstanie dokonał dzieła odkupienia człowieka i świata, dając ludziom, którzy wierzą,zbawienie iżycie wieczne[17]. Chrześcijanie oczekują powszechnego zmartwychwstania orazsądu ostatecznego, na którym nastąpi podział na zbawionych i potępionych[18].
Podstawowym przykazaniem etycznym chrześcijan oprócz przykazańDekalogu jest przykazanie miłości Boga oraz bliźniego (w tym nieprzyjaciół)[21][22]. Miłość polega nie na akceptacji grzechu, ale nieżywieniu negatywnych uczuć względem źle czyniących, krzywdzących, nieszukaniu odwetu, ale pozostawieniu człowiekowi prawa do wyboru własnej drogi, do wolności, którą każdy powinien szanować, podobnie jak Bóg to czyni względem każdego człowieka[23].
W myśl nauczania, w żadnym wypadku nie oznacza to wspierania drugiego człowieka w czynieniu zła. Jeżeli jednak zechce czynić dobro, jest bratem, któremu chrześcijanin winien nieść podstawową pomoc w zależności od możliwości, nie zaniedbując własnego zbawienia. To dobro każdy chrześcijanin ma mnożyć w codziennym życiu, w każdym miejscu, w każdym czasie, dając przykład życia uczciwego, mówiąc prawdę, na zło odpowiadającżyczliwą stanowczością, pokonując własny lęk, słabość, doskonaląc się w dobroci i życzliwości, odcinając się odważnie od wszelkich złych zachowań, nawet gdyby to miało kosztowaćwiele[24].
Według badań PEW Forum, z chrześcijaństwem identyfikuje się blisko 32% ludności świata (według raportu z2011 r.[25]). Według sprawozdania organizacji spośród blisko 2,2 miliarda chrześcijan wyróżnia się:
ok. 1,1 mldkatolików (50,1% wszystkich chrześcijan i 15,9% światowej populacji)
ok. 800 mlnprotestantów (odpowiednio 36,7% i 11,6%), w tym:
różnego rodzaju sekty pochodzenia chrześcijańskiego[31]
Należy wziąć pod uwagę, że 305 mln chrześcijan należy do różnych ruchów charyzmatycznych wewnątrz swoich odłamów (np.ruch Odnowy w Duchu Świętym wewnątrz katolicyzmu), stąd często można spotkać wyższe wartości chrześcijan charyzmatycznych[25].
Najwięcej chrześcijan (36,8%) żyje w obu Amerykach, z tym że dystrybucja jest różna dla każdej grupy odłamów. Najwięcej chrześcijan żyje w Stanach Zjednoczonych (246,8 mln), Brazylii (175,8 mln) i Meksyku (107,8 mln). Krajami posiadającymi najliczniejszą mniejszość chrześcijańską są Chiny (67 mln), Indie (31,9 mln) i Indonezja (21,2 mln)[25].
Katolicyzm jest najbardziej na świecie rozpowszechnionym odłamem chrześcijaństwa, obecnym przede wszystkim w Ameryce (47,5% wszystkich katolików), Europie (23,9%), Afryce Subsaharyjskiej (16,1%) i w niektórych krajach Azji (przede wszystkim Filipiny, Timor Wschodni i Liban, duże mniejszości także w Chinach, Wietnamie, Korei i Indonezji)[25]. Ponad 12% populacji katolików mieszka w Brazylii (3/4 miejscowych chrześcijan). Polska jest ósmym na świecie i trzecim w Europie krajem pod względem populacji katolickiej.
Jeden na pięciu protestantów mieszka w Stanach Zjednoczonych (blisko160 mln), jeden na trzech w Afryce Subsaharyjskiej (najwięcej w Nigerii –59,7 mln). Historycznie odłamy protestantyzmu dominują także w Europie Północnej. W Ameryce Łacińskiej i Azji można spotkać spore mniejszości protestanckie (największe w Chinach, Brazylii i Indiach)[25].
Wyznawcykościołów wschodnich dominują w Europie Wschodniej, Azji północnej, w Etiopii, i są najliczniejszą grupą chrześcijan na Bliskim Wschodzie. Ponad 100 mlnprawosławnych mieszka w Rosji. Krajem z największą liczbą wyznawcówKościołów orientalnych jest Etiopia (36 mln). Jedynie jeszcze w Erytrei i Armenii wyznawcy Kościołów orientalnych są największą grupą religijną[25].
Według Międzynarodowego Biuletynu Badań Misyjnych („International Bullettin of Missionary Research”) dziennie przybywa 80 tysięcy chrześcijan[32].
