Na największej i najbardziej wysuniętej na południe,Diego Garcia, strategicznie położonej pośrodku Oceanu Indyjskiego, mieści się wspólnabaza wojskowaWielkiej Brytanii iUSA. Linia brzegowa ma długość 698 km.Klimat tropikalny morski; gorący, wilgotny, łagodzony przezpasat.Ukształtowanie terenu: płaskie wyspy, większość terenu nie przekracza 2 m wysokości. Najwyższy punkt znajduje się na wyspie Diego Garcia i wynosi 15 m. Zasoby naturalne wysp topalmy kokosowe, ryby oraztrzcina cukrowa.
Archipelag wyspCzagos został zajęty przez Francję w XVIII wieku i włączony do kolonii Ille de France (dzisiejszyMauritius). W 1810 roku wyspy zostały odebrane Francuzom przez Brytyjczyków i przyłączone do brytyjskich wówczasSeszeli (zostało to usankcjonowanetraktatem z 1814 r.). W 1903 roku wyspy Czagos odłączono od Seszeli i przyłączono do brytyjskiego Mauritiusu. Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego utworzono w 1965 roku z wysp Czagos ponownie odłączonych od Mauritiusu i kilku wysp wyłączonych z terytorium Seszeli –Aldabra,Farquhar iDesroches – w celu założenia baz wojskowych Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, zgodnie z umową zawartą przez oba kraje na 50 lat. Wielka Brytania wykupiła te ziemie w 1967 roku. Dawni mieszkańcy wysp zostali przesiedleni w latach 1967–1973, najpierw na Mauritius, później także na Seszele. W 1976 roku archipelagi Aldabra i Farquhar oraz wyspę Desroches zwrócono Seszelom po uzyskaniu przez nie niepodległości[4]. Obecnie Terytorium obejmuje tylko sześć głównych grup wysp tworzących archipelag Czagos. Od lat 70. na największej i najdalej na południe wysuniętej wyspie terytoriumDiego Garcia mieści się wspólna bazamarynarki wojennej Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Pozostałe wyspy Brytyjskiego Terytorium Oceanu Indyjskiego są niezamieszkane. W 2000 roku brytyjski Sąd Najwyższy unieważnił decyzję lokalnych władz imigracyjnych, na mocy której wysiedlono dawnych mieszkańców wysp, ale podtrzymał specjalny status wojskowy Diego Garcia. W 2024 r. Wielka Brytania ogłosiła, że przekaże suwerenność nad wyspami Czagos Mauritiusowi pod warunkiem zawarcia traktatu stwierdzającego, że atol Diego Garcia pozostanie w dzierżawie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przez 99 lat[5] – podpisanie traktatu spełniającego ten warunek przez premierów obu państw nastąpiło 22 maja 2025[6].
Mauritius i Seszele wysuwają roszczenia do archipelaguCzagos włącznie zDiego Garcia; w 2001 roku byli mieszkańcy archipelagu Czagos, wysiedleni w latach 1967–1973, obecnie mieszkający głównie na Mauritiusie, otrzymali brytyjskie obywatelstwo i prawo dorepatriacji; w maju 2006 roku Sąd Najwyższy w Londynie uchylił decyzję zakazującą zamieszkiwania na wyspach; w kwietniu 2006 grupa dawnych mieszkańców odwiedziła Diego Garcia; repatriację utrudni umowa z USA o dzierżawie Diego Garcia, ograniczająca dostęp do głównej wyspy archipelagu. W ostatnim czasie Mauritius uzyskał korzystną opinię Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 2019 roku oraz Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza z 2021 roku[7]. Również stanowisko rządu Wielkiej Brytanii pod naciskiem opinii międzynarodowej uległo w 2022 roku złagodzeniu i dopuszczono możliwość negocjacji w sprawie zwrotu spornych wysp[8].
Dawniej na archipelagu Czagos mieszkało około 1200 robotników rolnych, którzy zostali przesiedleni na Mauritius i Seszele w latach 60. i 70. XX wieku; obecnie brak stałych mieszkańców; w listopadzie 2004 na archipelagu stacjonowało około 4000 żołnierzy amerykańskich i brytyjskich oraz personel pomocniczy (m.in. personel lotniska).
Cała działalność gospodarcza skupia się na największej wyspie,Diego Garcia, na której znajduje się wspólna brytyjsko-amerykańska baza wojskowa. Prace budowlane i usługi na rzecz bazy wykonuje personel wojskowy oraz pracownicy kontraktowi z Wielkiej Brytanii, Mauritiusu,Filipin i USA. Na wyspach nie prowadzi się żadnej działalności przemysłowej ani rolniczej. Ilois (rdzenni mieszkańcy archipelagu Czagos) po powrocie zamierzają reaktywować uprawętrzciny cukrowej irybołówstwo. Źródłem dochodów terytorium jest sprzedaż praw do połowu ryb i znaczków pocztowych.
Na wyspieDiego Garcia znajduje sięport lotniczy o utwardzonej nawierzchni. Sieć drogową stanowi jedynie krótki odcinek drogi utwardzonej pomiędzy portem a lotniskiem na Diego Garcia. Sieć kolejowa nie istnieje. Dociera tam 1 stacja telewizyjna oraz 3 stacje radiowe (2 na falach długich i średnich, 1 UKF). Możliwy jest również dostęp do internetu.
↑Maciej Zych. Osiemdziesiąte pierwsze posiedzenie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. „Polski Przegląd Kartograficzny”. tom 45 (nr 4), s. 400–402, 2013. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Oddział Kartograficzny. ISSN0324-8321.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
