Choroba Addisona,pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, dawna nazwacisawica (łac.morbus Addisoni, insufficientia corticis glandularum suprarenalium chronica primaria[1]) – schorzenieukładu dokrewnego, zespół objawów spowodowanych przewlekłym niedoboremhormonów produkowanych przezkorę nadnerczy.
Po raz pierwszy schorzenie zostało opisane przez brytyjskiego chirurgaThomasa Addisona w 1855 w pracy pt:On the Constitutional and Local Effects of Disease of the Suprarenal Capsules. Dopiero w 1949 rokuEdward Calvin Kendall zsyntetyzowałkortyzon, umożliwiając w ten sposób skuteczne leczenie substytucyjne.
Częstość występowania wynosi 4–11 przypadków na 100 000 osób. Choroba Addisona może dotyczyć ludzi w każdym wieku, o różnej płci czy rasie, ale zwykle chorują dorośli w 3.-4. dekadzie życia. Choroba znacznie częściej dotyczy kobiet. Badania nie wykazały zależności pomiędzy częstością występowania choroby a rasą[2].
Najczęstszą przyczyną występowania choroby Addisona jest autoimmunologiczne zapalenie kory nadnerczy (70-90% przypadków). Choroba ma związek z antygenamiHLA-DR3, a autoantygenami są enzymy uczestniczące w syntezie hormonów kory nadnerczy: 21-hydroksylaza, 17-hydroksylaza, 20,22-liaza. Niekiedy mogą współistnieć inne schorzenia o podłożu autoimmunizacyjnym, najczęściej tarczycy – mówi się wtedy o zespołach zaburzeń wielogruczołowych.Do innych przyczyn należą:
- Gruźlica (15-30% przypadków)
- Inne choroby zakaźne (np. grzybice głębokie i zakażenia w przebieguAIDS)
- Przerzuty nowotworowe i nowotwory pierwotne (Nadnercza mogą być niszczone przez nowotwory pierwotne (gł. chłoniaki) oraz przerzuty nowotworów płuc, sutka i żołądka. Objawy niewydolności występują rzadko, gdyż do ich wystąpienia konieczne jest zniszczenie około 80-90% miąższu obu nadnerczy.)
- Zaburzenia metaboliczne (np.skrobiawica,adrenoleukodystrofia,adrenomieloneuropatia,hemochromatoza)
- Zaburzenia wrodzone:
- Uszkodzenie nadnerczy spowodowane lekami
- Stan po obustronnejadrenalektomii
- Skaza krwotoczna – obustronne wylewy krwi do nadnerczy, zachodzą zwykle u dzieci w posocznicy meningokokowej (zespół Waterhouse’a-Friderichsena) lub bakteriami z rodzajuPseudomonas. U dorosłych w trakcie leczenia przeciwzakrzepowego, posocznicy, urazach lub zabiegach operacyjnych.
W badaniach laboratoryjnych stwierdza się najczęściej następujące odchylenia od normy:
W wypadku hiperkaliemii znajduje to odzwierciedlenie w obrazieEKG.
Zmiany w badaniach obrazowych:
- RTG (zwapnienia)
- TK (zmiany swoiste, zapalne bądź zanikowe)
- USG jamy brzusznej
Przykładem badania diagnostycznego używanego w rozpoznaniu choroby Addisona jest test pobudzaniatetrakozaktydem (nazwa handlowa:Synacthen), który jest syntetycznym polipeptydem o aktywności adrenokortykotropiny. Istnieją różne warianty tego testu, ale podstawą jest oznaczenie po określonym czasie od podaniaSynacthenu, stężenia kortyzolu w osoczu lub metabolitów glikokortykosteroidów w moczu. Brak reakcji ze strony nadnerczy, czyli wydzielania kortyzolu, świadczy o ich niewydolności[4].
Leczenie choroby Addisona polega na uzupełnianiu niedoborów hormonów produkowanych przez korę nadnerczy. Leki podaje się w określonych godzinach i dawkach symulując fizjologiczne, zależne od pory dnia, wydzielanie. W szczególnych sytuacjach, takich jak np. stres, operacja czy ciąża, istnieje konieczność odpowiedniego dostosowania dawki do zwiększonego zapotrzebowania.
W leczeniu stosuje się substytucjękortykosteroidową,mineralokortykoidową iandrogenową.
Stosuje sięhydrokortyzon w dawce 20–30 mg na dobę, w 2 lub 3 dawkach symulujących dobowy rytm wydzielania kortyzolu. Zazwyczaj 2/3 dawki, czyli 20 mg, podaje się w godzinach rannych, a pozostałą część (10 mg) około godziny 15 (przy trzech dawkach jest to odpowiednio 15 mg rano – 10 mg o 13.00 – 5 mg o 18.00).
