W Busku występujeklimat nizinny z cechami kontynentalnego. Komfort klimatyczny obejmuje ok. 39% dni w roku, liczba dni „gorących i upalnych” – 13%, „bardzo zimnych” – poniżej 1,5%. Średnia rocznatemperatura powietrza to 7,8 °C, maksymalnaamplituda temperatury wynosi 60 °C. Wysoka jest liczba godzin ze słońcem – 1151. Rocznawilgotność względna powietrza od 71% do 80%.
1252 – Najstarsza wzmianka o buskichsolankach,Bolesław Wstydliwy nadał klasztorowi immunitet skarbowy i odnowił nadane przezLeszka Białego prawo warzeniasoli z miejscowych solanek.
1537 – KrólZygmunt Stary potwierdził prawa miejskie.
1563 – Wielki pożar.
1578 – W Busku zamieszkiwało 81 rzemieślników i 13 gorzelników, były 3 kramy, 17 jatek, miejska łaźnia i młyn, w mieście wytwarzane były doskonałesukna.
1590 – Pożar kościoła NPNMP.
1595 – KardynałJerzy Radziwiłł poświęcił odbudowaną świątynię.
1699 – W miejscu starego zbudowano nowy modrzewiowy kościół św. Leonarda.
1776 – Komisarz klasztoru norbertanek ks. Franciszek Belina Ossowski rozpoczął przygotowania do powtórnej eksploatacji solanek.
1780 – Eksploatowano 8 szybów z solanką, miasto odwiedził znawca geologii i górnictwa hr. Harss.
1781–1784 –Johann Philipp von Carosi prowadził prace geologiczne, których wyniki opublikował później w Lipsku.
1783 – Na mocykrólewskiego przywileju, dzięki inicjatywieStanisława Staszica, w Busku zawiązanoKompanię Solną, która na dużą skalę rozpoczęła warzenie soli z miejscowych solanek. Leopold Beust zbudował 2tężnie solankowe.
1819 – Kasata klasztoru norbertanek – Busko jako dobro zakonne przeszło w ręce rządu Królestwa Polskiego.
23 sierpnia 1820 – Wielki pożar strawił znaczną część miasta; dobra klasztorne wydzierżawił Feliks Rzewuski.
1827 – Busko liczyło 647 mieszkańców.
1828 – Oficjalne otwarcie uzdrowiska, pierwsza listakuracjuszy.
1833 – Lekarzem zdrojowym został dr Jakub Berends, budowane było źródło „Rotunda”, w rynku urządzono skwer dla kuracjuszy. Busko odwiedziło 1040 kuracjuszy.
1 czerwca 1836 – Oddanie do użytku zdrojowych Łazienek (współcześnie Sanatorium „Marconi”), co niektórzy przyjmują za początek działalności uzdrowiska[potrzebny przypis].
1837 – Decyzją caraMikołaja I, według projektu arch.Jakuba Gaya powstał szpital św. Mikołaja dla ubogich.
1869 – W ramach represji popowstaniu styczniowym, podobnie jak 337 innych miastKrólestwa Polskiego, Busko zostało pozbawione ukazem carskim praw miejskich i przemianowane na Busk[12].
1873 – Kolejna epidemia cholery.
1875 – Po publicznej licytacji zakład zdrojowy w dzierżawę zabrał hr.Henryk Łubieński
1878 – Dr Andrzej Dobrzański wydzierżawił zakład zdrojowy na 15 lat.
1880 – Busko liczyło 1585 mieszkańców, 193 domy, z czego 21 murowanych.
12 maja 1894 – Zakład zdrojowy przeszedł pod „Zarząd Skarbowy Wodami Mineralnymi w Busku” (do 1914 r.).
1915 – w czerwcu austriackie władze okupacyjne przeniosły siedzibę starostwa zeStopnicy do Buska[12].
wrzesień 1916 – Przywrócenie praw miejskich, włączenie do miasta wsi Nadole[12].
17 stycznia 1917 – po raz pierwszy zebrała się Rada Miejska składająca się z 24 mianowanych przez Austriaków radnych[12]. Tego samego dnia rada podjęła uchwałę o usypaniu w mieście kopca Tadeusza Kościuszki.
13 grudnia 1918 – Odbyło się ostatnie posiedzenie nominowanej przez austriackie władze okupacyjne Rady Miejskiej; 14 grudnia zebrała się po raz pierwszy nowa Rada Miejska wybrana przez mieszkańców[12].
