Dzisiejszy Chorzów powstał z połączenia w latach 30. XX wieku miasta Królewska Huta oraz dwóch gmin wiejskich – Chorzowa (obszar nazywany dziś Chorzowem Starym) i Wielkich Hajduk[5].
Od czasu powojennego ukształtowania się obecnych granic miasta do uchwalenia nowego statutu miasta Chorzów funkcjonował administracyjny podział na czterydzielnice. Do 1991 r. używano nazw: Chorzów I, Chorzów II, Chorzów III i Chorzów IV. UchwałaRady Miasta (19 lutego 1991) pozostawiła dotychczasowy podział i granice dzielnic, ale zmieniła nazwy trzech z nich. W dwóch przypadkach wykorzystano tradycyjne nazwy części miasta, nie do końca zgodnie z ich pierwotnym znaczeniem.
Od uchwalenia nowego Statutu Miasta Chorzów w 2009 r.[9] podział na dzielnice z 1991 r. przestał obowiązywać. W 2009 r. wyodrębniono jednostkę pomocniczą miasta – osiedleMaciejkowice[10]. Jest to jedyny element aktualnego podziału administracyjnego.
Dzielnicami Chorzowa były (do 2009 r.):
Centrum (wcześniej Chorzów I) – ścisłe śródmieście orazKlimzowiec; obejmowała południową część dawnego miasta Królewska Huta; granicę wyznaczałyRawa, linia kolejowa prowadząca doTarnowskich Gór i ulica Parkowa;
Chorzów II – część północno-zachodnia; obejmowała północną część dawnego miasta Królewska Huta; granicą była wzmiankowana linia kolejowa;
Chorzów Stary (wcześniej Chorzów III) – część północna; obejmowała dawną wieś Chorzów (właściwy Stary Chorzów) iMaciejkowice; granicę stanowiła linia kolejowa oraz północne obrzeżaParku Śląskiego;
Chorzów-Batory (wcześniej Chorzów IV) – część południowa; obejmowała dawną gminę Hajduki Wielkie, z której w 1939 r. po przyłączeniu do Chorzowa utworzono dzielnicę VI o nazwie Chorzów-Batory, i przyłączoną po II wojnie światowej częśćNiedźwiedzińca (dla dzielnicy zamiennie używa się do dziś nazw: Chorzów Batory, Chorzów IV, Hajduki Wielkie i Hajduki);
Do żadnej z dzielnic nie należała wschodnia część miasta –Park Śląski. Podkreślono przez to jego ponadregionalny charakter. Należy zaznaczyć, że po utworzeniu parku tylko jego część należała do Chorzowa, jednak gdyKatowice rozpoczęły budowęos. Tysiąclecia, potrzebowały więcej gruntu na wykonanie inwestycji. Ostatecznie zawarto porozumienie o wymianie terenów, w wyniku czego cały park znalazł się w Chorzowie.
Erdmanówka (niem.Erdmannswille) – środkowa część ul. Wolności z okolicami; dawna gmina, która w 1868 r. współtworzyła miasto Królewska Huta; na jej obszarze znajduje się kościół św. Jadwigi Śląskiej;
Góra Wandla (niem.Wandelberg) – ul. Katowicka zaRynkiem w stronę Katowic z okolicami; na jej obszarze znajduje się Teatr Rozrywki;
Górnołagiewnicka Ligota Górnicza (niem.Ober-Lagiewniker Bergfreiheit) – ul. Truchana z okolicami;
Klimzowiec (niem.Klimsawiese) – ul. Gałeczki z okolicami; dawniej kolonia wybudowana wokół młyna Jacka Klimzy, skąd wzięła swoją nazwę; jako część Dolnych Hajduk w 1868 r. Klimzowiec współtworzył miasto Królewska Huta;
Kolonia Górnołagiewnicka (niem.Ober-Lagiewniker Kolonie) – wschodnia część ul. 3 Maja i ul. Floriańska z okolicami; na jej obszarze powstał pierwszy królewskohucki kościół katolicki św. Barbary;
Kolonia Środkowołagiewnicka (niem.Mittel-Lagiewniker Kolonie) – ul. Dworcowa i północny odcinek ul. Wolności; na jej obszarze znajduje się dzisiejszyRynek i dworzec kolejowyChorzów Miasto;
Królewska Huta (sensu stricto; niem.Königshütte) – ul. Kalidego z okolicami; najstarsza kolonia huty „Królewskiej”; na jej obszarze powstał pierwszy królewskohucki kościół ewangelicki im. Elżbiety;
Maciejkowice (niem.Maczeikowitz) – najdalej na północ wysunięta część obecnego miasta; dawna wieś znajdująca się w sąsiedztwie Chorzowa i Michałkowic (obecnie dzielnicaSiemianowic Śl.), do dziś zachowała wiejski charakter; w 1934 r. wraz z gminą Chorzów i miastem Królewska Huta utworzyła miasto Chorzów, od 1939 r. stanowiąc dzielnicę I – Chorzów-Maciejkowice; po II wojnie światowej (do 2009 r.) część dzielnicy III, objętej nazwą Chorzów Stary; od 2009 r. osiedle (jednostka pomocnicza miasta)[10];
Nomiarki (niem.Nomiarki) – ul. Nomiarki; część Nomiarek (ul. Żołnierska) została w 1939 r. przyłączona do Świętochłowic;
Nowe Hajduki (niem.Neu Heiduk) – południowa część ul. Wolności; dawna gmina, połączona z Królewską Hutą w 1934 r.;
Pniaki (niem.Pniaki) – ul. Opolska i Mariańska z okolicami – dawna gmina, powstała z połączenia leżących na zachodzie Pniaków świętochłowickich (niem.Pniaki) oraz Środkowołagiewnickich Pniaków (niem.Mittel-Lagiewniker Pniaki – ul. Mariańska i św. Wojciecha); w 1868 r. gmina Pniaki utworzyła miasto Królewska Huta; na obszarze Środkowołagiewnickich Pniaków znajduje się kościół św. Józefa, a w Pniakach świętochłowickich znajduje się Powiatowy Urząd Pracy;
PołudnioweŁagiewniki (niem.Südlagiewnik) – ul. Krzyżowa z przecznicami, bez kościoła św. Józefa;
Szarlociniec (niem.Charlottenhof) – ul. Wandy, Styczyńskiego, Żołnierzy Września, Gwarecka i zachodni odcinek ul. 3 Maja z okolicami; jako pierwsza powstała Kolonia Szarloty (niem.Kolonie Charlotte) przy ul. Wandy, przekształcona później w gminę, do której włączono Świętochłowicką Ligotę Górniczą (zachodnia część ul. 3 Maja z okolicami) i folwark Szarlociniec (niem.Vorwerk Charlottenhof; przy ul. 3 Maja); w 1868 r. rozległa gmina Szalociniec współtworzyła miasto Królewską Hutę;
Stary Chorzów (niem.Chorzow) – dawna wieś Chorzów; w wyniku rozwoju przemysłu powstały tu kolonie robotnicze oraz ośrodki przemysłu (huty, kopalnie), z których kilka zostało wydzielonych z gminy, by wraz z innymi koloniami robotniczymi utworzyć w 1868 r. miasto Królewska Huta; Chorzów pozostawał gminą wiejsko-przemysłową aż do połączenia z miastem Królewska Huta w 1934 r.; ze względu na najstarsze tradycje (inna opinia: polityczne motywy połączenia oraz wyboru polsko brzmiącej nazwy Chorzów) nazwą tą objęto całe miasto, a do dzielnicy przylgnęło określenie „Stary”; w 1939 r. utworzono z niego dzielnicę II – Chorzów-Stary; później zasadnicza część Chorzowa III;
Świętochłowicka Ligota Górnicza (niem.Schwientochlowitzer Bergfreiheit) – zachodnia część ul. 3 Maja z okolicami; włączona później do Szarlocińca.
