Carl Gustaf Mannerheim był dzieckiem pisarza oraz przedsiębiorcy,hrabiego Carla Roberta Mannerheima (1835–1914) i jego żony, hrabiny Hedvig Charlotty Heleny (Hélène) von Julin (1842–1881), córki znanego fińskiego przemysłowca[9][10][11]. Miał trzech braci: Carla Erika Johana (1865–1915), Carla Fridolfa Johana (1868–1934) i Carla Augusta Ludviga (1873–1910), oraz dwie siostry:Evę Charlottę Sophie (1863–1928) i Evę Hedvig Vilhelminę Johannę (1870–1958)[12]. Jako młodszemu synowi hrabiego przysługiwał mu tytułbarona[13][7][11]. Po bankructwie prowadzonej przez siebie fabryki papieru ojciec Carla Gustawa opuścił rodzinę i wyjechał doParyża z kochanką[4][10][11]. Po śmierci matki, Hélène von Julin rodzeństwo zostało rozdzielone między członków rodziny[4]. Nastoletni Carl Gustaf trafił pod opiekę wuja Alberta von Julina (1876–1918)[4][10].
Jako czternastolatek wstąpił do Szkoły Kadetów wHaminie, skąd musiał odejść ze względów dyscyplinarnych[14]. Przez krótki czas studiował naUniwersytecie Helsińskim. Od 1887 był słuchaczem Mikołajewskiej Szkoły Oficerskiej Kawalerii wPetersburgu. Od 1889 służył jakokornet w 15 Aleksandryjskim Pułku Dragonów stacjonującym wKaliszu[15]. W 1891 staraniem swych krewnych[a] został przeniesiony do Sankt Petersburga, do Gwardyjskiego Pułku Kawaleryjskiego[17]. W 1896 roku uczestniczył w koronacji caraMikołaja II, był także świadkiemmasakry na Chodynce[18]. Po wybuchuwojny rosyjsko-japońskiej wystąpił o przeniesienie na front. Pobitwie pod Mukdenem był leczony przezRicharda Faltina, z którym od dzieciństwa łączyła go przyjaźń[19]. U schyłku wojny został awansowany do stopnia pułkownika.
Trasa podróży Mannerheima do Pekinu
W latach 1906–1908 na zlecenie szefa sztabu armii carskiej gen. Fiodora Palicyna, udając naukowca odbył podróż z rosyjskiej Azji Centralnej poprzez wschodnie prowincje cesarstwaQingów, aż do Pekinu, w celu zbadania zagrożenia dla państwa carów ze strony Chin oraz wpływów japońskich[20]. Część drogi pokonał wspólnie z francuskim badaczemPaulem Pelliotem[21]. Po sporządzeniu 130-stronicowego raportu udał się następnie wraz z rosyjskim ambasadorem w podróż do Japonii[22].
W czasieI wojny światowej był dowódcą związków taktycznych i dowódcą korpusu kawalerii. Został odznaczonyOrderem Świętego Jerzego, awansowany do stopnia generała-majora, a następnie 22 kwietnia 1917, porewolucji lutowej i obaleniucaratu, do stopnia generała-lejtnanta[27].
Przewrót bolszewicki (rewolucja październikowa) zakończył jego służbę w armii rosyjskiej. W grudniu 1917 Mannerheim powrócił do Finlandii, która walczyła o niepodległość. Senat powierzył mu zadanie sformowania armii fińskiej i przywrócenia porządku w kraju. Po uzyskaniu przez Finlandię niepodległości (6 grudnia 1917) został mianowany naczelnym dowódcą wojsk fińskich (1917–1918). Pełnił też funkcję regentaKrólestwa Finlandii od 12 grudnia 1918. W 1918 roku otrzymał niemieckie odznaczenie wojskowe –Krzyż Żelazny[28][29].
Oddziały Mannerheima rozbrajały rosyjskie garnizony na północy kraju, zajmując m.in. wielki arsenał wVaasa[30]. W tym czasie zorganizowana przez lewicę Czerwona Gwardia kontrolowała południe kraju, gdzie powstał rewolucyjny rząd (tzw. Ludowa Rada Finlandii). Przy pomocy oddziałów niemieckich tzw. Biała Armia pod dowództwem Mannerheima pokonała oddziały Czerwonej Gwardii do maja 1918 r., nie cofając się przed stosowaniem terroru i surowych represji. Przewidując upadekpaństw centralnych, Mannerheim wszedł w konflikt z proniemieckim Senatem i złożywszy dymisję wyjechał z kraju[31]. Został wezwany do Finlandii ponownie w grudniu 1918 r., ażeby objąć funkcję regenta[31]. Opowiadał się za wprowadzeniem w Finlandii monarchii, podczas tworzenia konstytucji domagał się umocnienia władzy głowy państwa[32]. Gdy kraj przyjął republikańską formę rządów – wystąpił jako kandydat w wyborach prezydenckich, które przegrał[33]. Jego ostatnią decyzją jako regenta było podpisanie konstytucji Republiki Finlandii w lipcu 1919 r. 25 lipca 1919 r. wycofał się z życia politycznego.
W następnych latach oficjalnie nie uczestniczył w polityce, ale zachowywał wpływy i działał w organizacjach społecznych, m.in. w Czerwonym Krzyżu. W latach 1919–1920 podróżował po Europie, odwiedził wtedy między innymiPolskę, gdzie spotkał się z Piłsudskim, który poinformował go o fiasku misjigen. Karnickiego[34]. Mannerheim był w tym czasie zwolennikiem fińskiej interwencji w rosyjskiej wojnie domowej przeciw bolszewikom, pod warunkiem, że biali uznaliby niepodległość Finlandii[34][35].
