Potencjalnie niebezpieczne zjawiska nieść mogą superkomórki burzowe[3], które niosą zagrożenie gradowe (grad nawet >5 cm), wiatrowe, a takżetrąbą powietrzną. Ponadto sporym zagrożeniem są także burze wielokomórkowe (MCS, MCC, QLCS,derecho), które niosą głównie zagrożenie porywami wiatru przekraczającymi 100 km/h. Oczywiście nie każda taka burza musi koniecznie przynieść takie zjawisko (downburst[4]).
Według definicji obowiązującej na stacjach IMGW od 1962 r., zaburzę (na miejscu) uznaje się grzmot słyszany po upływie mniej niż 10 s od czasu ujrzenia błyskawicy, aburzą odległą nazywa się zjawisko wystąpienia grzmotu po upływie więcej niż 10 s, któremu błyskawica może towarzyszyć.Początek burzy wyznacza moment usłyszenia pierwszego grzmotu,koniec burzy natomiast – grzmot, po którym w ciągu 15 min nie słychać następnego[6].Przy zliczaniu burz przyjmuje się, że odstęp czasu oddzielający jedną burzę od następnej wynosi co najmniej 30 min[7][8].
Szybki rozwój ogromnych gęstychchmur burzowych (tzw.cumulonimbusów) o wysokości 10–16 km i szerokości ok. 8 km i wilgotny chłodnywiatr zwiastujący zbliżającą się burzę są dobrze znane w większości regionów świata strefy tropikalnej i umiarkowanej. Na całym świecie w tym samym czasie ma miejsce około 1800 burz i około 100 wyładowań w ciągu sekundy.
Powietrze w górnych warstwachatmosfery jest o wiele zimniejsze niż przy powierzchni Ziemi. Ciepłepowietrze jest lżejsze od zimnego i unosi się. W trakcie wznoszenia powietrze rozpręża się oraz ochładza. Wznoszące się powietrze w trakcie rozprężania staje się chłodniejsze od otoczenia, więc rośnie jego gęstość i zaczyna opadać.
Inaczej przebiega ten proces, gdy wznoszące się powietrze zawiera dużopary wodnej. W miarę ochładzania się powietrza zawarta w nim paraskrapla się. Przykondensacji wydziela się dużociepła. Uwalniające się ciepło powoduje, że powietrze wilgotne stygnie wolniej i jest stale cieplejsze, a więc lżejsze od otoczenia. To jest właśnie mechanizm, który powoduje, że w obszarze burzy powietrze bardzo gwałtownie wznosi się i osiąga wysokość nawet powyżej 16 km. Na tej wysokości temperatura jest bardzo niska (około −60 °C). Dość chłodne powietrze, które występuje w cieniu nadchodzącej się chmury, gdy tylko dotrze do powierzchni Ziemi, zaczyna rozprzestrzeniać się na boki, dlatego zwykle przed burzą wieje chłodny wiatr. Wkrótce potem niebo przeszywa błysk (który może mieć ponad kilkadziesiąt kilometrów długości), rozlega się grzmot i spada ulewny deszcz. W pojedynczej komórce burzowej po 20–30 minutach zaczyna dominować prąd zstępujący, kontury chmury ulegają rozmyciu, a sama chmura wyparowuje.