Historycznie w ciągu pierwszych sześciu wieków istnienia chrześcijaństwaprzekaz wiary był podstawowym kryterium przynależności. Czystość wiary,kerygmat, był strzeżony bardzo ściśle jako wyraz jedności uczniów Chrystusa i Kościołów lokalnych w całej „oikumene” – w całymKościele powszechnym[33]. Chrześcijanie przekazywali swoim uczniom dokładnie to, co przejęli od tych, którzy im głosili wiarę. Tak rozumiał swoją misję apostolskąśw. Paweł:
(1) Przypominam, bracia,Ewangelię, którą wam głosiłem, którąście przyjęli i w której też trwacie. (2) Przez nią również będziecie zbawieni, jeżeli ją zachowacie tak, jak wam rozkazałem... Chyba żebyście uwierzyli na próżno. (3) Przekazałem wam na początku to, co przejąłem; że Chrystus umarł – zgodnie zPismem – za nasze grzechy, (4) że został pogrzebany, żezmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem; (5) i że ukazał sięKefasowi, a potemDwunastu, (6) później zjawił się więcej niż pięciuset braciom równocześnie; większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś pomarli. (7) Potem ukazał sięJakubowi, później wszystkim apostołom. (8) W końcu, już po wszystkich, ukazał się także i mnie jako poronionemu płodowi. (9) Jestem bowiem najmniejszy ze wszystkich apostołów i niegodzien zwać się apostołem, bo prześladowałem Kościół Boży. (10) Lecz za łaską Boga jestem tym, czym jestem, a dana mi łaska Jego nie okazała się daremna; przeciwnie, pracowałem więcej od nich wszystkich, nie ja, co prawda, lecz łaska Boża ze mną. (11) Tak więc czy to ja, czy inni, tak nauczamy i tak wyście uwierzyli. (12) Jeżeli zatem głosi się, że Chrystus zmartwychwstał, to dlaczego twierdzą niektórzy spośród was, że nie ma zmartwychwstania? (13) Jeśli nie ma zmartwychwstania, to i Chrystus nie zmartwychwstał. (14) A jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremne jest nasze nauczanie, próżna jest także wasza wiara. (15) Okazuje się bowiem, żeśmy byli fałszywymi świadkami Boga, skoro umarli nie zmartwychwstają, przeciwko Bogu świadczyliśmy, że z martwych wskrzesił Chrystusa (1 Kor 15, 1-15; tł.BT).
Chrześcijaństwo rozumiało samo siebie jako wspólnotę wyznającą tę samą wiarę, jako Kościół mający następujące cechy:jedność, świętość, katolickość (powszechność) i apostolskość (Sukcesja apostolska) –ecclesia una, sancta, catholica, apostolica (Credo Nicejsko-konstantynopolitańskie,381 r.)[34].
W odniesieniu do osób i grup wyznających wiarę w sposób uznany przez Kościół zaheterodoksalny stosowanoanatemę, która oznaczała usunięcie z Kościoła, równoznaczne z utratą prawa do używania nazwy „chrześcijański” przez owe osoby czy wspólnoty[35].Podstawowe prawdydogmatyczne na temat tajemnicy Chrystusa i Osób Trójcy Świętej zostały zdefiniowane na pierwszych czterechsoborach powszechnych:nicejskim I (325),konstantynopolitańskim I (381),efeskim (431) ichalcedońskim (451)[36].
Sobory te, niektórewyznania, które współcześnie zalicza się do chrześcijańskich, uznały za niechrześcijańskie, jako zaprzeczające jakiejś istotnej prawdzie wiary chrześcijańskiej.Arianie zostali wyłączeni z chrześcijaństwa przezsobór nicejski I,pelagianie przez synody wKartaginie, a następnie razem zNestorianami przezsobór efeski.
W związku zpodziałem chrześcijaństwa naprawosławie ikatolicyzm, które w1054 r. wzajemnie obłożyły się anatemami, a następnie wskutek rozbicia Kościoła katolickiego w czasiereformacji wXVI w., autorytetMagisterium Kościoła w obrębie całego chrześcijaństwa uległ dewaluacji. Odtąd poszczególne Kościoły i wspólnoty wyznaniowe strzegły własnej ortodoksji w ramach własnejjurysdykcji kościelnej.