1918 – Powstał Państwowy Zakład Zdrojowy w Busku, rozpoczęto budowę sanatorium„Górka”.
1927 – Zmieniono urzędowo nazwę miasta zBusk naBusko[13];
1966 – Pierwsze miejsce w konkursie na najładniejsze krajowe uzdrowisko.
9 maja 1986 – odsłonięcie pomnika „Braterstwa Broni” na rogu ul. Waryńskiego i al. Mickiewicza obok Domu Kultury; projekt Stefan Maj i Leszek[19], zdemontowany i przeniesiony doBroniny 21 października 2017[20][21].
Miasto zajmuje powierzchnię 12,28 km² (31 grudnia 2010)[1]. Liczy 16 742 mieszkańców: 7735 mężczyzn (46,2%), 9007 kobiet (53,8%)[24]. Gęstość zaludnienia 1363 osób/km².
willa „Zielona”, obecnie sanatorium „Willa Zielona”, ul. 1 Maja 39, początkowo drewniana, przebudowana w 1995 r.[40][41];
willa „Dersław”, obecnie pensjonat, ul. Mickiewicza 18, z 1911 r.[42] Budowę tego stylizowanego na średniowieczny kasztel obiektu, rozpoczął w 1911 ówczesny lekarz uzdrowiska Busko, Wasyl Wasylewicz Jakobs. Ukończył kilka lat późniejLeon Sulimierski. PodczasI wojny światowej, 13 maja 1915, po ofensywie nadNidą, gdy powtórnie wkroczyły wojska austriackie, kwaterował w nim dowódca tych oddziałów gen.Stanisław Szeptycki.
W 2013 r. funkcjonujące przez dziesięciolecia przedsiębiorstwoPaństwowej Komunikacji Samochodowej w Busku-Zdroju, decyzją Ministra Skarbu Państwa zostało postawione w stan likwidacji ze względu na złą sytuację finansową[48]. Od 10 czerwca 2024 roku w Busku uruchomione zostały 2 linie komunikacji miejskiej organizowane przez miasto[23].
Najbliższe lotniska międzynarodowe znajdują się w Krakowie –Balice (ok. 110 km), w Katowicach –Pyrzowice (ok. 160 km) i w Warszawie –Okęcie (220 km). W Masłowie k. Kielc (50 km) jest lotnisko sportowe. W Busku funkcjonuje lotnisko sanitarne na tzw. „Łowiskach”.
W pobliże miasta dociera linia kolejowa z Kielc ukończona w 1953 (zelektryfikowana w 1987)[49],stacja zlokalizowana jest w sołectwieSiesławice jednak już 12 grudnia 2004 z rozkładu zostały zdjęte ostatnie pociągi pasażerskie. Aktualnie nabuską stację i końcowąlinie kolejową nr 73 docierają tylko pociągi towarowe. Budynek dworca był wynajęty i do 2013 roku działała w nimdyskoteka.
30 czerwca 2018 r., po 13 latach przerwy, wznowione zostały na okres wakacji kolejowe przewozy pasażerskie z Kielc do Buska[50].
27 czerwca 2020 roku wznowione zostały stałe połączenia kolejowe pasażerskie na trasie Kielce-Busko-Kielce.
Widoki Buska – zbiór 11 rysunków hrabianki Adeli Łubieńskiej, wydany w 1842 r.
Pierwszy dokument w którym wspomina się o solankach występujących w Busku to przywilejBolesława Wstydliwego z 1252 r. Pierwsze badania nad wykorzystaniem wód do leczenia przeprowadziłpińczowski lekarz Jan Winterfeld w 1808 r. Po przejęciu Buska w dzierżawę w 1820 r.Feliks Rzewuski wybudował łazienki zaprojektowane przezHenryka Marconiego. Uroczystość otwarcia uzdrowiska miała miejsce w 1836 r. Pierwszej pełnej analizy wody z ujęcia Rotunda, z próbki pobranej w sierpniu 1830 r., dokonałfarmaceuta warszawskiFerdynand Werner. Wyniki badań opublikował w 1832 r.[51]
Utrata praw miejskich w 1869 r. niekorzystnie wpłynęła na rozwój uzdrowiska. Dopiero w latach 80. i 90. XIX w., gdy dzierżawcą został lekarz drAleksander Dobrzański, nastał dobry czas i Busko stało się jednym z najważniejszych uzdrowisk w kraju. W roku 1890 liczba kąpieli w sezonie przekroczyła 50 tysięcy. W 1893 r. geolog inż.Aleksander Michalski wykonał i uruchomił cztery nowe odwierty, dzięki którym potroiła się ilość pozyskiwanej do celów leczniczych wody. Zwięzłą, rzeczową charakterystykę dynamiki, właściwości fizycznych i składu chemicznego wód z nowych ujęć przedstawił w 1897 r. Franciszek Gervais[51].
