Większą część Chin stanowią wyżyny i góry. Niziny zajmują tylko 10% powierzchni kraju, przy czym duża ich część przypada na stepy i pustynie na północy kraju (np.Gobi). W północno-wschodniej części kraju leży rozległaNizina Mandżurska (pow. 350 tys. km²) otoczona górami. Na zachód od niziny ciągnie sięWielki Chingan (wysokość do 2029 m n.p.m.), na północMały Chingan i na wschódGóry Wschodniomandżurskie.
Południowo-zachodnią część kraju zajmuje najwyżej położona wyżyna na Ziemi –Wyżyna Tybetańska (o wysokościach 4000–5000 m n.p.m.). Wyżynę tę otaczają najwyższe pasma górskie świata –Karakorum (ze szczytemK2 sięgającym 8611 m n.p.m.) orazPamir (ze szczytemKongur Shan o wysokości 7649 m n.p.m.) od zachodu iHimalaje (z najwyższym szczytem świata,Mount Everestem, sięgającym 8850 m n.p.m.) od południa. Północne obrzeże wyżyny stanowi system górskiKunlun (najwyższy szczyt toMuztag Feng 6973 m n.p.m.) obejmujący liczne pasma górskie (m.in.Ałtyn-Tag) rozdzielone tektonicznymi kotlinami m.in.Kotliną Cajdamską. Na wschodnim krańcu wyżyny ciągną się góryHengduan Shan (ze szczytemMinya Konka o wysokości 7556 m n.p.m.) rozczłonkowane głębokimi dolinami rzekSaluin,Mekong iJangcy.
Chiny leżą w zasięgu 3stref klimatycznych:zwrotnikowej (południowe wybrzeża oraz wyspaHajnan),podzwrotnikowej (zachodnia, środkowa i wschodnia część kraju) orazumiarkowanej (północne i północno-wschodnie Chiny). Części południowo-wschodnia i wschodnia kraju mają klimat monsunowy z porą deszczową i suchą. W tej części Chin notuje się najwyższe opady wynoszące 700–1000 mm na wybrzeżuMorza Żółtego, 1500–2000 mm na krańcach południowo-wschodnich i 3000 mm na wyspie Hajnan. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana: od –5 °C wPekinie, przez +12 do +16 °C na wybrzeżuMorza Południowochińskiego, do +20 °C i powyżej na wyspach południowych. W lipcu temperatura na całym obszarze Chin wschodnich wynosi od +25 do +30 °C. W północno-wschodniej części Chin średnia temperatura w styczniu wynosi od –30 °C na północy do –10 °C na południu. W lipcu te temperatury wynoszą odpowiednio od +20 do +25 °C, a roczna suma opadów 250–1000 mm. Wewnętrzne i zachodnie obszary kraju mają klimat suchy i kontynentalny. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana i wynosi od –8 do –26 °C, a w lipcu waha się od +20 do +25 °C (wKotlinie Kaszgarskiej powyżej +30 °C). Opady poniżej 250 mm.Wyżyna Tybetańska ma klimat chłodny i suchy ze względu na duże wzniesienie nad poziomem morza ze średnią temperaturą w lipcu poniżej +10 °C. Pora deszczowa na całym obszarze Chin występuje w lecie, z największymi opadami w lipcu i sierpniu. W lecie i jesienią do wybrzeży południowo-wschodnich docierajątajfuny z ulewnymi deszczami. Na suchych obszarach zachodu często występują burze pyłowe.
