| biskup imęczennik | |||
 Fresk z opactwaŚw. Krzyż przedstawiający śmierć Brunona z Kwerfurtu. | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data śmierci | |||
| Czczony przez | |||
| Kanonizacja | między 1019 a 1025 | ||
| Wspomnienie | |||
| Atrybuty | błogosławi kielich z hostią odciętymi rękoma, klęczy z obciętą głową | ||
| Patron | |||
| |||
| |||
Bruno z Kwerfurtu (równieżBruno Bonifacy z Kwerfurtu,Brunon z Kwerfurtu lubBonifacy; ur. ok.974 wKwerfurcie, zm.14 lutego lub9 marca1009 w strefie przygranicznejPrus,Rusi iLitwy) –mnich benedyktyński,kapelan cesarski, biskup misyjny, autor pierwszych utworów literackich dotyczącychPolski,męczennik, uważany za patronaWarmii,diecezji łomżyńskiej iełckiej orazświęty Kościoła katolickiego[1].
Bruno urodził się w arystokratycznej rodzinie saskiegografa w Kwerfurcie (ob.Querfurt). Kształcił się w szkole katedralnej wMagdeburgu, pobierając naukę w latach 985–994. Zkroniki Thietmara wiadomo, że inicjatorką wysłania Brunona do tej szkoły była jego matka Ida. Zdaje się, że był najmłodszym dzieckiem, a ci z reguły byli przeznaczani do „służby Bożej” i stąd pozostawali dłużej w bliższych związkach z matką. Na zamku w Kwerfurcie, pod opieką ojca, pozostali jego starsi bracia – Gebhard (zmarł wcześnie, a dobra przejęli jego potomkowie), Dietrich i Wilhelm. Szkoła katedralna w Magdeburgu, kierowana wtedy przez filozofa Geddona, uchodziła za jedną z renomowanych wówczas wNiemczech. Była przesiąknięta ideą szerzenia wiary chrześcijańskiej u pogan. Tutaj nieco wcześniej (do 980) kształcił sięWojciech Sławnikowic, późniejszy męczennik i święty. Thietmar, jego towarzysz z ławy szkolnej, tak pisał o tych czasach:
Ilekroć miał rano iść do szkoły, prosił przed opuszczeniem mieszkania o wolną chwilę i podczas gdy myśmy igrali beztrosko, on oddawał się modlitwie. Pracę wyżej cenił od odpoczynku i w ten sposób zbierając jej owoce, doszedł do wieku dojrzałości.
W 995 został kanonikiem w kapitule katedralnej w Magdeburgu. Około 997 znalazł się jako kapelan na dworze młodego cesarzaOttona III wAkwizgranie. Podróżował wraz z nim doRzymu.
Pod wpływem wieści o śmierci św. Wojciecha, Bruno zrezygnował z dobrze zapowiadającej się kariery dworskiej i wstąpił do klasztoru benedyktynów św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie w Rzymie (998), wcześniej ściśle związanego z losami biskupa Wojciecha. W tym czasie też przyjął imię: Bonifacy, nawiązując do pamięci „apostoła Germanii” (zmarłego męczeńską śmiercią w 754). W klasztorze poznał eremitęRomualda, twórcę benedyktyńskiej reguły pustelniczej i późniejszego świętego.
Na zaproszenieBolesława Chrobrego w 1001 grupa misjonarzy z Pereum udała się do Polski. Miał do nich dołączyć Brunon po uzyskaniu pozwolenia na działalność misyjną. Jest wysoce prawdopodobne, że Chrobry chciał, by misjonarze prowadziliewangelizację wśródSłowian połabskich, co musiało spotkać się z niepokojemmetropolitów niemieckich. Brunon otrzymał pozwolenie na wyświęcenie odSylwestra II oraz zezwolenie dla misji zakonników z Pereum. Otrzymał równieżpaliusz. Zimą 1002 udał się na dwór króla niemieckiegoHenryka II, lecz musiał czekać do 1004 na święcenia uzyskane z rąk arcybiskupaMagdeburga. Celem jego działalności misyjnej stały się jednakWęgry, a potem plemionaPieczyngów (teren nadDnieprem, na południe odRusi Kijowskiej), dla których wyświęcił biskupa. Uważa się także, że Brunon wysłał wyświęconego przez siebie biskupa doSzwecji, ostatnio jednak pojawiły się głosy kwestionujące tę hipotezę[a].
Po śmierci jego współbraci,Pięciu Braci Męczenników[b], wyjechał do Polski. Według późniejszejKroniki Spangeberga mnich benedyktyński Bruno ok. 1000 założył kościół św. Wawrzyńca wŁomży.
Wliście do Henryka II potępił wojnę prowadzoną przez króla niemieckiego przeciwko Polakom[2].