Źródło siarczane
Po I wojnie światowej znowu zaczęli przybywać kuracjusze. Intensywna rozbudowa uzdrowiska nastąpiła w latach międzywojennych m.in. z inicjatywy draSzymona Starkiewicza, który założył sanatorium dziecięce„Górka”. W 1966 r. Busko zajęło pierwsze miejsce w konkursie na najładniejsze polskie uzdrowisko. W 1972 r. oddano do użytku największe z sanatoriów – „Włókniarz”. 30 grudnia 2008 r. otwarto Uzdrowiskowy Zakład Górniczy „Las Winiarski”, zaopatrujący buskie sanatoria w wody siarczkowe z nowego odwiertu w miejscowościLas Winiarski.
Strefa uzdrowiskowa położona jest w południowej części miasta, na terenie Parku zdrojowego i w jego otoczeniu. Bazę sanatoryjną stanowi trzynaście obiektów, które dysponują łącznie 2066 miejscami dlakuracjuszy. Sanatoria są na bieżąco modernizowane i rozbudowywane, powstają kolejne nowe – to sprawia, że liczba miejsc sukcesywnie wzrasta.Rocznie wykonywanych jest ok. półtora miliona zabiegów, z czego 800 tysięcy to kąpiele siarczkowe. W leczeniu korzysta się z wód siarczkowych, jodkowo-bromkowych iborowiny.
W rejonie Buska Zdroju znajdują sięwody mineralne omineralizacji przekraczającej 1g/dm³. Część z nich uznano zawody lecznicze. W tym obszarze można wyróżnić 4 grupy wód mineralnych:
wody półsłodkie występujące w skałachtrzeciorzędowych i lokalnie kredowych,
solanki w skałach jurajskich,
wody słonawe i słone występujące w skałach kredowych i stropowej części utworów jurajskich[52].
Budynek „Łazienek” usytuowany jest w środku parku zdrojowego. Zaprojektowany na wzór rzymskich obiektów użyteczności publicznej przezHenryka Marconiego, wybudowany przez ówczesnego dzierżawcę Buska,Feliksa Rzewuskiego. Oddany do użytku w 1836 r., stał się z czasem wizytówką Buska, a jegoryzalitlogo Zdroju. W jego korpusie głównym jest sala koncertowa ze 170 miejscami.
Sanatorium „Włókniarz” (480 łóżek położony na terenie 6 ha)
Ośrodek leczniczo-rehabilitacyjny Natura – Busko-Zdrój[57]
Pensjonaty:
Sanato (***) – wybudowany w 1929 r. przez małżeństwo Irenę z Foltańskich Budzyńską i drEugeniusza Budzyńskiego, lekarza uzdrowiskowego w Busku, był przez lata jednym z najbardziej nowoczesnych obiektów uzdrowiskowych w mieście. Zarekwirowany w 1950 r. przezUB, do roku 1990 pełnił funkcję sanatorium UB-MSW. W 1990 r. spadkobierca wystąpił o zwrot zrabowanego pensjonatu i odzyskał zdewastowany obiekt. Odrestaurowany pensjonat Sanato, pierwszych gości przyjął 17 listopada 1996 r.[58]
Zamek Dersława (***) – pensjonat wraz z restauracją, mieści się przy głównej ulicy miasta, alei Mickiewicza.
W Busku od 1960 r. produkowana jest woda mineralnaBuskowianka.
Ogrodzony ogród łazienkowski o pow. 16 ha z Sanatorium Marconi ifontanną w centrum.
Aleja Mickiewicza, długa na 850 metrówpromenada z dwoma rzędami drzew (głównie kasztanowców), która łączy ogród łazienkowski zrynkiem. Jest to reprezentacyjna aleja w mieście, przy której mieszczą się m.in. Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe, Policja, Dom Kultury, Galeria „Zielona”, trzy szkoły średnie i jedna podstawowa.
Skwer na placu zwycięstwa w rynku, o pow. 0,7 ha z fontanną w centrum.