Większą część Chin odwadniają rzeki należące do zlewiskaOceanu Spokojnego (56,7%). Do zlewiskaOceanu Indyjskiego należy 6,9% powierzchni, a do zlewiskaOceanu Arktycznego należy 0,4%. Reszta (czyli 36% powierzchni) należy do obszarów bezodpływowych. Najgęstsza sieć rzeczna występuje naNizinie Chińskiej, a najrzadsza na pustynnych terenach zachodniej części kraju. Główne rzeki toJangcy,Huang He,Xi Jiang,Huai He iAmur (na granicy zRosją). Na terenie Chin początek biorą i płyną w znacznych odcinkach wielkie rzeki południowej i wschodniejAzji:Indus,Brahmaputra,Mekong iSaluin. Chińskie odcinki tych rzek skupiają 1/3 potencjału hydroenergetycznego Chin. Są one jednak w znikomym stopniu wykorzystywane. Najdłuższą rzeką na obszarach bezodpływowych jestTarym. Chińskie rzeki są intensywnie wykorzystywane do nawadniania zwłaszcza w środkowych i wschodnich Chinach. We wschodnich Chinach występują katastrofalne powodzie spowodowane dużymi wahaniami stanu wód w rzekach oraz zamuleniem koryt rzecznych. W przeszłości rzeki Niziny Chińskiej często zmieniały swoje koryta.
Zasoby energetyczne chińskich rzek szacuje się na około 680 GW, z czego 40% przypada na dorzeczeJangcy, a 20%Brahmaputry. We wschodnich Chinach biegnie najdłuższy kanał żeglowny na świecie –Wielki Kanał o długości 1782 km. Łączy onPekin z portem wHangzhou.
Na obszarze Chin występuje około 700 jezior o powierzchni powyżej 100 km². Najliczniej występują one na nizinie środkowej i w dolnym bieguJangcy. Największe toPoyang Hu o powierzchni 2700–5100 km²,Dongting Hu (około 4000 km²),Hongze Hu iTai Hu. Są one wykorzystywane jako naturalne zbiorniki retencyjne. NaWyżynie Tybetańskiej znajdują się jeziora głównie słone (m.in.Kuku-nor iNam Co). W suchych regionach regionów autonomicznychSinciang iMongolia Wewnętrzna słone jeziora głównie o charakterze reliktowym (m.in.Lob-nor,Bosten Hu iHulun Nur). W północno-wschodnich Chinach, przy granicy zRosją, duże jezioroChanka (po chińsku Xingkai Hu). Największe obszary bagienne w Chinach występują na płaskich, źle odwadnianych terenach północno-wschodnich (głównie w widłach rzekUssuri iSungari) oraz w południowej częściKotliny Cajdamskiej.
Flora Chin jest bardzo bogata i różnorodna. Naturalne zbiorowiska leśne zostały w większości zajęte przez pola uprawne, przez co stanowią one dziś tylko 12% powierzchni kraju. Na północnym wschodzie wWielkim Chinganie występuje tajga sosnowo-modrzewiowa przechodząca na południe w dębowo-sosnowe lasy mieszane. NaNizinie Chińskiej naturalna roślinność, jaką były lasy monsunowe, została całkowicie wyniszczona. Na wododziałach zachowały się naturalne lasy liściaste zdębami,wiązami,klonami ijesionami. Na południe odJangcy znajdują się lasy z drzewami zimozielonymi (m.in.sosny,stroigły icyprysy). WGórach Południowochińskich wiecznie zielone lasy zdrzewami tungowymi,kamforowcami,wawrzynami i zaroślamibambusowymi. Na wybrzeżuMorza Południowochińskiego i przybrzeżnych wyspach występują wiecznie zielone lasy zwrotnikowe, bogate wpalmy, bambusy,liany iepifity. Wyżyny i kotliny północnych i północno-zachodnich Chin porastająstepy – na wschodzie bujne łąkowe, na zachodzie suche z kserofilnymi gatunkamiostnic ibylic. Zachodnią częśćMongolii Wewnętrznej orazSinciang zajmują półpustynie i pustynie, aWyżynę Tybetańską wysokogórskie stepy ipustynie. W chińskich górach zaznacza się piętrowy układ roślinności. W Chinach przetrwało wiele reliktów flory, m.in.miłorząb imetasekwoja. Z Chin wywodzi się również wiele roślin użytkowych, takich jak brzoskwinie czyherbata.