Wraz z 18 misjonarzami poniósł śmierć męczeńską 14 lutego lub 9 marca 1009 na pograniczu jaćwieskim, rubieżach chrześcijaństwa obrządku rzymskiego i greckiego[3][4], gdzie krzyżowały się strefy wpływów Bolesława Chrobrego i WłodzimierzaWielkiego.[5] Opis śmierci Brunona znany jest z łacińskiej relacjiHystoria de predicacione episcopi Brunonis, autorstwa mnicha Wiperta, który towarzyszył w wyprawie Brunona i jako jedyny ocalał[6].
Św. Bruno napisał dwa dziełahagiograficzne:
Święty napisał równieżList do króla Henryka II, stanowiący próbę mediacji między królem a Chrobrym. List jest jednym z pierwszych dzieł napisanych bez wątpienia na terenie Polski. Wobec przedłużającej się wojny między obydwoma władcami udał się na misję do Prus, na pogranicze Litwy i Rusi Kijowskiej (zmarł tamże).
Są to pierwszorzędne źródła do dziejów wczesnośredniowiecznej Polski i Europy środkowej.
Bruno z Kwerfurtu mógł być również autorem zaginionejPasji św. Wojciecha, wzmiankowanej wKronice Galla Anonima (opisującZjazd gnieźnieński, w księdze I w rozdziale szóstym autor kroniki dodał uwagę: „jak o tym dowiedzieć się można bardziej szczegółowo z księgi o męczeństwie tego świętego”, tj. św. Wojciecha)[7]. Brunonowi przypisywane bywa też autorstwoepigrafuOssa trium, odkrytego w 1959 na uszkodzonej tablicy nagrobnej warchikatedrze gnieźnieńskiej, a poświęconego prawdopodobnie trzem spośród Pięciu Braci Męczenników[8].
W XVI i XVII w. obrazy, freski i posągi świętego powstały we Włoszech w klasztorze kamedułów Sacro Eremo Tuscolano weFrascati, klasztorze Eremo di Monte Giove i kaplicy San Severo wPerugii (freskPiotra Perugino)[9]. Na ziemiach I Rzeczypospolitej fresk przedstawiający ściętego Brunona zachował się wklasztorze w Świętym Krzyżu naŁysej Górze[10]. Wklasztorze kamedułów w Pożajściu na Litwie powstały freski pędzlaMichelangelo Palloniego przedstawiające misję i męczeństwo Brunona, w Krakowie – obrazy wklasztorze na Bielanach, w Warszawie – obraz wkościele na Bielanach[9].
W kościele św. Brunona wGiżycku znajduje się obraz z ok. 1911 przedstawiający świętego w stroju pontyfikalnym, autorstwa Juliana Wałdowskiego z Wrocławia[11]. Na frontonie tegoż kościoła umieszczono w 1975 mozaikę ukazującą św. Brunona w otoczeniu wojów pruskich[12]. WŁomży wkościele św. Michała Archanioła w prawej nawie znajduje się witraż poświęcony Brunonowi, zaś w kaplicy Matki Bożej Bolesnej rzeźba świętego[11].
Jedyny pomnik męczeńskiej śmierci św. Brunona na ziemiach polskich znajduje się wGiżycku, kilometr na płd. zach. od centrum miasta, na wzgórzu nad jezioremNiegocin, nieopodal trasy kolejowejOlsztyn – Giżycko. Miejsce to było począwszy od końcaXIX wieku uważane przez Niemców za miejsce kaźni świętego, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach.
Z okazji 1000-lecia jego męczeńskiej śmierciPoczta Polska wydała okolicznościowyznaczek pocztowy z jego podobizną – fragment obrazu M. Załuskiego z 1860 r. „Misja św. Brunona” znajdującego się w katedrze św. Michała Archanioła w Łomży[13].
Żywot świętego stał się kanwą powieściowej trylogii historycznej dla młodzieży pod wspólnym tytułemJest tu chłopiecAnny Lisowskiej-Niepokólczyckiej. Występuje także w cyklu powieściowymAntoniego GołubiewaBolesław Chrobry.
Wspomnienie liturgiczne św. Brunona wKościele katolickim obchodzone jest12 lipca.
Kanonizacja św. Brunona odbyła się prawdopodobnie między latami 1019 a 1025 poza Rzymem w rodzinnej diecezji świętego wHalberstadt, w której następnie obchodzono 8 marca święto św. Brunona męczennika[14]. Na początku XII w. wLüdersburgu powstał benedyktyński klasztor pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Brunona (od 1147 przeniesiony do Eilwardsdorf koło Kwerfurtu)[14]. W XVI w. zanotowane zostały legendy o życiu Brunona krążące w okolicach jego rodzinnego Kwerfurtu. Św. Brunon był znany i czczony również pod jego zakonnym imieniem Bonifacy (w ten sposób określał go m.in.Piotr Damiani)[15].