W północno-zachodniej części starego parku, w miejscu gdzie kiedyś stał budynek gospodarczy ogrodnika i oranżeria, zaprojektowane przez Marconiego, znajduje się obecnie zrekonstruowany w 1982 r. budynek, którego bryła jest kopią pierwotnego obiektu. Potocznie nazywany jest on „Imosówką”, na cześć ogrodnika miejskiego, Tadeusza Imosy (ojcaAndrzeja Imosy), który w nim gospodarzył i mieszkał w latach 1955–1970[59]. Mieści się tam restauracja-klub muzyczny o nazwie „Imosówka”.
W ostatnim okresie Park Zdrojowy powiększono. W zachodniej jego części zbudowano, druga co do wielkości w Polsce tężnię solankową, dom zdrojowy z pijalnią wód i fontannę multimedialną. Stara część Parku Zdrojowego przeszła rekultywację. Zostały odtworzone pierwotne założenia architektoniczno-krajobrazowe z lat 60 XX w. W latach 2014–2020 projekt był współfinansowany ze środkówEuropejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego[60].
XXXI Międzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem. Zespół „Gnieździska” zGnieździsk k. Łopuszna, 27 maja 2007
W Buskim Samorządowym Centrum Kultury działają trzy młodzieżowe zespoły wokalno-muzyczne,orkiestra dęta, instrumentalnykwartet „Zdrojowy”, zespół recytatorski, dziecięce koło plastyczne, klub fotograficzny, klub dziecka, klub twórców nieprofesjonalnych. W tym samym budynku znajduje się kino „Zdrój”, a także Szkoła Muzyczna I stopnia im Krzysztofa Pendereckiego.
Wojewódzki Przegląd Poezji i Pieśni Legionowej, Żołnierskiej i Partyzanckiej (listopad)
Przegląd Plastyki „Ponidzie” (listopad)
Buska Galeria Artystyczna i Muzeum Ziemi Buskiej
Wiosną 2023 roku w Willi „Zielona” powstanie nowagaleria sztuki, w której będą się odbywały głównie wystawy czasowe. Poza galerią w tym samym, gruntownie wyremontowanym budynku zostanie otwarte Muzeum Ziemi Buskiej, w którym utworzona zostanie ekspozycja opowiadająca o bogatej historii uzdrowiskowego miasta.
W Busku-Zdroju swoją siedzibę miała redakcja Tygodnika Ponidzia, czasopisma na łamach którego przez kilkadziesiąt lat publikowane były informacje dotyczące gmin: Busko-Zdrój, Gnojno, Nowy Korczyn, Pacanów, Solec-Zdrój, Stopnica, Wiślica, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Bejsce, Skalbmierz, Pińczów, Działoszyce, Michałów, Złota oraz miasto Chmielnik. Teksty, równolegle z wersją papierową, zamieszczane były w wersji elektronicznej na stronie internetowej tygodnikponidzia.pl[64]. Wydawcą tygodnika było Przedsiębiorstwo Wydawniczo Handlowe „Ponidzie Press”. Jego redaktorem naczelnym był Czesław Chałat, a zastępcą Barbara Ścisło. Ostatni numer periodyku ukazał się 28 maja 2024 r.[65]
Informacje lokalne w internecie publikuje portal busko.com.pl[66], a także portal busko.pl.Od sierpnia 2018 r. na informacyjnej niwie działa również internetowy serwis infobusko.pl[67]. W 2023 roku powstał portal internetowy halobusko.pl[68].
W Busku-Zdroju od 15 listopada 2006 roku do 12 listopada 2015 roku działała lokalna rozgłośnia radiowa „Twoje Radio Busko” nadająca na częstotliwości 1584 kHz AM (fale średnie)[69], ponadto nadaje lokalna telewizja internetowa „Telewizja Ponidzie”[70].
W początku 2020 roku uruchomiony został portal busko.pl, zawierający informacje dla mieszkańców, ale również dla turystów. Busko-Zdrój ma własną aplikację mobilnąAtrakcje busko.
W Busku-Zdroju funkcjonuje IV-ligowy klub piłkarskiAKS Busko-Zdrój 1947, posiadający stadion na 1143 miejsc siedzących z bieżnią lekkoatletyczną i pełnowymiarowym boiskiem. W sąsiedztwie stadionu znajduje się hala sportowa umożliwiająca organizowanie zawodów międzynarodowych wpiłkę ręczną,siatkową,koszykówkę,halową piłkę nożną przy widowni do 500 osób.
W Busku-Zdroju powstały dwie drużyny futsalowe - Futsal Team Busko-Zdrój[71], który występuje w 3 lidze oraz BSF Busko-Zdrój[72], występujący w 2 lidze futsalu.