Uroczystość proklamowania Chińskiej Republiki Ludowej 1 października 1949 roku.
Chińska Republika Ludowa została proklamowana 1 października 1949 przezMao Zedonga po wygranej przez jego zwolennikówwojnie domowej. Pokonani zwolennicyKuomintangu i ich liderCzang Kaj-szek wycofali się naTajwan, dokąd przenieśli rządRepubliki Chińskiej. Chińska Republika Ludowa objęła większość historycznych terenów Chin, a jej granice zostały dodatkowo poszerzone w 1950 roku w wynikuinterwencji w Tybecie. W polityce wewnętrznej na początku lat 50. przeprowadzonoreformę rolną, w wyniku której pomiędzy 300 milionów chłopów rozdzielono 47 milionów hektarów ziemi,znacjonalizowano głównie wartość zagraniczną, własność miejscowej burżuazji pozostała prywatna. W 1950 roku Chiny udzieliły wsparciaKorei Północnej i wysłały swoje wojska nawojnę koreańską. Na przełomie 1953 i 1954 roku opracowano założenia tzw. okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu, w ramach których założono, że w przeciągu 15–18 lat przeprowadzi się industrializację, kolektywizację i nacjonalizację. W 1954 roku wprowadzono nową konstytucję. W 1955 roku skrócono okres przejściowy i w ciągu roku skolektywizowano rolnictwo oraz przeprowadzono nacjonalizację. Ten tzw.wielki skok naprzód, który miał doprowadzić do szybkiej industrializacji kraju skończył się katastrofą gospodarczą i klęską głodu, w wyniku której zmarło 20–30 mln osób. W 1961 roku zliberalizowano gospodarkę i wprowadzono politykę „regulacji”. Polityka ta doprowadziła do podziału w rządzie, zwolennicy „regulacji” skupili się wokółDeng Xiaopinga iLiu Shaoqi, natomiast przeciwnicy wokół Mao Zedonga.
Na przełomie lat 50. i 60. nastąpiłrozłam radziecko-chiński, w wyniku którego Chiny popadły w długoletni konflikt zblokiem wschodnim. Także dotychczas dobre relacje z Indiami uległy pogorszeniu, co poskutkowało siłowym zajęciem przez Chiny spornych obszarów północnegoKaszmiru (wojna chińsko-indyjska). W 1966 roku zwolennicy frakcji Mao w rządzie ogłosilirewolucję kulturalną, w ramach której politykę regulacji potępiono, a jej zwolenników odsunięto z rządu. W 1969 roku miał miejscekonflikt nad Ussuri, w trakcie którego Chiny starły się z wojskiemZSRR. Po 1971 (śmierćLin Biao)Zhou Enlai podjął pierwszą nieudaną próbę rezygnacji z części celów rewolucji kulturalnej, która jak się okazało, była w mniemaniu wielu porażką. Śmierć Mao w 1976 roku doprowadziła do usunięcia z partii frakcji „radykalnej” (banda czworga) i zwolenników rewolucji kulturalnej. Od 1977 roku do władzy stopniowo powracał Deng Xiaoping, który następnie na wiele lat objął władzę w Chinach. Na początku lat 80.Hua Guofenga zastąpili liberalnie nastawieniZhao Ziyang iHu Yaobang. W ramach zmian politycznych potępiono rewolucję kulturalną, rehabilitowano osoby represjonowane w trakcie jej trwania, zliberalizowano gospodarkę i kontynuowano politykę „otwarcia na świat” (która została zapoczątkowana przez Mao u schyłku jego życia). W ramach reform dekolektywizowano rolnictwo, utworzono sektor prywatny i utworzono specjalne strefy ekonomiczne.