1136 – pierwsza wzmianka o osadzieZversov kołoBytomia w bulli papieżaInnocentego II dla biskupa gnieźnieńskiegoJakuba ze Żnina. Nie wiadomo jednak, czy osada ta była późniejszym Chorzowem (Starym), czy też inną miejscowością.
1790–1791 – wykupienie przez rząd pruski za kwotę 30–50 talarów od księdza Ludwika Bojarskiego terenów, na których odkryto złoża węgla kamiennego.
1791 – hr. Friedrich Wilhelm von Reden na odkrytym przez Salomona Isaaca złożu buduje drugą, konkurencyjną dla „Fürstin Hedwig” kopalnię „Krug” nazywaną też „Königliche Kohlenzeche”, zaś sam Salomon Isaac buduje obokkopalnię „Prinz Carl von Hessen” – obie w rejonie dzisiejszej ulicy Księdza Piotra Skargi[13]. Podczas odkrywki węgla natrafiono na wody solankowe, które dały początek uzdrowisku.
1799
Friedrich Wilhelm von Reden nadał nazwę „Königshütte” (pol.Huta Królewska, huta „Królewska”) nowo otwartemu ośrodkowi metalurgii (na cześć pruskiego królaFryderyka Wilhelma III). Jednocześnie dnia 25 września tegoż roku o godz. 18:00 pojawił się ogień w pierwszym piecu, a dwa dni później popłynęła z niego pierwsza surówka;
1800 – kopalnię „Prinz Carl von Hessen” przejmuje skarb pruski i łączy ją z kopalnią „Krug”. Nowo powstała kopalnia zostaje nazwana „König”, później nazwę zmieniono na „Königsgrube” („Król”).
1802 – założenie pierwszej szkoły w przemysłowej kolonii Królewska Huta.
1803 – uruchomienie drugiego pieca w hucie „Królewskiej”.
1804 – otwarcie pierwszego urzędu pocztowego w Królewskiej Hucie.
1828 – oddanie do użytku (stojącej wtedy jeszcze w lesie) budynków kolonii Erdmannswille (dzisiaj jest to środkowa ul. Wolności). Inwestorem byłTheodor Erdmann Sarganek.
1830 – wpis gminy Königshütte (Królewska Huta) do rejestru śląskich miejscowości uzdrowiskowych (specjalność: reumatyzm, artretyzm, choroby skóry, choroby kobiece i stany wyczerpania) – dom kąpielowy „Amalienbad” (nad kanałem „Suez”, w okolicy dzisiejszego Placu Chopina), dom i hotel uzdrowiskowy (ob. ul. Wolności / ul. Jagiellońska) oraz park z muszlą koncertową i budynkiem administracji kurortu (ob. Plac Truchana / ul. Ligoty Górniczej).
1840 – pierwszy kościół w Królewskiej Hucie (ewangelicki pw. Elżbiety).
1864 – konsekracjakościoła pw. św. Barbary – pierwszej parafii w Królewskiej Hucie (kościół był później w 1896 roku konsekrowany powtórnie w wyniku jego przebudowy).
1865 – uruchomienie pierwszego wodociągu w Królewskiej Hucie zasilanego wodą z kopalni „König”[14]
1868 (11 lipca) – nadanie praw miejskich kolonii Królewska Huta, do której przyłączono kilka gmin i fragmentów gmin sąsiednich (wieś Chorzów pozostaje samodzielna, nie wchodząc w granice miasta).
1869
9 marca – powołanie pierwszego (komisarycznego) burmistrza Lange zBernau bei Berlin;
18 października – nadanie miastu herbu przez króla PrusWilhelma I z jego monogramem „W”.
27 października – otwarto nowy dworzec pasażerski w centrum Królewskiej Huty (dzisiejszy dworzecChorzów Miasto);
następcą burmistrza Goetza został poseł Bödcher;
rozpoczął działalność Sąd Królewski;
zapadła decyzja o budowie huty żelaza (Bismarckhütte) w Hajdukach (dziś Chorzów Batory);
wybitny niemiecki malarzAdolph Menzel sporządza w walcowni huty „Królewskiej” ok. 100 szkiców ołówkiem do swego najbardziej znanego dziełaWalcownia żelaza (olej na płótnie, wym. 158 × 254 cm, ukończone w 1875 r.)[15].
1873
założenie Parku Hutniczego (Hüttenpark) w Królewskiej Hucie;
założenie ochotniczej straży pożarnej w Królewskiej Hucie;
budowa synagogi Królewskiej Hucie, zakończonej w 1875 r.
1875 – wielodniowe strajki i ciężkie zamieszki w wyniku próby reformy nadzoru zjazdu do kopalni, interwencja bytomskich ułanów.
1876 – początek pierwszej kadencji wieloletniego, popularnego burmistrza Girndta (upamiętnionego w nazwie ob. placu Matejki, pierw. Girndtplatz).
1877 – przybycie do miasta młodego drWilhelma Wagnera z Hesji, lekarza zasłużonego dla miasta Królewska Huta.
1884
zmiana nazwy miasta zKönigshütte naKönigshütte Oberschlesien[16] ('Królewska Huta Górny Śląsk’).
zakończenie budowy (wodnej) wieży ciśnień i nowego wodociągu.
1886 – doprowadzenie wodociągu do wsiChorzów (Stary).
1889 – utworzenie nowejparafii św. Jadwigi, wyodrębnionej z parafii św. Barbary.
1898
wyłączenie miastaKönigshütte zpowiatu bytomskiego (ziemskiego) i utworzenie miasta na prawie powiatu (powiatu grodzkiego,niem. Stadtkreis);
uroczyste poświęcenie ewangelickiego kościoła im. Marcina Lutra;
pierwsza elektryczna linia tramwajowa.
1900 – epidemia tyfusu spowodowana czerpaniem przez mieszkańców wody zRawy.
1901
otwarcie w mieście Teatru Ludowego (Oberschlesisches Volkstheater);
otwarcie nowej rzeźni miejskiej (Neues Städtisches Schlachthaus, tradycyjnie potocznie: Schlachthof).
1905 – otwarcieHali Targowej w Królewskiej Hucie (Markthalle) i przeprowadzka cotygodniowego targu (Wochenmarkt) zRynku (Ring) na plac koło hali i rzeźni.
1910 – założenie pierwszego klubu piłki nożnej Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte (późniejszy Amatorski Klub Sportowy).
1911 –parafia św. Józefa zostaje usamodzielniona (po jej wyłączeniu z parafii św. Barbary); konsekracja kościoła w 1912 r.
1913 (1 października) – wBismarkhucie (Hajdukach) oddano do użytku nowy dworzec kolejowy, czyli dzisiejszyChorzów Batory.
1914–1918 – I wojna światowa. Mieszkańcy Królewskiej Huty i okolicznych gmin w niemieckich mundurach na różnych frontach, w różnych niewolach; w wojnie ginie wielu mężczyzn.