Pojedyncze komórki burzowe często łączą się tworząc multikomórki burzowe lub układają się w linię szkwału (wzdłużfrontów chłodnych). Jeśli istnieją ku temu odpowiednie warunki (zmiany kierunków lub prędkości wiatru na różnych wysokościach, czyli tzw. uskoki wiatru), które spowodują odseparowanie prądu wstępującego od zstępującego, to wówczas pojedyncza chmura burzowa może przemienić się wsuperkomórkę i istnieć nawet przez wiele godzin. Jedna z najsilniejszych burz w historii Polski miała miejsce 11 sierpnia 2017 roku, gdy przemieścił się aktywny system burzowy w formie derecho ze strukturąBow echo. Niszczące porywy wiatru przekraczały 100–150 km/h.[9]
Piorun jest wyładowaniem elektrycznym o bardzo dużymnatężeniu, które przenosi w kierunku ziemi ujemneładunki elektryczne. Przepływelektronów może odbywać się także wewnątrz chmury, między różnymi jej warstwami.Wędrując ku ziemi ładunek przewodni przenosi ujemny ładunek elektryczny i pozostawia za sobą kanał silniezjonizowanego powietrza o średnicy 1–5 cm, tworząc po drodze rozgałęzioną ścieżkę. Poszczególne gałęzie ścieżki rosną i w końcu jedna z nich osiąga punkt na Ziemi sprowadzając ładunki ujemne. Przepływ ten zwany jest wyładowaniem wstępnym lub liderem. Intensywny przepływ ładunków dodatnich trwa zaledwie około 0,0001 sekundy, lecz jest ponad 1000 razy większy od przepływów w domowej sieci energetycznej. Teraz wyjątkowo jasne wyładowanie zaczyna biec w górę tym samym kanałem i przenosi ono do chmury cząsteczki dodatnie zwane powrotnymi. Potem następują kolejne wyładowania wstępne oraz powrotne, które wykorzystują ten sam zjonizowany kanał. Cały ten proces powtarzany jest kilkakrotnie w ciągu ułamka sekundy, dopóki ładunki w chmurze nie zostaną zneutralizowane. Błyskawice świecą, ponieważ świeci powietrze rozgrzane do wysokiejtemperatury, co jest spowodowane przepływem prądu. Grzmot, jaki towarzyszy błyskawicy, jest również skutkiem gwałtownego rozgrzania powietrza. Skokowy wzrost temperatury powietrza powoduje również skokowy wzrost ciśnienia. To zaburzenie rozchodzi się w postaci fali dźwiękowej słyszanej przez nas jako grzmot.
Chmury nadWenus są w stanie wytworzyć pioruny podobne do tych na Ziemi. Częstotliwość występowania takich piorunów jest przynajmniej w połowie tak duża, jak ta na Ziemi.
Cienka warstwa chmur wypełnionych wodą jest podstawą warstwy amoniaku w atmosferzeJowisza, gdzie burze zostały wykryte dzięki widocznym błyskom wywołanym przez pioruny na jego powierzchni. Te wyładowania elektryczne mogą być nawet 1000 razy silniejsze od ziemskich.
Burza w wielu dawnych wierzeniach odgrywała bardzo istotną rolę, zaś bogowie/bóstwa za nią odpowiadające niejednokrotnie zajmowały w danych wierzeniach najważniejsze miejsca.
Wmitologii słowiańskiej piorun symbolizuje bogaPeruna uważanego przez badaczy za władcę słowiańskiego panteonu. Wierzono, że pierwsze uderzenie pioruna zapładnia ziemię. Wmitologii greckiej za burzę odpowiedzialny byłZeus, władca błyskawic.Mitologia nordycka bogiem burzy i piorunów określałaThora. Wmitologii rzymskiej bogiem burzy byłJowisz, najwyższy władca nieba i ziemi, ojciec bogów.Mitologia egipska za boga burzy uważałaSeta, zaśmitologia celtycka –Taranisa (gromowładcę, utożsamianego z rzymskim Jowiszem). W Polsce – według wierzeń ludowych – w celu uchronienia się przed zniszczeniami spowodowanymi przez burzę w oknach zapalanogromnicę (nazwa tejwoskowejświecy pochodzi od słowagrom). Zapalona świeca stojąca w oknie miała za zadanie uchronić dom oraz obejście przed uderzeniami piorunów. Tradycyjnie świece nazywane gromnicami święci się w dzieńŚwięta Ofiarowania Pańskiego, które to święto funkcjonuje także pod potoczną nazwą święta Matki Boskiej Gromnicznej.
↑Dziennik Klimatyczny, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
↑Zuzanna Bielec-Bąkowska:Burze i grady w Polsce. „Prace Geograficzne” (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ) Z. 132 (2013), s. 104.[1] [dostęp 2024-09-07]
↑Maria Stopa:Powtarzalność liczby burz w ciągu doby na terenie Polski. „Prace i Studia Instytutu Geograficznego UW. Katedra Klimatologii" 1964–1970, z. 3 (1968), s. 128.[2] [dostęp 2024-09-07]