W ramach odprężenia międzynarodowego doszło do normalizacji stosunków z ZSRR oraz podtrzymano zapoczątkowane przez Mao kontakty zeStanami Zjednoczonymi. Zahamowanie gospodarki doprowadziło w 1989 roku doprotestu na placu Tian’anmen stłumionego przez armię. Po tym incydencie miejsce Zhao Ziyanga jako przywódcy rządzącej partii objąłJiang Zemin. Chiny kontynuują reformy gospodarcze i rozwijają relacje zagraniczne. Pod koniec lat 90. w skład ChRL weszły dotychczasowe kolonie państw zachodnich –Hongkong iMakau. Bardzo szybki wzrost gospodarczy kraju doprowadził do tego, że w 2006 roku Chiny stały siętrzecią pod względem wielkości gospodarką świata[6].
Choć środki kontroli gospodarczej zostały znacznie złagodzone w Chinach od 1978 roku, działalność polityczna w dalszym ciągu była ściśle kontrolowana przez rząd centralny i władze lokalne. Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej Chin stanowi, że „prawa podstawowe” obywateli obejmująwolność słowa,wolność prasy,prawo do sprawiedliwego procesu,wolności wyznania, udziału w wyborach powszechnych i praw majątkowych. Jednakże przepisy te nie są stosowane w praktyce[7][8][9].
Rząd prowadzi politykę ograniczania możliwości działalności grup, organizacji i związków wyznaniowych, które uważa za potencjalne zagrożenie dla „społecznej stabilności” i kontroli, jak to było w przypadkuprotestów na placu Tian’anmen w 1989[12][13].
Wiele zachodnich rządów i organizacji pozarządowych stale krytykuje władze ChRL, z powodu powszechnego łamania praw obywatelskich, w tym systematycznego stosowania długiego przetrzymywania w areszcie bez procesu, wymuszania zeznań, tortur, znęcania się nad więźniami, ograniczeń wolności słowa, zgromadzeń, zrzeszania się, religii, prasy, i prawa pracy[10]. Chiny są światowym liderem w zakresie stosowania kary śmierci; w 2004 roku wykonano tam około 90% wszystkich egzekucji[14].
Łączna liczba chińskich żołnierzy to 2 250 000 osób. Służba obowiązkowa w wojskach lądowych trwa 3 lata, a w marynarce i lotnictwie 4. Siły rezerwowe liczą ok. 12 milionów żołnierzy[potrzebny przypis]. Chińskie wojsko nadzoruje również program kosmiczny[17].
TybetańczycyKobiety z grupy etnicznejNaxi niosące na plecach typowe dla ich regionu kosze. Scena z przedstawienia pod gołym niebem wLijiang, w prowincji Junnan, w Chinach. W tle masyw Śnieżnej Góry Nefrytowego Smoka.
Dane demograficzne Chińskiej Republiki Ludowej (2012)[18]
Gospodarka Chin rozwija się najdynamiczniej na świecie. W II kwartale 2010 roku nominalnyPKB Chin szacowano na 1,337 bln $, co daje drugie miejsce na świecie zaUSA, a przedJaponią (II kw. 2010 – 1,288 bln $). Z najnowszych prognoz wynika, że do roku 2030 Chiny staną się światową potęgą gospodarczą nr 1.[21] Uwzględniając PKB realny chińska gospodarka już od 2001 roku znajduje się na drugim miejscu, a od 2010 roku Chiny są największym konsumentem ropy naftowej[22].