1918–1919 – polityczny chaos i kryzys powojenny (zamieszki i próba rewolucji; m.in. strzelanina przed Inspekcją Górniczą na Rynku z ok. 20 ofiarami).
1920 – w Bismarkhucie (Hajdukach) powstał klub sportowy Ruch (po plebiscycie Ruch Hajduki Wielkie, dziśRuch Chorzów).
1921
20 marca – na terenie Śląska (w tym także Królewskiej Huty, Bismarkhuty i Chorzowa) odbywa sięplebiscyt, w którym pytano Ślązaków o chęć przynależności do Polski lub do Niemiec;
24 kwietnia – ogłoszenie wyników plebiscytu; za przynależnością do Polski opowiedziało się 40,4%, a za przynależnością do Niemiec 59,5% uprawnionych do głosowania, natomiast w samej Królewskiej Hucie prawie 75% głosów padło za przynależnością do Niemiec, podobnie jak w pobliskim Bytomiu (mieście), w tym ponad 11% tzw. emigrantów niemieckich (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu[17]; wniosek o prawo głosu dla emigrantów złożyła strona Polska, ale w praktyce znaczna większość z nich głosowała za przynależnością do Niemiec. Natomiast w pobliskiej gminie Chorzów – 52% głosowało za przynależnością do Niemiec; w gminach wchodzących w skład powiatu bytomskiego – 59% głosujących optowało za przynależnością do Polski. Ostatecznie w 1922 r. miasto Królewska Huta oraz okoliczne gminy wiejskie zostały przyznane Polsce.
23 czerwca – uroczystości przyłączenia Królewskiej Huty i Chorzowa oraz innych gmin wchodzących w skład dzisiejszego miasta do Polski;
założenie niemieckiego teatru (jako mniejszościowego).
1922–1930 – częściowa emigracja proniemieckiej ludności, w tym także miejscowych Żydów[18] Królewskiej Huty do niemieckiej części Górnego Śląska, m.in. do Bytomia (dla przesiedleńców z Królewskiej Huty powstała tam wielka dzielnica północna zkościołem pw. św. Barbary jako pamiątką królewskohuckiej parafii św. Barbary), oraz imigracja propolskiej ludności z zachodniej części Górnego Śląska m.in. do Królewskiej Huty; w całym okresie międzywojennym imigracja ludności polskiej z reszty Polski; również: imigracja ludności żydowskiej z Polski, a po 1933 także z Niemiec.
1923–1926 – głośny (też medialnie) wewnętrzny konflikt i w końcu rozłam w gminie żydowskiej w związku z postępującą dominacją przyjezdnych Żydów (głównie z dawnej Galicji), konsekwencja: opuszczenie miasta przez sporą grupę członków gminy, w tym prawie wszystkich dotychczasowych prominentów.
1924 – zmiana nazwy Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte na Amatorski Klub Sportowy (AKS) Królewska Huta.
1926 – genewski proces (Chorzow factory case) przedStałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej w sprawie odszkodowań za Stickstoffwerke (późniejsze „Azoty”), decyzja na niekorzyść Polski: wysokie odszkodowanie dla niemieckiego konsorcjum i negatywny wydźwięk na arenie międzynarodowej[19].
1927 (październik) – uroczyste otwarcie stadionu miejskiego (AKS).
18 września 1932 – otwarcie prywatnego niemieckiego gimnazjum im. Josepha von Eichendorffa (Eichendorffschule). Obecnie w budynku tym mieści sięLiceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego.
1934
1 lipca u chwałąSejmu Śląskiego, ze względów praktycznych (urbanistycznych i demograficznych) oraz polityczno-ideologicznych (polonizacyjnych i antyniemieckich), do miasta Królewska Huta (dziś dzielnice:Centrum,Klimzowiec iChorzów II) została – mimo protestu ze strony wszystkich stron dotkniętych tą reformą – przyłączona wieś Chorzów (dziśChorzów Stary) wraz zMaciejkowicami (przyłączonymi do wsi Chorzów w 1930 r.) oraz gminaNowe Hajduki (obszar dzisiejszych ul.: przedłużonej Wolności, Omańkowskiej, Nomiarki, 75. Pułku Piechoty, Żołnierzy Września, Gwareckiej, Wandy itd.). Powiększonemu miastu nadano nazwę Chorzów. Wkrótce zmieniono też herb miasta (dzisiejsza postać);
Rynek zostaje przemianowany na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego;
napad polskich bojówek na spotkanie Górnośląskiego Związku Niemieckich Rolników w hoteluHrabia Reden (wiele osób rannych), ataki na aktorów i gości teatru niemieckiego – polityczne tło: nadchodzący koniec 15-letniejniemiecko-polskiej umowy o ochronie mniejszości (umowa wygasała dopiero w 1937 r.).
1936
huta „Królewska” zostaje przemianowana na hutę „Piłsudski” (Huta Piłsudskiego);
aresztowanie przyjezdnego komunistyWładysława Gomułki (więziony m.in. w Katowicach).
Chorzów w 1937 r.
1939
1 kwietnia – włączenie do Chorzowa większej części gminy Wielkie Hajduki (zostały one wkrótce VI dzielnicą miasta o nazwieChorzów-Batory);
11 kwietnia – nowy podział administracyjny Wielkiego Chorzowa na sześć dzielnic;
1 września – wycofanie się polskich władz oraz wojska (łącznie z uprowadzeniem 40 niemieckich mieszkańców miasta jako zakładników, do Mysłowic);
3 września – wkroczenie oddziałów niemieckich oraz przyłączenie miasta doIII Rzeszy (de facto) – po krótkich, nielicznych walkach, po czym wprowadzenie niemieckiej administracji (łącznie z aresztowaniem 19 polskich mieszkańców miasta jako zakładników);
5 września – przywrócenie miastu nazwyKönigshütte (Królewska Huta).
1939–1945 (II wojna światowa) – okres administracji niemieckiej. Mieszkańcy Królewskiej Huty w różnych mundurach (w niemieckich głównie od 1941), na różnych frontach, w różnych niewolach, obozach, łagrach; wielkie ubytki ludności męskiej; rasistowska segregacja ludności, wywózka Żydów do gett i obozów, spaleniesynagogi; urzędowe naciski na mieszkańców aby składali podania o wpis naVolkslistę. Urzędowe zmiany imion i nazwisk na niemieckie, represje wobec Ślązaków-Polaków odmawiających wpisu na Volkslistę.
1941 – słynna wizyta i przemowa ministraWilhelma Fricka w hutach „Królewskiej” i „Bismarck”.
7 lipca – odsłonięcie odbudowanego pomnika hrabiego von Redena.
1945
deportacja więźniów i robotników przymusowych na zachód, częściowo w formie morderczego marszu pieszo (tzw. Todesmarsch).
w ostatnich dniach: wielki wiec z udziałem robotników i uczniów na stadionie Ruchu, główny punkt programu: przemowa motywacyjna gauleitera Brachta (tzw. Durchhalterede).