Współcześnie wszystkie trzy wielkie nurty chrześcijaństwa:katolicyzm,prawosławie i tradycyjne wyznaniaprotestanckie, jakluteranizm,kalwinizm ianglikanizm, przyjmują nauczanie chrystologiczne i trynitarne pierwszych czterech soborów powszechnych za wyznacznik przynależności do chrześcijaństwa. Chodzi przede wszystkim o wiarę w dwie natury Chrystusa: boską i ludzką, oraz o uznanie współistotności trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wiarę tę wyznaje się przychrzcie.
Religioznawcy ieklezjolodzy stosują tu najczęściej następujące kryteria:
Wobeczwiązków wyznaniowych, które nie uznają ustaleń soborów powszechnych, powyższe kryteria są niemożliwe do zastosowania.Dotyczy to zwłaszcza powstałych wXIX w. z nurtu protestanckiego takich grup religijnych, jakmormoni orazŚwiadkowie Jehowy i inne wyznania wywodzące się zBadaczy Pisma Świętego. Uznają synostwo Boże Jezusa Chrystusa, lecz nie uznają dogmatu oTrójcy Świętej.
Nie wszystkie wyznania uznające się za chrześcijańskie mają ramy organizacyjne czy choćby sprecyzowaną doktrynę, wobec czego ich klasyfikacja nie może być doskonała i w pełni obiektywna. Stosuje się podziały na podstawie stosunku danego wyznania do konkretnej kwestii teologicznej (typu „a – nie-a”, np.monofizytyzm –diofizytyzm,trynitaryzm –antytrynitaryzm itd.), ale żaden taki podział nie jest wyczerpujący, ponieważ pozostawia wiele wyznań, dla których dana kwestia jest obojętna. Istnieją również poglądy teologiczne, które wymykają się wszelkim klasyfikacjom, ponieważ zajmują pozycję całkowicie autonomiczną. Dlatego w klasyfikacji wyznań chrześcijańskich często stosowany jest podział oparty na tradycji.
Podobny problem odrzucenia klasycznych kryteriów przynależności do chrześcijaństwa występuje w nowych,synkretycznych ruchach religijnych, które też uważają się za chrześcijańskie.
Chrześcijanie wierzą w jedenKościół powszechny ustanowiony przez Jezusa, jako wspólnotę ludzi wierzących i dążących do zbawienia. Część z nich uważa, że owym Kościołem jest zgromadzenie, do którego należą (chrześcijanie ekskluzywni), a inna część, że Kościołem tym jest niewidzialna wspólnota ludzi połączonych wspólną wiarą, należących do różnych wyznań (chrześcijanie inkluzywni). W skrajnym ujęciu pierwsze podejście skłania do odmawiania innym wyznaniom prawa do nazywania się chrześcijańskimi orazprozelityzmu – nakłaniania innowierców do przyjęcia swoich wyznawanych wartości i wynikających z nich zasad moralnych. Drugie skłania do prawidłowo pojmowanegoekumenizmu oraz dostrzegania w innych wyznaniach inspirujących wartości. Ponieważ w ramach chrześcijaństwa funkcjonuje wielewyznań, te wewnętrzne podziały mogą być przez wiernych traktowane albo jako największa rana współczesnego chrześcijaństwa, albo jako jego bogactwo i wartość.
Klasyczny podział dzieli chrześcijaństwo na trzy główne odłamy:
Na świecie istnieje również wiele religii wywodzących się historycznie z chrześcijaństwa (założycielami byli członkowie różnych Kościołów chrześcijańskich), ale częściowo lub całkowicie odchodzących od podstawowych doktryn właściwych chrześcijaństwu. Przykłady to:
Kraje z większością chrześcijańskąChrześcijaństwo na świecieKatolicyzm na świecieProtestantyzm na świecie (2010)Chrześcijaństwo wschodnie na świecie
Chrześcijaństwo jest obecnie najliczniej reprezentowaną religią na świecie[39].
Dziś istnieje już 41 tys. odłamów i wspólnot kościelnych[40]. Liczbę tę zawyżają liczne niezależnie działające, choć pokrewne wspólnoty protestanckie; często wymienia się 21 nurtów (tradycji) protestanckich[41].
Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców chrześcijaństwa, ponieważ wiele z odłamów prowadzi w różny sposób statystyki członkostwa, które często nie pokrywają się z liczbą praktykujących. Na przykładkatolicyzm, gdzie się praktykujechrzest niemowląt, uważa każdego ochrzczonego za swojego wyznawcę, nawet jeżeli został on członkiem innego wyznania bądź religii, a niekiedy nawet gdy dokonał oficjalnejapostazji[42][43][44]. W Europie Północnej, gdzie protestantyzm jest wciąż religią państwową lub zachował się zwyczaj płaceniapodatku kościelnego, praktykuje zaledwie kilka procent z nominalnych członków Kościoła[45]. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej iFilipin obserwuje się też wzajemne podbieraniekonwertytów i częste zmiany wyznań, co skutkuje bardzo niskim poziomem wierności nowemu odłamowi (na poziomie 20–30% w skali roku)[46].
Nauka chrześcijańska, w której Jezus Chrystus jest sprawcą zbawienia[47], jest nie do pogodzenia z deistyczną masońską koncepcją samozbawienia[48]. Kościół katolicki, Kościoły wschodnie i konserwatywne Kościoły protestanckie mają do wolnomularstwa stosunek negatywny[49]. W praktyce zakazy przynależności są często łamane. Wśród duchownych Kościołów liberalnych zdarzają się masoni. Zarzuca się im chęć zatarcia różnic między chrześcijaństwem a innymi religiami oraz zniszczenia tradycyjnych Kościołów. Istnieje pogląd, żemormonizm zrodził się z inspiracji masońskiej. Według jednej z legend masońskich sam Jezus miałby być masonem[50].
Współcześnie w wielu krajach świata dochodzi do prześladowań chrześcijan z powodu wyznawanej przez nich wiary. Według raportu[51] organizacjiPomoc Kościołowi w Potrzebie chrześcijanie są dyskryminowani w ponad 70 krajach świata. Według tego opracowania prześladowania dotyczą ok. 200 mln osób, zaś rocznie ginie ok. 170 tys. osób. Najtrudniejsze warunki panują w takich krajach, jakAfganistan,Erytrea,Chińska Republika Ludowa,Korea Północna,Mjanma,Pakistan,Nigeria[52],Sudan,Wietnam iZimbabwe[53]. Przedstawiciele organizacji Pomoc Kościołowi w Potrzebie twierdzą, że obecnie chrześcijaństwo jest najbardziej prześladowaną religią na świecie[52][54][55].
Podstawowa chrześcijańska wizja kobiety, jej ról w rodzinie, społeczeństwie i Kościele, podkreśla jej równość z mężczyzną w odniesieniu do godności ludzkiej i zbawienia. Według Biblii zarówno mężczyzna, jak i kobieta zostali stworzeni na Boży obraz, mieli udział w relacji z Bogiem, a także współdzielili odpowiedzialność za dar życia i wychowywanie potomstwa oraz panowanie nad stworzeniem:
A wreszcie rzekł Bóg: „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!” Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi” (Księga Rodzaju 1,26-28)[64]
Oto rodowód potomków Adama. Gdy Bóg stworzył człowieka, na podobieństwo Boga stworzył go; stworzył mężczyznę i niewiastę, pobłogosławił ich i dał im nazwę „ludzie”, wtedy gdy ich stworzył. (Księga Rodzaju 5, 1-2)[65]
Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie. (List do Galatów 3, 28)[66]
Potem Pan Bóg rzekł: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam, uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc”. Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierzęta lądowe i wszelkie ptaki powietrzne, Pan Bóg przyprowadził je do mężczyzny, aby przekonać się, jaką on da im nazwę. Każde jednak zwierzę, które określił mężczyzna, otrzymało nazwę „istota żywa”*. I tak mężczyzna dał nazwy wszelkiemu bydłu, ptakom powietrznym i wszelkiemu zwierzęciu polnemu, ale nie znalazła siępomoc odpowiednia dla mężczyzny (Księga Rodzaju 2, 18-20)[67]
Adam nie znajduje odpowiedniej pomocy w zwierzętach, staje się nią kobieta. Według R. Davida Freedmana etymologiczne tłumaczenie zwrotu z Rdz 2, 20 „pomoc odpowiednia” (hebr.ezer kenegdo) powinno brzmieć „moc/siła odpowiadająca” mężczyźnie, co uwypukla równość i stosowność kobiety, dzięki którym uśmierzy ona samotność mężczyzny[68]. Jednocześnie chrześcijaństwo wskazuje oczywisty fakt, że obiepłcie nie są identyczne. Różnice dają możliwość wzajemnego uzupełniania się, komplementarności[69].
↑Jeżeli więc ustami swoimi wyznasz, że Jezus jest Panem (Kyrios), i w sercu swoim uwierzysz, że Bóg Go wskrzesił z martwych – osiągniesz zbawienie.