Tak dynamiczny rozwój, który trwa od lat 80., jest efektem stworzenia korzystnych warunków dla inwestycji zagranicznych i transferu nowych technologii, w tym rządowych programów wspierających rozwój branż uznanych za przyszłościowe, takich jak np. produkcja samochodów elektrycznych[23].Do tych warunków można zaliczyć: niskie koszty pracy, zakaz strajków dla pracowników, niskie podatki, brak ograniczeń w ochronie środowiska i obietnica dostępu do ogromnego rynku zbytu. Według socjologów ważnymi czynnikami są także tradycyjny szacunek wobec przedsiębiorczości i kult pracy, który w XX wieku przyczynił się do sukcesu państw zaliczanych do chińskiego kręgu kulturowego, takich jak Japonia, Korea Południowa, Singapur czy Tajwan.[potrzebny przypis]
Na początku ogromną rolę w stymulowaniu inwestycji w Chinach odgrywała chińskadiaspora na całym świecie, a w szczególności z państw i regionów przez nią zdominowanych, takich jakHongkong,Singapur czyMalezja. Ogromną rolę odgrywa również Tajwan, który – mimo napięć w sferze politycznej – integruje się z Chinami na płaszczyźnie ekonomicznej. Szacuje się, że na kontynencie pracuje 1 mln obywateli Tajwanu, którzy stworzyli nawet 50 mln miejsc pracy. Inwestycje tajwańskie odpowiadają za ok. 10% zysków z chińskiego eksportu.[potrzebny przypis]
Po przystąpieniu Chin doWTO rośnie rola inwestorów z Ameryki i Europy. W 2005 roku inwestycje zagraniczne wynosiły ponad 70 mld $ i pochodziły głównie z USA, Japonii i państw Unii Europejskiej.[potrzebny przypis]
Według badań przeprowadzonych przezONZ[24],OECD[25] orazCIA[26],nierówności społeczne w Chinach są mniejsze niż wUSA, choć wyraźnie większe niż w państwach europejskich. Rozwój gospodarczy Chin silnie wpłynął na zmniejszenie liczby osób żyjących poniżejgranicy ubóstwa na świecie. Według badańBanku Światowego liczba mieszkańców Chin żyjących za mniej niż 1$ dziennie zmalała z 730 milionów (73,5%) w 1981 do 97 milionów (7,4%) w 2008[27]. Tym samym zmiany gospodarcze w Chinach odpowiadają za 85% zmniejszenia światowej populacji żyjącej poniżej granicy ubóstwa. Liczba mieszkańców żyjących za mniej niż 2$ dziennie zmalała w tym okresie w Chinach z 972 milionów do 394 milionów. Na świecie liczba ta pozostała na niezmienionym poziomie, około 2,5 miliarda[27].
W 2015 roku Chiny były na czwartym miejscu na liście najchętniej odwiedzanych państw na świecie; do kraju tego zawitało 56,886 mln turystów (2,3% więcej niż w roku poprzednim). Pod względem przychodów z turystyki państwo to zajmuje drugie miejsce na świecie (po USA) z wynikiem 114,109 mlddolarów[28].
Chiny posiadają 50 obiektów wpisanych nalistę światowego dziedzictwa UNESCO, dając temu państwu pierwsze miejsce w Azji i drugie po Włoszech na świecie.
Polityka społeczna prowadzona jest centralnie przez państwo. Obejmuje ona systememerytur,rent,zasiłków,ubezpieczeń społecznych,oświatę iopiekę zdrowotną. Państwo zapewnia emerytury zatrudnionym w państwowych przedsiębiorstwach i urzędach, co stanowi niewielki procent ogółu ludzi pracujących. Bezrobotni nie dostają zasiłków i są na utrzymaniu pracujących krewnych. Istnieje także prawny obowiązek utrzymywania swoich rodziców. Ponadto wypłaca się renty inwalidzkie i zasiłki chorobowe.
Opieka zdrowotna w Chinach jest płatna. Ubezpieczenie zapewniają zakłady pracy, ale w ostatnich latach[kiedy?] pokrywają one jedynie niewielką część opłat, w związku ze wzrostem kosztów leczenia i ograniczonym współfinansowaniem państwa. Od niedawna[kiedy?] osoby powyżej 70 roku życia są wspomagane przez państwo w postaci 60-procentowego pokrycia kosztów leczenia. Większość ludności wiejskiej pozbawiona jest ubezpieczenia i musi ponosić pełne koszty opieki medycznej.
Od 1980 roku realizowana jest reforma nauczania i programów w szkolnictwie.Obowiązkiem szkolnym są objęte dzieci w wieku 7–17 lat. Nauka jest bezpłatna, a szkoły świeckie i państwowe. Podstawę systemu oświatowego stanowi 5-letnia obowiązkowa szkoła elementarna, w której zaczyna się naukę w wieku 7 lat. Dalsze kształcenie odbywa się w płatnych, 2-stopniowych szkołach średnich. Większość z nich to szkoły typu ogólnokształcącego. Ponadto nauczanie jest łączone z pracą produkcyjną.