28 stycznia – wkroczenie oddziałów Armii Czerwonej (prawie bez walk), ponowne przyłączenie miasta do Polski i przywrócenie nazwy miastaChorzów; problemy z zaopatrzeniem miasta w żywność.
instalacja radzieckiej baterii dział artylerii przeciwlotniczej na stadionie Ruchu.
podpalenie magazynu niemieckich mundurów itp. w kinie na ul. Wolności i kilkudniowy pożar.
ponowne zniszczenie w niewyjaśnionych okolicznościach pomnika hrabiego Redena.
przymusowe wysiedlenia urzędowo uznanych za Niemców mieszkańców miasta lub ucieczka (częściowo w kierunku południowym).
masowa imigracja ludności polskiej (tzw. napływowej).
masowa eksmisja mieszkańców z mieszkań (konfiskata) i przymusowe zwolnienia z pracy.
mieszkańcy Chorzowa w polskich obozach (między innymi wObozie Zgoda?).
wywózki górników-autochtonów do ZSRR (m.in.Workuta,Donieck).
1945–1946 – tzw.rehabilitacja mieszkańców którzy wpisani byli na niemiecką listę narodowościową (Volkslista), często nie całkiem dobrowolna (łącznie z przymusową zmianą imion i pisowni nazwisk).
1950 – „rehabilitacja” z urzędu, mieszkańców którzy w czasie wojny mieli nadaną volkslistę (czyli powyżej 90%), a nie zostali zrehabilitowani w inny sposób.
1954 – 82 ofiary (według danych oficjalnych; według innych wersji znacznie więcej) wśród górników oraz więźniów i robotników przymusowych pracujących w kopalni„Barbara-Wyzwolenie” (w wyniku pożaru wywołanego przez awarię systemu energetycznego).
1955 – początek fali emigracji rdzennych mieszkańców, głównie doRFN iNRD.
1968 – polityczne zamieszki w mieście.
1971 – nasilenie emigracji mieszkańców miasta do RFN w wyniku „umowy o łączeniu rodzin” (Familienzusammenführung).
2006 (28 stycznia) – na terenieMiędzynarodowych Targów Katowickich doszło dokatastrofy budowlanej. W wyniku wad konstrukcyjnych oraz naporu grubej warstwy zalegającego śniegu zawaleniu uległa hala wystawowa o pow. ok. 1,5 ha. Pod jej gruzami zginęło 65 osób a ok. 190 odniosło obrażenia wymagające hospitalizacji.
Pochodzenie nazwyChorzów (od 1934 r. miasta, zaś wcześniej wsi – obecnegoChorzowa Starego) nie jest do dzisiaj ostatecznie ustalone.
Obecnie obowiązującą etymologię nazwyChorzów podał w 1987 r. krakowski onomasta Kazimierz Rymut. Wywodzi ją on od znanej w źródłach średniowiecznych nazwy osobowejCharz, u której źródła zapewne leży imięZacharz (później:Zachariasz). Jego zdaniem dzisiejsza formaChorzów jest stosunkowo późna i powstała przez upodobnienie do wyrazów typuchory, ponieważ samogłoska -a- w pozycji przed spółgłoską -rz- mogła mieć podwyższoną wymowę, przechodząc w -o-[23].
Niektórzy historycy wiążą pochodzenie tej nazwy z pojawiającego się w XII w. zapisu o osadzie targowej pod Bytomiem, zwanejZversov lub teżZuersov (do XVI w. walfabecie łacińskim nie istniało rozróżnienie U i V, stosowano tylko półsamogłoskęV, odczytywaną jako samogłoskaU lub spółgłoska V, różnica polega tylko na współczesnejtransliteracji, podobnieW może być średniowiecznąligaturą VV lub transliterowane z V). OnomastaStanisław Rospond uważał, iż mylnie kojarzy się wzmiankowaną w 1136 r. kopalnię srebra koło BytomiaZversov z Chorzowem. OsadaZversov jest różnie rekonstruowana:Zwierszów,Zwierzów,Sierszów (jakSiersza) i podstawy należałoby szukać wprasłowiańskimsěrъ, od którego wywodzą się wyrazy siarka i szary. Profesor Rospond zastanawiał się również, czy oprócz dominującego poglądu, imięChorz nie mogło być po prostu zdrobnieniem odZachariasza[24].
Inny zapis, który ma dotyczyć Chorzowa, toCoccham lubCoccha. Ta forma z kolei pojawia się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego z 1198 r., w którym nadał ziemię Stróżom Bożego Grobu (Bożogrobcom). WieśChorza, czyliChorzew, potemChorzów (nazwa dzierżawcza), została zniszczona w 1241 r., przezTatarów. Kolejną formą, jestChareu (Charev), która pojawia się w dokumencie księciaWładysława opolskiego z 1258 r. Uważa się go za pierwszy pewny dokument potwierdzający średniowieczną historię Chorzowa. Obok nazwyChareu pojawia się jeszcze nazwaBelobreze[25] (prawdopodobnie dzisiejszyDąb – dzielnicaKatowic). Ta forma (Belobreze) pojawia się też obokCoccha w dokumencie z 1198 r. W XIII i XIV wiekach zaś pojawiają się zapisy:Charzew (1257),Charzow (1292),Chorevo (1297),Chorzow (1339).
NazwaCharzow na mapie z 1792 r.
W nazwie miejscowościa zamiasto powtarza się w dokumentach aż do XVIII wieku (w 1780 r.Charzow lubChorzow). Stanisław Rospond domniemywa, że albo prasłowiańskiechvorъ= chory funkcjonowało w podwójnej postacichor- || char-, czego przykładem może być, iż obok nazw osobowychChorzela,Chorzęta występują równieżCharzyński,Charuba, albo zapisyChar- należałoby uznać za germanizacyjne, gdzie polskieo zastępowanoa (Wartha =Bardo).
Jak wspomniano nazwaChorzów może posiadać swój źródłosłów w podstawie „chory”, od której utworzono wiele dawnych nazw osobowych:Chorz,Chorzęta,Chorzel,Chorzela, porównaj nazwę miejscową:Chorzele,Charzewice,Chorzewice[24]. Wtedy osada ta –Chorzów – mogła być miejscem, gdzie przebywało wielu chorych. Pierwszą formą, udokumentowaną w 1257 r., tego potocznego, hipotetycznego określenia osadyChorzev mogła być podobna w brzmieniu nazwaChareu (Charev). Wybudowany w tej osadzie szpital przeniesiony został w 1299 r. do Bytomia.
Odpolskiej nazwy choroby nazwę wywodził również niemiecki nauczycielHeinrich Adamy, który w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. weWrocławiu wymienia nazwę miejscowości jako„Charzow (Chory)” podając jej znaczenieKrankenort. Ungesunder Ort, czyli w polskim znaczeniu:miejscowość chorych lubniezdrowe miejsce[26]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość (dzisiejszyChorzów Stary) występuje pod nazwąChorzow,Chożow orazHospitalgrund auch Chorzowski Grund (‘szpitalny też chorzowski grunt’)[27][28].
1 lipca 1934 r. nazwę Chorzów przeniesiono na istniejące wtedy miasto Królewska Huta (połączone w tym czasie ze wsią Chorzów). Dopiero od tego momentu nazwa Chorzów odnosi się do istniejącego miasta.
Jest to dosłowne tłumaczenie na język polski (tzw. kalka językowa) pierwotnej, urzędowej nazwy niemieckiejKönigshütte, oznaczającej zarówno hutę, jak i powstałą przy niej kolonię (późniejsze miasto). Już od początku XIX w. w obiegu były obydwie formy: niemiecka społeczność używała nazwyKönigshütte, zaś polska –Królewska Huta, czego jednym z dowodów jest statystyczny opisPrus z 1837 roku, w którym miejscowość zanotowana jest jako:„Königshütte (polnisch Krolewska Huta)”[29].