W niektórych przypadkach istnieje konieczność zmniejszenia dawki. Dzieje się tak w przypadku wystąpienia na początku leczenia bezsenności czy zdenerwowania.Nadciśnienie tętnicze icukrzyca również wymagają korekcji dawek (niekiedy konieczne jest zastąpienie hydrokortyzonuprednizolonem w odpowiednio przeliczonych dawkach). Natomiast u ludzi otyłych i przyjmujących leki przeciwdrgawkowe istnieje konieczność zintensyfikowania leczenia.
W sytuacjach stresowych zapotrzebowanie zwiększa się o dodatkowe 10–30 mg. W przypadku wymiotów czy biegunki steroidy należy podawać domięśniowo w dawce 50 mg bursztynianu hydrokortyzonu co 12 godzin.
Do sytuacji silnie stresowych należą operacja czy ciąża. Stosuje się wtedy duże dawki sterydów w ściśle określonym schemacie dawkowania.
Dawkowanie hydrokortyzonu w okresie okołooperacyjnym| Doba | Dawka |
|---|
| -1 | 40 mg doustnie |
| 0 | 100 mg dożylnie w trakcie operacji
potem 100 mg dożylnie co 8 godzin |
| 1 | 100 mg dożylnie co 8 godzin |
| 2 | 50 mg domięśniowo co 6 godzin
(dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 3 | 50 mg domięśniowo co 8 godzin
(dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 4 | 60 mg doustnie |
| 5 | 60 mg doustnie |
| 6 | 40 mg doustnie |
| 7 | 30 mg doustnie |
Dawkowanie hydrokortyzonu w okresie porodu| Doba | Dawka |
|---|
| 0 | 100 mg domięśniowo przy rozpoczęciu porodu
50 mg domięśniowo co 6-8 godzin
(dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 1 | 50 mg domięśniowo co 6-8 godzin |
| 2 | 50 mg domięśniowo co 6-8 godzin |
| 3 | 60 mg doustnie |
| 4 | 60 mg doustnie |
| 5 | 40 mg doustnie |
| 6 | 40 mg doustnie |
| 7 | 30 mg doustnie |
W przypadku podawaniahydrokortyzonu w dawkach większych niż 100 mg/dobę nie jest konieczne równoczesne podawaniemineralokortykoidów, gdyż w tak dużych dawkachhydrokortyzon wykazuje również działanie mineralokortykoidowe.
Zwykle stosuje się dawkowanych indywidualnie fludrokortyzon w dawkach 0,025-0,2 na dobę.
U kobiet w przypadku m.in. utrzymującego się osłabienia stosuje siędehydroepiandrosteron 5–25 mg raz dziennie[5].
Pacjenci muszą przyjmować leki do końca życia[3]. W przypadku braku leczenia choroba Addisona jest zawsze śmiertelna, natomiast jeśli jest leczona, to nie ma wpływu na długość życia[6]. Leczenie substytucyjne jednak zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób, m.in. układu krążenia[7]. Wystąpienie przełomu nadnerczowego zwiększa śmiertelność (czemu można zapobiegać, np. edukując pacjenta o doborze dawki leków w przypadku urazów i stresu[3])[6]. Jeśli niewydolność kory nadnerczy spowodowana została przez przerzuty nowotworowe, to rokowanie jest złe, a jeśli przyczyną jest gruźlica, to zależy ono od rozległości zakażenia[6].
- ↑abFranciszekF. Kokot FranciszekF.,Choroby wewnętrzne, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 533,ISBN 83-200-1551-0 .
- ↑Addison Disease
- ↑abcdeA.A. Pulzer A.A.,S.S. Burger-Stritt S.S.,S.S. Hahner S.S.,[Addison's disease : Primary adrenal insufficiency], „Der Internist”, 57 (5),2016, s. 457–469,DOI: 10.1007/s00108-016-0054-6,ISSN1432-1289,PMID: 27129928 [dostęp 2019-03-20] .
- ↑„Biochemia – skrypt dla studentów wydziału lekarskiego” pod redakcją prof. Jana Gmińskiego, Katowice 2003
- ↑Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 1359.ISBN 978-83-7430-517-4.
- ↑abcAndrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 1360.ISBN 978-83-7430-517-4.
- ↑Earn H.E.H. Gan Earn H.E.H.,Simon H.S.H. Pearce Simon H.S.H.,Management of endocrine disease: Regenerative therapies in autoimmune Addison's disease, „European Journal of Endocrinology”, 176 (3),2017, R123–R135,DOI: 10.1530/EJE-16-0581,ISSN1479-683X,PMID: 27810905 [dostęp 2019-03-20] .