↑Por.K. Rahner,Bible – B. Theology, w:Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1970, s. 172.ISBN 0-85532-142-3.
↑Christianity’s status as monotheistic is affirmed in, amongst other sources, the Catholic Encyclopedia (article„Monotheism”); William F. Albright, From the Stone Age to Christianity; H. Richard Niebuhr; About.com,Monotheistic Religion resources; Kirsch, God Against the Gods; Woodhead, An Introduction to Christianity; The Columbia Electronic Encyclopedia Monotheism; The New Dictionary of Cultural Literacy, monotheism; New Dictionary of Theology, Paul, s. 496–499; Meconi. „Pagan Monotheism in Late Antiquity”. p. 111f.
↑Biblia „nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, komu Syn zechce objawić” (Mt 11,27) „niezbadane Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi […], albowiem z Niego i przez Niego, i dla Niego [jest] wszystko” (Rz 11,33–36).
↑Por.Christianity. W: Encyclopaedia Britannica. T. 5. s. 693 i 698-699.
↑Por. W. Myszor: Arianizm. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 1. s. 327.
↑Por. M. Schmaus, Holy Spirit, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, C. Ernst OP, K. Smyth (red.), A. Darlap (red. odp.). Wyd. 4. T. 3. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 53–61.ISBN 0-85532-144-X.
↑Biblia –Mt 22,37-40Będziesz miłował Pana Boga twego całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe Prawo i Prorocy.
↑Zbliżył się także jeden z uczonych w Piśmie, który im się przysłuchiwał, gdy rozprawiali ze sobą. Widząc, że Jezus dobrze im odpowiedział zapytał Go: Które jest pierwsze ze wszystkich przykazań? Jezus odpowiedział: Pierwsze jest: Słuchaj Izraelu, Pan Bóg nasz, Pan jest jedyny. Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą. Drugie jest to: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego. Nie ma innego przykazania większego od tych (Mk 12, 28–31).
↑BibliaKpł 19,18Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy do synów twego ludu, ale będziesz miłował bliźniego jak siebie samego.
↑Por. M.-J. le Guillou,Church – I-History of Ecclesiology, w:Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, C. Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 314.ISBN 0-85532-142-3.
↑Por. H. Küng,Council – I-Theology, w:Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1970, s. 9.ISBN 0-85532-142-3.
↑Por. J.N. Gignac,Anatema, w:Catholic Encyclopedia (1913):… anatema była głównie ogłaszana przeciwko heretykom. Wszystkie synody i sobory, odsoboru nicejskiego I doWatykańskiego I, formułowały swoje kanony dogmatyczne następująco: „Jeśli ktoś mówi… niech będzie «anatema» (wyłączony ze społeczności wierzących)”.Jednak, chociaż w ciągu pierwszych wieków anatema zdawała się nie być czymś różnym od orzeczenia o ekskomunice, na początku VI w. zrobiono rozróżnienie pomiędzy jednym a drugim.
↑O. Engels,Council – II. History, w:Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1970, s. 12.ISBN 0-85532-142-3.
↑O nas [online], Chrześcijanie [dostęp 2022-09-10](pol.).
↑Craig S. Campbell: Images of the New Jerusalem: Latter Day Saint Faction Interpretations of Independence, Missouri. Knoxville: University of Tennessee Press, 2004, s. 30.ISBN 1-57233-312-X.
↑MichaM.BrumlikMichaM.,Gnostycy : marzenie o samozbawieniu człowieka, Gdynia: Uraeus, 1999,ISBN 83-85732-63-2,OCLC749464512 [dostęp 2022-02-05]. Brak numerów stron w książce
Gründler J.: Sects, Christian. W: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.). T. 6. Londyn: Burns & Oats, 1970, s. 51–61.ISBN 0-223-97683-0.
Christianity. W: Encyclopaedia Britannica. T. 5. Londyn-Chicago-Genewa-Sydney-Toronto: 1964, s. 693–700.
K. Rahner: Bible – B. Theology. W: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1970, s. 172.ISBN 0-85532-142-3.
Bristow P.: Sexuality, Gender and Feminism. W: Tenże: Christian Ethics and the Human Person. Truth end Relativism in Contemporary Moral Theology. Oxford: Family Publications – Maryvale Institute, 2009, s. 384.ISBN 978-1-871217-98-8.
Stein E.: The Significance of Woman’s Intrinsic Value in National Life. W: Tenże: Pisma Zebrane. T. 2. Washington: ICS Publications, 1996, s. 255–258.
.jpg)
.jpg){kind=icon}
.svg)