Niemiecka formaKönigshüttefunkcjonowała w oficjalnym obiegu (urzędowym) w latach 1797–1922 i jakoKönigshütte O.S. w latach 1939–1945. W czerwcu 1922 r. tradycyjna już polska nazwaKrólewska Huta stała się urzędową nazwą miasta i pozostała nią do końca czerwca 1934 r. Z dniem 1 lipca 1934 r. do miasta Królewska Huta przyłączono wiejskie gminyChorzów iNowe Hajduki, jednocześnie zmieniając nazwę miasta naChorzów[30]. Choć zmiana nazwy dużego przemysłowego miasta była niezwykle kosztowna, utrudniająca życie mieszkańcom i przedsiębiorcom, zdecydowano się na nią ze względów polityczno-propagandowych i narodowych. W spektakularny sposób jednoznacznie zerwano z tradycją niemiecką, usuwając z nazewnictwa miejscowego odniesienie do pruskiego króla, w którego imieniu założono w 1791 r. państwową (a więc należącą do królewskiego majątku) kopalnię węgla kamiennegoKönig– ‘król’ (niem.Königsgrube, późniejsza kopalnia Król), a następnie, w 1797 r. państwową hutę żelazaKönig– ‘król’ (niem.Königshütte, późniejsza hutaKrólewska) wraz z osiedlem patronackim o identycznej nazwie co huta. W 1936 r. spolszczono również nazwę hutyKrólewskiej, którą przemianowano naPiłsudski. Zmiany te wpisywały się w wieloletnią akcjępolonizowania przestrzeni publicznej województwa śląskiego, inicjowaną i aktywnie wspomaganą przez wojewodę śląskiegoMichała Grażyńskiego. W jej ramach zmieniono m.in. w 1933 r. nazwę hutyBismarcka wHajdukach Wielkich naBatory.
Chorzów jest najstarszym demograficznie miastem wwojewództwie śląskim. Więcej niż 65 lat ma 27% ludności (przy regionalnej średniej 19%), a poniżej 15 roku życia jest zaledwie 11% chorzowian[potrzebny przypis].
Miasto ma dziś mniej mieszkańców niż przed wojną (w 1939, według różnych źródeł, ludność miasta wynosiła 127–135 tys. mieszk.). W czasie wojny nastąpił ubytek mieszkańców – liczba ludności w 1945 r. była o blisko 30 tys. osób niższa niż w 1939 r. Przyczyną tego zjawiska był stosunkowo duży odsetek osób deklarujących narodowość niemiecką oraz liczne antagonizmy na tym tle występujące jeszcze przed II wojną światową. W okresie wojny na niemiecką listę narodowościową wpisano 92% mieszkańców miasta, z których większość posiadała I lub II kategorię DVL[31]. Po 1945 r. osoby te zostały zmuszone do opuszczenia granic Polski. Przez pierwszych dwadzieścia lat powojennych liczba ludności rosła. Obniżyła się nieco przy wymianie gruntów z Katowicami, by ponownie rosnąć. Najwięcej ludności zamieszkiwało Chorzów w 1977 – 156 580 osób przy średniej gęstości zaludnienia prawie 4800 osób/km². Później liczba mieszkańców malała i nadal maleje. W ostatnich latach proces ten uległ spowolnieniu.
Pod koniec 2017 r. Chorzów zamieszkiwało 109 021 osób, a w 2035 r. według prognozGUS liczba mieszkańców wyniesie 108 328[32].
Bezrobocie w Chorzowie jest na niskim poziomie – w kwietniu 2019 r. bez pracy pozostawało 4,0% ludności. Jest to wskaźnik niższy niż średnia dla Polski o 1,6 p.p. oraz nieznacznie niższy niż średnia w województwie (o 0,2 p.p.). Źle wypada Chorzów w porównaniu z dwoma swoimi sąsiadami – Katowicami (1,6%) i Rudą Śląską (3,1%), natomiast bezrobocie jest znacząco niższe niż w Bytomiu (9,1%)[33].
W dwudziestoleciu międzywojennym Chorzów (Królewska Huta) był najgęściej zaludnionym miastem w Polsce – średnia gęstość zaludnienia wynosiła ponad 12 tys. mieszkańców na kilometr kwadratowy.
Liczba ludności Chorzowa od 1871 r.
Największą populację Chorzów odnotował w 1977 r. – według danychGUS 156 580 mieszkańców.
Historia miasta wiąże się ściśle z rozwojem przemysłu. Główniegórnictwa ihutnictwa, ale także energetyki, chemii. Dziś dawne filary przemysłu nie odgrywają już wiodącej roli, gdyż w wyniku przemian gospodarczych doszło do restrukturyzacji zakładów pracy w wyniku czego zamknięto bądź połączono z innymi chorzowskie kopalnie, ograniczono także zakres działania hut stali. Whucie Kościuszko (Królewskiej) zamknięto wydziały wielkich pieców,stalownię, aglomerownię ikoksownię. Huta Batory została natomiast sprywatyzowana i podzielona na kilka spółek. Zlikwidowano takżeZakłady Chemiczne Hajduki.Do dziś działająZakłady Azotowe (podobnie jakhuta Batory sprywatyzowane), nowoczesna Elektrociepłownia ELCHO Chorzów (w miejsce Elektrowni Chorzów), Huta Królewska (obecnie większość wydziałów jest zamkniętych),Alstom Konstal (dawniej Konstal) specjalizujący się dzisiaj głównie w konstrukcjach taboru szynowego. W wyniku ograniczenia roli przemysłu ciężkiego oraz zastosowaniu nowoczesnych technologii znacznie spadła emisja substancji szkodliwych dla atmosfery.
Pierwszym nowoczesnym budynkiem służącym handlowi w Królewskiej Hucie, była Hala Targowa, oddana do użytku 15 sierpnia 1905 r. na placu targowym, przy głównej ulicy prowadzącej do Bytomia. Była to pierwsza na Śląsku hala targowa (dwie kolejne na Śląsku hale targowenr 1 inr 2 we Wrocławiu otwarto dopiero w 1908 r.), świadcząca o prawdziwie wielkomiejskich aspiracjach władz i mieszkańców Królewskiej Huty.
Przez miasto przebiega wiele linii autobusowych o różnych relacjach. Większość z nich ma przystanki wokółRynku. Do utrzymywania sieci lokalnych połączeń autobusowych wykorzystywane są różne drogi, łącznie zautostradą A4 oraz DTŚ. Jeżdżą po niej autobusy ekspresowe relacji Katowice – Gliwice.
Początki kolei żelaznych w Chorzowie sięgają I połowy XIX wieku. Pierwsze pociągi pojawiły się jesienią 1846:
3 października 1846 r. oddano do użytku 63,8 km (w większości 2-torowy) odcineklinii kolejowej łączącyKatowice, Chorzów iKędzierzyn-Koźle. W listopadzie 1876 linię tę przedłużono o 220 km (częściowo 2-torowy) odcinek Kędzierzyn Koźle-Legnica[35].