Około 95% dzieci w wieku 7–12 lat uczęszcza do szkół podstawowych. Naukę w szkole średniej I stopnia podejmuje około 60% uczniów. W szkołach podstawowych uczy się 123,7 mln uczniów, a w szkołach średnich około 53 mln.
W Chinach działa 10 akademii nauk, z czego najstarszą jest założona w 1949 roku wPekinieChińska Akademia Nauk. Ponadto istnieje 100 szkół wyższych, w tym 29 uniwersytetów. Najstarszą uczelnią jest założony w 1895 roku uniwersytet wTianjin.
Wzmianki o najstarszej gazecie „Dibao” (Gazeta Dworska) sięgają VIII wieku. Była ona wydawana w różnych edycjach aż do upadku cesarstwa w 1911 roku i jest uważana za najdłużej ukazujący się periodyk w historii prasy na świecie. Obecnie w ChRL ukazuje się około 5000 gazet i czasopism. Największy, wynoszący 3,5 mln egz. nakład wśród dzienników ma „Renmin Ribao” (Dziennik Ludowy), organKomunistycznej Partii Chin założony w 1948 roku. Dalsze miejsca zajmują: ukazujący się cztery razy w tygodniu „Zhongguo Qingnian Bao” (Chiński Dziennik Młodzieży) założony w 1951 roku o nakładzie 3 mln egz., dziennik „Wenhui Bao” założony w 1937 roku (1,5 mln egz.), oraz wśród czasopism „Banyue Tan” założony w 1980 roku (2,4 mln egz.). Wśród wydawanych w Chinach gazet anglojęzycznych najważniejsze miejsce zajmuje „China Daily” o nakładzie 200 tys. egz.
Agencje prasowe to:Xinhua She (Agencja „Nowe Chiny”) założona w 1931 roku wYan’anie oraz „Zhongguo Xinwenshe” (Chińska Agencja Informacyjna) założona w 1952 roku wPekinie z myślą o chińskich emigrantach na świecie.
Radio rozpoczęło nadawanie w 1928, a telewizja w 1958 roku. W 1940 roku powstała rozgłośniaXinhua, która dała początek obecnemu systemowi radia i telewizji. Radio i telewizję finansuje Ministerstwo Radia, Filmu i Telewizji. Radio nadaje dwa programy ogólnokrajowe, programy dlaTajwanu, 25-minutowy program dla mniejszości narodowych (pokazachsku,koreańsku,mongolsku,tybetańsku iujgursku) i program dla obcokrajowców w językuangielskim, nadawany w trzech największych miastach. ZaśChińskie Radio Międzynarodowe nadaje codziennie program w kilkudziesięciu językach, w tym popolsku. W Chinach działają ponadto lokalne rozgłośnie takie jak: Stacja FrontowaFujian, Stacja GłosJinling, stacja komercyjna wKantonie oraz 278 rozgłośni lokalnych.
Telewizja państwowa nadaje dwa programy ogólnokrajowe oraz osobny dlaPekinu. Ponadto działa 278 ośrodków telewizyjnych. ChRL należą doIntelsat. Mają również takie systemy satelitarne jak STW-1 i STW-2 oraz rozwijają sieć kablową.
↑Konstytucja ChRL nie reguluje wprost kwestii języka urzędowego, nakładając na władze jedynie obowiązek upowszechnianiaputonghua. Urzędowy status putonghua iuproszczonego pisma chińskiegode facto określony jest odrębnymi ustawami. Odpowiednie przepisy zapewniają takżemniejszościom etnicznym prawo do używania w przestrzeni publicznej własnych języków i ich ochronę.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.svg)
_-_CHN_-_UNOCHA.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