W 1929 r. odmówił poparcia prawicowego zamachu stanu, choć zamachowcy oferowali mu władzę dyktatorską. W 1931 r., po przejęciu prezydentury przezSvinhufvuda, przyjął funkcję przewodniczącego Rady Obrony Państwa (do 1939), z której kilkukrotnie składał demonstracyjne dymisje protestując przeciw ignorowaniu potrzeb obronności przez polityków[36]. Od 1933 r. marszałek polny[37]. Jako głowa Rady Obrony zabiegał o wznowienie budowy umocnień naPrzesmyku Karelskim, nazwanych późniejLinią Mannerheima[38].
Adolf Hitler z wizytą u Carla Mannerheima na froncie z okazji 75. urodzin marszałka (1942)
Był naczelnym dowódcą armii fińskiej w czasiewojny zimowej (1939–1940) iwojny kontynuacyjnej (1941–1944). Pomimo olbrzymiej przewagi sowieckiej i niegotowości kraju do wojny, Finom udało się wówczas zadać atakującym znaczne straty i zachować niezależność kraju za cenę znacznych ustępstw terytorialnych.
Mimo nieprzyjaznej neutralnościIII Rzeszy w czasie wojny zimowej, Finlandia podjęła potem współpracę z Rzeszą, a w 1941 po niemieckim ataku na ZSRR została zaatakowana przez Związek Radziecki. Mannerheim wystrzegał się jednak formalnego sojuszu[39]. Starał się unikać zbytniego zaangażowania po stronie Osi, odmówił m.in. wydania fińskich Żydów[39], uczestnictwa wojsk fińskich w oblężeniu Leningradu i zaatakowania koleimurmańskiej[40], wycofał ochotników fińskich z formacji SS[41] oraz mimo stanu wojny utrzymywał kontakt z Churchillem i Rooseveltem[42].
Po ustąpieniu prezydentaRisto Rytiego[b] Mannerheim 4 sierpnia 1944 r. został wybrany na prezydenta Finlandii, 19 września podpisał zawieszenie broni z ZSRR i zgodnie z jego warunkami skierował wojska fińskieprzeciw Niemcom. 31 grudnia 1944 zrzekł się dowództwa nad armią[44]. Ze względów zdrowotnych ustąpił z urzędu prezydenta 9 marca 1946 r. i wkrótce przeniósł się doSzwajcarii[45][46].
Zmarł 27 stycznia 1951 roku wLozannie. Jego ciało sprowadzono do Finlandii. W pogrzebie uczestniczyło ponad 100 tys. osób. Został pochowany nacmentarzu Hietaniemi wHelsinkach[47].
Jest bohaterem narodowym Finlandii. W czasierosyjskiej wojny domowej doprowadził do wyzwolenia swego kraju spod władzy Rosji, a następnie przyczynił się do zachowania jego niepodległości w latach II wojny światowej i okresie powojennym[47].
powstrzymanie ofensywy 3-krotnie silniejszejArmii Czerwonej (przy kilkukrotnie mniejszych stratach – 26 tys. wobec 127–168 tys. zabitych) w czasiewojny zimowej 1939–1940.
W grudniu 2004 r. Mannerheim został wybrany w fińskim programie telewizyjnym „Suuret suomalaiset” (Wielcy Finowie) największym Finem w dotychczasowej historii kraju[49].
2 maja 1892 roku w Petersburgu Carl Gustaf Mannerheim poślubił zamożną rosyjską dziedziczkę Anastazję Arapową (1872–1936), z którą miał dwie córki: Anastasie Mannerheim (1893–1977) i Sophy Mannerheim (1895–1963)[10][60]. Dziesięć lat po ślubie Mannerheim rozstał się z żoną, a w 1919 roku formalnie się z nią rozwiódł[10].
↑Przeniesienie miało być wynikiem osobistej prośby Alfhild Skałon, córki matki chrzestnej Mannerheima i żony późniejszego generała-gubernatora Kraju PriwiślańskiegoGieorgija Skałona[16].
↑PonieważRyti jako prezydent podjął w stosunku do Niemców osobiste zobowiązanie, że Finlandia nie podpisze ze Związkiem Radzieckim separatystycznego pokoju, 4 sierpnia 1944 ustąpił ze stanowiska, by umożliwić feldmarszałkowi Mannerheimowi objęcie funkcji prezydenta i zawarcie rozejmu wwojnie kontynuacyjnej zZSRR[43].
↑Tytuł hrabiego został nadany jego przodkowi, Carlowi Erikowi z zastrzeżeniem dziedziczenia w męskiejprimogeniturze, tj. wyłącznie przez najstarszego męskiego potomka, młodsi synowie otrzymywali tytuł barona[11]..
Jonathan Clements: Mannerheim. Prezydent, żołnierz, szpieg. Dagny Kurdwanowska, Piotr Gebethner (tłum.). Poznań: Replika, 2010.ISBN 978-83-7674-072-0.
Mannerheim. Polskie lata. Anna i Jukka Soisalon-Soininen (red.). Muzeum Ziemi Mińskiej w Mińsku Mazowieckim, 2023.ISBN 978-83-964025-9-2. Brak numerów stron w książce
Marya z Branickich Zdzisławowa Lubomirska: Pamiętnik 1914–1918. Poznań: 2002.ISBN 83-86138-92-0. Brak numerów stron w książce
William R. Trotter: Mroźne Piekło: Radziecko-fińska wojna zimowa 1939–1940. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2008.ISBN 978-83-245-8694-3. Brak numerów stron w książce