27 października 1872 uruchomiono 28 km 2-torowy odcineklinii kolejowej łączący Chorzów iTarnowskie Góry. W okresie międzywojennym (lata 1926–1933) przedłużono ją o 277 km odcinekKalety-Inowrocław.
W latach 20. XX wieku rozbudowano istniejącą sieć połączeń kolejowych o 2 krótkie odcinki. W czerwcu 1924 oddano do użytku 4,8 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory – Ruda Kochłowice, a w grudniu 1929 uruchomiono 4,5 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory – Katowice. Obydwa odcinki obsługują wyłącznie przewozy towarowe.
W2013 w Parku Śląskim oddano do użytkulądowisko Chorzów-Park. Jest to w pełni wyposażone lądowisko dla służb ratunkowych w utrzymaniu Chorzowskiego Centrum Pediatrii i Onkologii, jednak mogą z niego korzystać także inne szpitale znajdujące się w Chorzowie i sąsiednich miastach.
W 2009 r. Chorzów posiadał 9 kilometrów tras rowerowych[36].
Likwidacja linii tramwajowej nr 12 otworzyła w 2010 r. szansę na rozbudowanie infrastruktury transportu rowerowego o kolejne dwa kilometry drogi wzdłuż ulicy Siemianowickiej[37].
Sytuacja zmienia się powoli[38], a w mieście brak zespołu ds polityki rowerowej.
11 października 2018 r. uruchomiono system rowerów miejskich (150 rowerów na 15 stacjach we wszystkich dzielnicach miasta). Docelowo Chorzów będzie miał największy system rowerów miejskich w regionie (460 rowerów). Wszystkie stacje uruchomione zostaną w marcu 2019 r.[39]
Tramwaje jeżdżące po torach umiejscowionych na głównym deptaku miasta, ulicy Wolności, podawane są jako wzorcowy przykład koegzystancji ruchu pieszego i tramwajowego iuspokojenia ruchu.
Przez blisko sto lat Chorzów stanowił skrzyżowanie szlaków komunikacji tramwajowej Bytom – Katowice i Ruda Śląska – Siemianowice. Po zlikwidowaniu linii tramwajowej numer 12, Chorzów utracił połączenie tramwajowe z Siemianowicami. Jednocześnie połączenie pomiędzySkwerem Przy Pomniku Redena a Chorzowem Starym (domem dziecka,Starochorzowskim Domem Kultury, domem pomocy społecznej i ogródkami działkowymi na Węzłowcu) zaczęło być obsługiwane przez autobusy, co nie mogło pozostać bez wpływu na jakość powietrza w tych miejscach.
Do niedawna funkcjonowałazajezdnia tramwajowa Chorzów Batory (dziś Zakład Usług Remontowych)[41].
Przystanek Chorzów Rynek został przebudowany i z dniem 21.12.2015r został oddany do użytku linii tramwajowych jako Centrum Przesiadkowe.
„Taneczny Krąg” – duża altana wraz z otaczającym ją placem na którym w okresie letnim odbywają się imprezy folklorystyczne[potrzebny przypis]
Do 2006 r. dużą atrakcją byłaKolejka linowa „Elka” – najdłuższa, a zarazem jedyna w Europie nizinnakolejka linowa. Jej trasa okrążała cały park. Ze względu na zły stan techniczny została zamknięta w 2007 r., a w 2008 r. podjęto decyzję o jej likwidacji. Jednak po 6 latach 6 września 2013 r. ponownie kolejkę otwarto. Na razie zmodernizowano i otwarto jeden odcinek na trasie od stacji „Stadion Śląski” do stacji „Wesołe Miasteczko”, ale planowane jest w przyszłości otwarcie dalszych odcinków kolejki[potrzebny przypis].
zespół kościoła parafialnego św. Marii Magdaleny:kościół z plebanią i ogrodzeniem, kaplica, krzyż i cmentarz kościelny oraz pomnik ofiar obozów Auschwitz i Ravensbrück[43]
kościół św. Wawrzyńca[43], chrzcielnica i ambona, ołtarz boczny pw. Matki Bożej Różańcowej wraz z obrazem Matki Bożej Różańcowej; ołtarz boczny pw. św. Barbary wraz z obrazem św. Barbary; obrazŚmierć św. Wawrzyńca[42]
budynek dawnej szkoły handlowej, ul. Ludwika Urbanowicza 2[44]
zespół szpitala im. Andrzeja Mielęckiego, obecnie szpital miejski, ul. Strzelców Bytomskich 11, 5 pawilonów szpitalnych I-V, budynek administracji z portiernią i kuchnią, kotłownia, budynek rentgena, budynek biblioteki, park[44]
zespół XIX-wiecznych bram wraz z fragmentami ogrodzenia ze Świerklańca i metalowe ogrodzenie pochodzące z założenia pałacowo–parkowego w Świerklańcu wraz z bramą wejściową do ZOO[42]
dawna zajezdnia tramwajowa w Chorzowie-Batorym przy ul. Inwalidzkiej 5[46]; wpis do rejestru zabytków objął budynek administracyjny, budynek warsztatu, budynek wozowni oraz budynek dawnej kuchni[47]
Interesującą historię mająratusz (daw. Królewskiej Huty) orazHali Targowej (ob. palarnia kawy POSTI). Obydwie budowle utraciły wiele ze swojej świetności. Ratusz został przebudowany w latach 20. XX wieku ze względu na małą funkcjonalność (za mało pomieszczeń), w wyniku czego utracił swój niepowtarzalny charakter. Natomiast hala targowa została z niewiadomych przyczyn przebudowana w latach 70. XX wieku, zatracając swoje cechy stylowe.
Lista cyklicznych imprez masowych i kulturalnych odbywających się w Chorzowie:
Święto Miasta – Obchody święta miasta odbywają się zawsze na początku czerwca, są związane z rocznicą przybycia Bożogrobców do Chorzowa. Cała uroczystość zaczyna się uroczystym korowodem który maszeruje spod kościoła św. Jadwigi na stadion miejski przy ul. Lompy. W korowodzie idą uczniowie chorzowskich szkół, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i sekcji sportowych. Następnym punktem programu są występy artystyczne na specjalnie przygotowanej estradzie na stadionie miejskim.
Festiwal Piwa – odbywa się co roku we wrześniu na polach marsowych w parku kultury.
Rozdanie nagród Prezydenta Miasta w dziedzinie kultury – odbywa się co roku w październiku w Teatrze Rozrywki.
Obchody Święta Niepodległości oraz Konstytucji 3 maja – odbywają się zawsze 11 listopada i 3 maja. Rozpoczyna je uroczysta msza św. w kościele św. Barbary, po czym zebrani maszerują pod pomnik Powstańca Śląskiego, gdzie składane są kwiaty. W uroczystościach biorą udział władze miasta, chorzowskie szkoły, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i społecznych.
Śląskie Gody – regionalna impreza folklorystyczna
Chorzowska Biesiada Rocznicowa – coroczna biesiada organizowana przez Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu.
Bluestracje – festiwal bluesowy organizowany przez MDK Batory
If summer ends festival – festiwal muzyki alternatywnej organizowany przez MDK Batory
Chorzowski Teatr Ogrodowy – organizowany w sierpniu przegląd teatralny na terenach dawnej kopalniPrezydent, wMagazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodkaSztygarka[51].
Port Poetycki – impreza kulturalna zrzeszająca w swoim kręgu poetów, muzyków i artystów plasyków, odbywająca się w czerwcu, na terenach dawnej kopalniPrezydent, wMagazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodkaSztygarka[52].