Wiosną każdego roku rozgrywany jest w Busku-ZdrojuMemoriał Kolarski im. Andrzeja Imosy. Dodatkowo, Busko-Zdrój jest miejscem corocznego Buskiego Biegu Sylwestrowego[73]. W 2024 roku odbył się 1. Buski Bieg Nocny[74], natomiast co roku na ulicach miasta ma miejsce Półmaraton Buski[75]. Od 2024 roku odbywają się w Busku-Zdroju zawody Cross-Country[76].
Do dyspozycji mieszkańców są Skate Park[77] oraz liczne siłownie zewnętrzne i boiska, m.in. przy wszystkich placówkach edukacyjnych, korty tenisowe w Parku Zdrojowym, boiska plażowe przy Skate Parku, Stadion Miejski wraz z całą infrastrukturą, 21 km ścieżek rowerowych oraz zbiornik retencyjno-rekreacyjny Radzanów. Zimą dzieci zjeżdżają na sankach z niewielkiego wzniesienia znajdującego się przy Alei Mickiewicza, zwanego przez mieszkańców „Byczokiem” - z którym wiąże się Legenda o Byczej Górze[78], spisana w książce "Buskie Legendy"[79] Franciszka Rusaka.
W mieście znajdują się sześć basenów krytych:
Pływalnia Miejska im. Stefana Komendy w centrum miasta otwarta w 2001 roku; z rurą o długości 65 metrów.
Dwa baseny w obiektach sanatoryjnych „Włókniarz” i „Krystyna”.
Baseny termalne Słowacki Medical & Spa.
Basen w Hotelu Słoneczny Zdrój
dwa baseny w 21. Wojskowym Szpitalu Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnym, zespół saun: fińska, łaźnia parowa, sauna na podczerwień.
Pomiędzy osiedlami Kościuszki a Pułaskiego zlokalizowany jestskatepark, a także place zabaw, boiska piaskowe do gry w piłkę siatkową i ręczną. Teren rekreacyjny został rozbudowany o minipumptrack i zaplecze sanitarne.
Buski Ośrodek Sportu i Rekreacji poza obiektem Pływalni Miejskiej obejmuje również Stadion Miejski (przebudowany i zmodernizowany w latach 2017–2020), tereny rekreacyjne pomiędzy osiedlami Kościuszki i Pułaskiego, zbiornik retencyjno-rekreacyjny Radzanów, a także boiska Orlik. Do niedawna funkcjonował basen otwarty w Parku Zdrojowym. Dwa kilometry na południe od Buska znajduje się ogólnodostępny zbiornik retencyjno-rekreacyjny wRadzanowie o pow. 23 ha.
W okolicach Szpitala dziecięcego Górka jest ośrodek hipoterapii i jazdy konnej Hipoland. W 2006 r. oddano do użytku nowoczesną halę sportową, o europejskim standardzie. W kwietniu 2021 roku oddana zostanie druga co do wielkości tężnia solankowa w Polsce. Obiekt zlokalizowany jest w nowej części Parku Zdrojowego.
Busko-Zdrój ma 21 kilometrów ścieżek rowerowych zlokalizowanych głównie w obrębie Lasu Winiarskiego.
Sanatorium „Marconi”, „21 WSzUR”, „Nida”, park zdrojowy i kilka innych miejsc w Busku-Zdroju posłużyło za plan filmowy przy realizacji 51. odcinka serialu „Ojciec Mateusz”, zatytułowanegoTalent. Zdjęcia kręcono w dniach od 29 czerwca do 1 lipca 2010 r.[80]
11 stycznia 2025 roku odbyła się premiera filmu "Cyrkonia" Filipa Zaręby, którego akcja ma miejsce w Busku-Zdroju[81].
↑GertrudaG.HermanGertrudaG.,JerzyJ.GągolJerzyJ.,Wody mineralne w rejonie Buska–Zdroju i Solca-Zdroju, „Przegląd Geologiczny”, vol. 48, nr 7, Kielce 2000. Brak numerów stron w czasopiśmie
Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943. Krakau: Burgverlag Krakau G.m.b.H., 1943.ISBN 978-3-943844-50-4.OCLC876381994.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa..jpg)
50°28′14″N 20°43′11″E/50,470556 20,719722[3].jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Osobny artykuł:Park Zdrojowy w Busku-Zdroju..jpg)
czerwony z Buska do Solca-Zdroju 27 km
zielony z Buska do Wiślicy 90 km
niebieski z Pińczowa do Wiślicy 39 km