W XVI i XVII w. czczono błędnie osobno dwóch świętych, Brunona i Bonifacego, który to błąd skorygowano na początku XVIII w., występował jednak czasami jeszcze do wieku XX[15]. Jako św. Bonifacy wymieniony został w traktacieSumma historialis sive Chronicon dominikaninaAntoniego z Florencji (wyd. 1484), dziele Piotra de Natalibus (1493, 1514), pierwszym wydaniu dzieła Piotra Damianiego o św. Romualdzie (1513)[15]. Odrodzenie pamięci jako o św. Brunonie wiązało się z wydaniemKroniki Thietmara w 1580 i 1600[15]. W 1590 życiorys Brunona, aczkolwiek niezbyt rzetelny, pojawił się w kronice C. Spangenberga[10].Jean Bolland umieścił postać Brunona w zbiorze żywotów świętychActa Sanctorum[10]. Innybollandysta, Conradus Janning, udowodnił w 1715, że Brunon i Bonifacy to ta sama postać[10]. W XVI i XVII święty stał się popularny wśród kamedułów włoskich[9]. W 1673Stolica Apostolska wydawałaOfficium, które podniosło święto Brunona (Bonifacego) do rangi „semiduplex” (święto niższego rzędu)[9].
Ponowne odkrycie i wydanie dzieł Brunona miało miejsce w wieku XIX, pojawiły się też wtedy nowe miejsca jego kultu i pamięci[9]. W latach 1882–1883 wBartoszycach (ówcześnie Prusy Wschodnie) zbudowano kościół katolicki pod wezwaniem św. Brunona, zaś na początku XX w. umieszczono w nim witraż przedstawiający świętego[11]. Szczególne znaczenie zyskała legenda o śmierci Brunona wGiżycku[9]. Niemiecki historyk Heinrich Gisbert Voigt w latach 1907–1909, opierając się na błędnej interpretacji średniowiecznych przekazów, uznał, że Bruno poniósł męczeńską śmierć w okolicach Giżycka[9]. Miejscowe elity, z pastorem Ernstem Trinckerem i gminą ewangelicką, podjęły tę legendę, wystawiając w 1910 krzyż ku czci Brunona na wzgórzu nad brzegiem jezioraNiegocin[9]. W 1909 poświęcono w Giżycku katolicką kaplicę ku czci św. Brunona, a w 1937 – kościół parafialny[9].
W średniowieczu na ziemiach polskich kult św. Brunona nie rozwinął się, nie był też znany na ziemiachzakonu krzyżackiego[15]. Bruno został wymieniony w polskich rocznikach:kapitulnym krakowskim i wielkopolskim, nie wspominają go jednak czołowi średniowieczni kronikarze jakGall Anonim,Wincenty Kadłubek czyJan Długosz[16].
Zainteresowanie Brunonem w Polsce pojawiło się na przełomie XVI i XVII w. głównie w środowiskach benedyktyńskim i kamedulskim oraz naWarmii[10]. Marcin Boroniusz uznał Brunona za patrona Polski, zaś kult Brunona rozwijał się wklasztorze w Świętym Krzyżu naŁysej Górze[10]. Św. Brunon lub Bonifacy czczony był również przez polskich kamedułów[10].
W 2. połowie XIX w. rozwinęła się tradycja łącząca zŁomżą działalność Brunona, któremu błędnie przypisano założenie kościoła naWzgórzu Świętego Wawrzyńca[11]. W 1963 św. Brunon Bonifacy został uznany za głównego patronadiecezji łomżyńskiej, zaś w 1982erygowano w Łomżyparafię św. Brunona z Kwerfurtu[11].
W 1980 kościół św. Brunona w Bartoszycach został obdarzony możliwością uzyskania odpustu zupełnego w dniu św. Brunona. Od 2002 kościół ten zyskał rangę sanktuarium św. Brunona. W 1999 rada miasta uznała Brunona za patrona Giżycka[11]. W 2009 św. Brunon został oficjalnie patronem Bartoszyc, a na skwerze obok urzędu miasta odsłonięto pomnik ku jego czci[11].
WKościele katolickim w Polsce odprawia sięuroczystości liturgiczne wdiecezji łomżyńskiej (patronat od 1963)[17],archidiecezji warmińskiej[18] oraz diecezji ełckiej[19], których Brunon jestpatronem[20]. Bruno z Kwerfurtu jest również patronemWarmii od 2009 roku[17][21].
W tekstach liturgicznych współczesnego pochodzenia, Bruno z Kwerfurtu wzmiankowany jest rzadko.
Zobacz też kategorię:Parafie pod wezwaniem św. Brunona z Kwerfurtu.