Festiwal Muzyczny im. Ryśka RiedlaKu Przestrodze – festiwal muzyczny odbywający się od 1999 r. Organizowany przez Adama Antosiewicza. Od 2009 do 2014 roku festiwal odbywał się na tereniePól Marsowych w Parku Śląskim[53].
Najstarsza wzmianka pojawia się 10 lipca 1862 r. jako data założenia pierwszego klubu gimnastycznego zwanego późniejMännerturnverein Königshütte – MTV 1862 (Męski Klub Gimnastyczny 1862). Współzałożycielem klubu był mistrz maszyn hutniczych niejaki Angele, a pierwszym prezesem został mistrz cieślarski Carlitzek. Początkowo klub korzystał z sali hoteluWandel przy ul. Katowickiej[56] aby 13 lipca 1895 r. przenieść się do własnego, nowo wybudowanego ośrodka przy (dzisiejszej) ul. Parkowej, który prócz kompleksu halowego posiadał jeszcze stadion piłkarsko-lekkoatletyczny.
22 sierpnia 1875 r. odbyły się w Królewskiej Hucie[57] pierwsze górnośląskie pokazy gimnastyczne (Gauturnfest), w których uczestniczyło ponad 200 zawodników. W zarządzie klubu zasiadali wtedy fabrykant Paul Sonsalla i skarbnik Czajor[58].
W 1891 r. nauczyciel Alker rozpoczął w szkole nr VII, położonej w dzielnicy robotniczej codzienne ćwiczenia ze swoimi uczniami[59].
Z biegiem czasu coraz więcej nauczycieli i szkół wprowadzało ćwiczenia, gimnastykę i gry w szkołach w czasie i po zajęciach.Pierwszy burmistrz Królewskiej Huty[57], Stolle i kuratorium popierali rozwój sportu zarówno ideowo, jak i finansowo.Tak burzliwy rozwój sportu doprowadził w 1901 r. do utworzenia pierwszego klubu, który nazwanoSpielvereinigung 1901 Königshütte[58] z „sekcjami”:faustball, tamburello (kobiety), korbball i turystyką wędrowną. Klubem kierował nauczyciel Pompa. Przed 1912 r.[60] doszła sekcja piłki nożnej, która jednak nie miała własnego boiska i dlatego klub połączył się w 1923 r. zSC 08 Königshütte i przyjął nazwęZjednoczeni Przyjaciele Sportu.
SC 08 Königshütte został założony w 1908 r. przez braci Opitz z Królewskiej Huty[57] oraz piłkarzy Kleinera i Borna z Katowic[61]. Klub ten wstąpił bezpośrednio po swoim założeniu doPołudniowo-Wschodniego Niemieckiego Związku Piłki Nożnej[62].
Innym, zasłużonym królewskohuckim klubem jest założony w 1910 r.VfR Königshütte, późniejszy AKS.
W tym okresie drużyny piłkarskie nie odnosiły większych sukcesów; górnośląscy konkurenci, głównie ci z Katowic byli zbyt silni.
Tablica pamiątkowa w miejscu pierwszych treningów piłkarzyRuchu Chorzów w 1920
Przed i po włączeniu wschodniej części Górnego Śląska łącznie z miastem Królewska Huta w 1922 do Polski miejscowe kluby początkowo kontynuowały swoją działalność uczestnicząc dalej w rozgrywkach niemieckich. 7 sierpnia 1922 r. w Katowicach założony został niemieckiWojewódzki Związek Piłki Nożnej (Wojewodschaft Fußballverband). Do 143 członków założycieli należeli m.in. królewskohuckieVerein für Rasenspiele (VfR) iSpielvereinigung 01 orazBismarckhütter Ballspiel Club Hajduki Wielkie.
W późniejszym okresie niemieckie kluby, często o dużych tradycjach i osiągnięciach zostały zmuszone do samorozwiązania, łączenia się lub były wchłaniane przez polskie kluby albo wstępowania do polskiego związku na dyskryminujących, polonizujących warunkach takich jak zmiana tradycyjnej niemieckiej nazwy, usunięcie niemiecko-śląskiego zarządu itp. aby mogły dołączyć do polskich rozgrywek.
Równocześnie powstawały niemieckie kluby sportowe wywodzące się z ruchu katolickiej młodzieży niemieckiej zwaneJugendkraft oraz nowe polskie takie jakKS Śląsk,KS Kresy,KS Polonia czy klub wojska polskiego,75 Pułk Piechoty (75 pp).
W latach 1926–1927 został zbudowany na Górze Redena nowy stadion (miejski), którego uroczyste otwarcie nastąpiło 2 października 1927 r. w obecności polskiego prezydentaIgnacego Mościckiego.W skład stadionu wchodziły: boisko do piłki nożnej z bieżnią (400m x 6m) i trybuną (8000–10 000 miejsc), małe boisko (70m x 50m), budynek klubowy, plaża, WC, hala pływacka, dwa baseny (50 × 30 m i 40 × 30 m) z trampoliną, korty tenisowe, boisko do krykieta, plac do musztry oraz natryski i szatnie.
6 stycznia 1928 r. został założony w Królewskiej Hucie nowy wielosekcyjny klub pod nazwąKS Stadion z następującymi sekcjami: piłką nożną, lekkoatletyką, pływacką i tenisa ziemnego.
Istniał też jedyny niemiecki klub tenisowy –Lawn-Tennis-Club (LTC) we wschodniej części Górnego Śląska.
Z Chorzowa pochodzi też czterokrotna mistrzyni Polski w jeździe figurowej na łyżwach Erna Scheibert, trenująca głównie w Katowicach, mistrzyni Polski w jeździe solowej w latach 1936, 1937, 1938 i 1939.
Głównie ze względu naStadion Śląski (stan na 2009) – największy stadion w Polsce, oficjalnie nazwanystadionem narodowym, na którym odbywają się mecze reprezentacji narodowej czy koncerty sławnych grup muzycznych. Kolejnym ośrodkiem sportowym promującym Chorzów jest drużynaRuchu Chorzów, która przez długie lata utrzymywała się w czołówce klubów piłkarskich w kraju, jeden z najbardziej zasłużonych klubów w historii polskiego futbolu.
AKS Chorzów – klub wielosekcyjny, najstarszy z istniejących klubów, główne sukcesy odnosił w piłce nożnej (mężczyzn), piłce ręcznej (kobiet i mężczyzn), lekkoatletyce i tenisie ziemnym. Już nie istnieje, a na bazie tego klubu wyodrębniły się 2 kluby: AKS Wyzwolenie Chorzów (piłka nożna) oraz Towarzystwo Sportowe AKS Chorzów (lekka atletyka, piłka nożna, zapasy).
