Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP) (jidysz צענטראל קאמיטעט פון די יידו אין פוילו;Centraler Komitet fun di Jidn in Pojln) – polityczne przedstawicielstwoŻydów w Polsce w latach 1944–1950.
CKŻP powołany został 12 listopada 1944 jako następca Tymczasowego Centralnego Komitetu Żydów Polskich (TCKŻP), utworzonego miesiąc wcześniej wLublinie w celu reprezentowania Żydów wobec władz państwowych oraz zorganizowania opieki i pomocy Żydom, którzy przetrwaliHolocaust.
W marcu 1945 roku siedzibę Komitetu przeniesiono z Lubina doŁodzi[1]. W 1947 roku siedziba CKŻP została przeniesiona z Łodzi doWarszawy, do wynajętych w styczniu tego roku budynkówdawnego Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51/Siennej 60[2]. Komitet zajmował je do zakończenia działalności w 1950 roku[2].
W latach 1945–1950 CKŻP wydawał dziennikDos Naje Lebn, zaś od 1947 – miesięcznik młodzieżowyOjfgang. W latach 1946–1947 działało również wydawnictwo książkowe pod nazwąDos Naje Lebn (późniejUndzer Lebn). W 1945 roku utworzonoCentralną Bibliotekę Żydowską. Od sierpnia 1946 działał równieżWydział Ziomkostw.
Od maja 1946 r. działałWydział Szkolny. W roku szkolnym 1946/1947 CKŻP zdołał pod własnymi auspicjami zorganizować 28 placówek szkolnych, a w roku następnym 33 (z ok. 3000 uczniów). W szkołach CKŻP program zbliżony był do szkół publicznych. Uczono dodatkowo języka i literaturyjidysz,języka hebrajskiego oraz historii Żydów. W programie nie było lekcjireligii, zaś sobota była dniem wolnym. Działało również 11 sierocińców i 60 domów starców.
W czerwcu 1946 ustalono skład kierownictwa CKŻP. Według klucza partyjnego, na zasadach kompromisu między zalegalizowanymi stronnictwami żydowskimi, sześć miejsc mieli żydowscykomuniści (tzw. frakcja żydowskaPolskiej Partii Robotniczej), czteryBund, czteryIchud, trzyPoalej Syjon-Lewica, trzyPoalej Syjon-Prawica i jedno miejsce –Ha-Szomer Ha-Cair. Funkcję przewodniczącego objąłEmil Sommerstein z Ichudu, zastąpiony w 1946 przezAdolfa Bermana z Poalej Syjon-Lewicy.
W październiku 1946 roku przy CKŻP utworzono Centralny Sąd Społeczny[3] (nazywany także Sądem Obywatelskim)[4]. Utworzona przy CKŻPKomisja Historyczna, przekształcona została wCentralną Żydowską Komisję Historyczną. Jej głównymi zadaniami było zbieranie relacji ocalonych zZagłady, również w celu pomocy w ściganiu zbrodniarzynazistowskich. W maju 1947 Komisję przekształcono wŻydowski Instytut Historyczny.
Od roku 1946 większość (80%) środków finansowych CKŻP pochodziła z dotacjiAmerican Jewish Joint Distribution Committee. Komitet koordynował repatriację, osadnictwo i pomoc dla repatriantów.
Wydział Kultury i Sztuki roztaczał opiekę nad niewielkim środowiskiem malarzy i rzeźbiarzy, którzy przetrwaliwojnę. Komitet udzielał wsparcia finansowego i organizacyjnego reaktywowanemu po wojnieŻydowskiemu Towarzystwu Krzewienia Sztuk Pięknych, a od listopada 1947 – założonemu przez członków PPRŻydowskiemu Towarzystwu Kultury i Sztuki, prowadzącemu m.in. domy kultury, świetlice i biblioteki oraz sprawującemu kuratelę nad zespołami artystycznymi. Wsparcie finansowe uzyskał również zespół filmowyKinor.
W miarę umacniania się systemukomunistycznego w Polsce, frakcja żydowska PPR sukcesywnie przejmowała wpływy w CKŻP. W 1948 roku znacjonalizowano 22 z 32 szkół CKŻP, a program pozostałych ujednolicono ze szkołami państwowymi. W następnym roku wszystkie szkoły włączono do krajowego systemu szkolnictwa. W 1949 roku funkcję przewodniczącego CKŻP przejął przedstawiciel zespołuPZPR przy CKŻP,Hersz Smolar.
Jednym z ostatnich akordów likwidacji pluralizmu żydowskiego życia instytucjonalnego przez władze państwowe było scalenie w 1950 roku CKŻP zTowarzystwem Kultury Żydowskiej wTowarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce o linii politycznej całkowicie zgodnej z wykładnią państwową.
Zobacz też kategorię:Członkowie Centralnego Komitetu Żydów Polskich.