Chorzowianka Chorzów – połączona z AKS w 1995 r.[63]
Chorzowski Klub Kyokushin Karate
Chorzowskie Centrum Sztuk i Sportów Walki
Chorzowskie Towarzystwo Górskie „Koliba” – jedyna w mieście ściana wspinaczkowa
Chorzowskie Towarzystwo Tenisowe
Chorzowskie Towarzystwo Szachowe
Clearex Chorzów – męski klub piłki 5-osobowej (futsal), Puchar Polski 2004, 2. miejsce w I lidze w sezonie 2003/2004
KS Ruch Chorzów – Data założenia: 20 kwietnia 1920 – klub wielosekcyjny, głównie sukcesy odnosiły sekcje: piłki nożnej (czternastokrotnymistrz Polski, zdobywcaPucharu Polski w latach: 1951, 1974, 1996); żeńskiej piłki ręcznej (dziewięciokrotne mistrzynie Polski) i kolarstwa szosowego. Ruch Chorzów Spółka Akcyjna Klub Sportowy Ruch w Chorzowie – data założenia spółki (SSA/SA): 27 grudnia 2004
KS Królewscy Chorzów – koszykówka
KS „Stadion Śląski” Chorzów – szkółka piłkarska dla młodzieży działająca przy Stadionie Śląskim, założona w 1962 r.,
Od początku lat 90. ważne miejsce na scenie politycznej zajmuje lokalne Stowarzyszenie „Wspólnie dla Chorzowa”. W wyborach samorządowych 1998 r. stowarzyszenie uzyskało 28 z 45 mandatów[64]. W 2002 r. wybory odbyły się po raz pierwszy według nowychzasad. Liczbę radnych zmniejszono do 25, a prezydenta miasta, wyłanianego wcześniej ze składu Rady Miasta, wybrano w wyborach bezpośrednich. Wybory prezydenckie wygrał Marek Kopel, Koalicja „Wspólny Chorzów” uzyskała 14 z 25 mandatów. W 2006 r. „Wspólny Chorzów” uzyskał 13 mandatów. W wyborach 2010 KWW Koalicję „Wspólny Chorzów” współtworzyły stowarzyszenia i organizacje: Stowarzyszenie Wspólnie dla Chorzowa, Koła Związku Górnośląskiego – Wielkie Hajduki, Klimzowiec, Królewska Huta, Pnioki, Chorzów Stary i św. Florian oraz Towarzystwo Ochrony Praw i Godności Dziecka „Wyspa”. Zdobyli 14 z 25 mandatów[64].
W Wyborach samorządowych w 2018 r. najwięcej głosów otrzymał Koalicyjny Komitet Wyborczy Platforma.Nowoczesna Koalicja Obywatelska (19 598, tj. 51,81%). Na drugim miejscu uplasowało się Prawo i Sprawiedliwość, które otrzymało 8487 głosów, zyskując 22,44% poparcia. Tylko te 2 ugrupowania weszły w skład Rady Miasta[70].
Chorzów jestmiastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Chorzów 25 radnych[71]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jestSzymon Michałek.
Od 1964 r. prowadzono samodzielne duszpasterstwo przykościele św. Wawrzyńca, gdzie ostatecznie w 1978 r. powołano parafię, wydzielając jej teren z parafii św. Antoniego i św. Marii Magdaleny. Ostatnia zmiana miała miejsce w 1983 r., gdy po wielu trudnościach z parafii Wniebowzięcia NMP wydzielonoparafię Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza.
Na terenie Chorzowa działa zatem 13 parafii rzymskokatolickich:
↑AndrzejA.StasiakAndrzejA.,Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego w latach 1869–1914, Warszawa 1962 [dostęp 2018-03-21]. Brak numerów stron w książce
↑ZbigniewZ.KapałaZbigniewZ.,BarbaraB.KlajmonBarbaraB.,Dawne kolonie królewskohuckie, „Zeszyty Chorzowskie”, T. 3, 1998, s. 67–132 [dostęp 2018-03-21].
↑Wodociągi i kanalizacja w Chorzowie i Świętochłowicach., praca zbiorowa pod redakcją Grzegorza Grzegorka i Agnieszki Sawoczuk, wyd.: Wydawnictwo Prasa i Książka,ISBN 978-83-933665-5-2.
↑Handbuch der politischen Ikonographie, Hrsg. Uwe Fleckner, Martin Warnke, Hendrik Ziegler, Bd. II:Imperator bis Zweig, Verlag C.H. Beck, München 2011, s. 19.
↑Paul Rother: Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien. Dülmen: Laumann Verlag, cop. 1994, s. 104.ISBN 3-87466-193-8.
↑Dorota Borowicz,Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II wojny światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 39.ISBN 83-229-2569-7).
↑Michał Bulsa,Decyzje dotyczące wpisów i skreśleń w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2022 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2023, t. 15, s. 382.
↑abPaulP.RotherPaulP.,Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, Dülmen: Laumann Verlag, 1994,ISBN 3-87466-193-8,OCLC830159020. Brak numerów stron w książce
↑Rozdział pt. „Entwickelung und Stand des Jugenspiels der Stadt Königshütte O/S” autorzy: Idzinski i Pompa zJahrbuch für Volks- und Jugendspiele 1902.
Andrzej Stasiak,Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego w latach 1869–1914,Arkady, 1962
Chorzów. Zarys rozwoju miasta, pod red. Jana Kantyki. Ślaski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1977.
Jan Drabina,Historia Chorzowa od średniowiecza do 1868 roku, Chorzów, 1998.
Jan Drabina,Historia Chorzowa od 1868 do 1945 roku, Chorzów, 1999.
JanJ.DrabinaJanJ.,Historia Chorzowa 1257–2000, Chorzów: Muzeum w Chorzowie, 2007,ISBN 978-83-921640-6-7,OCLC297743578. Brak numerów stron w książce
Danuta Sieradzka,Królewska Huta. Chorzów w latach 1868–1945. Szkice do portretu miasta, Chorzów, 2001.
Marian Gałuszka,Chorzów wczoraj – Königshütte gestern, Gliwice, Wydawnictwo „Wokół nas” 1996.
Roman Liczba,Chorzów A.D. 2000 – nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000.
Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Drabina Jan (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, s. 11, seria: „Magazyn Bytomski” tom VIII.
Adam Pobog-Rutkowski,Historia miasta Królewskiej Huty, Królewska Huta, 1927.
Marian Gałuszka, Jacek Kurek,Powstanie „wielkiego” Chorzowa, Chorzów 2004.
PaulRother,Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, Dülmen: Laumann Verlag, 1994,ISBN 3-87466-193-8,OCLC830159020. Brak numerów stron w książce
Leopold Zedlitz-Neukirch: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen. T. Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837.
Bernhard Gröschel,Die Presse Oberschlesiens von den Anfängen bis zum Jahre 1945. Dokumentation und Strukturbeschreibung, Gebr. Mann Verlag Berlin, 1993, s. 447 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 4)ISBN 3-7861-1669-5.
Bernhard Gröschel,Studien und Materialien zur oberschlesischen Tendenzpublizistik des 19. und 20. Jahrhunderts, Gebr. Mann Verlag Berlin 1993, s. 219 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 5)ISBN 3-7861-1698-9.
Bernhard Gröschel,Themen und Tendenzen in Schlagzeilen der „Kattowitzer Zeitung” und des „Oberschlesischen Kuriers” 1925–1939, Gebr. Mann Verlag Berlin 1993, s. 188 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien: Landeskundliche Reihe, Bd. 6)ISBN 3-7861-1719-5.
Richard Schmidt,Kleines Stadtbuch von Königshütte Oberschlesien, wyd. Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, P. Schmidt, Berlin 1941.
Hugo Mohr,Geschichte der Stadt Königshütte in Oberschlesien aus Urkunden und amtlichen Aktenstücken, Verlag Ploch, Königshütte 1890.
._1860-1870.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
