Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Brunei

Na mapach:4,40000°N 114,56667°E/4,400000 114,566667
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Państwo Brunei Darussalam
نڬارا بروني دارالسلام
Negara Brunei Darussalam
GodłoFlaga
GodłoFlaga
Dewiza:Sentiasa membuat kebajikan dengan petunjuk Allah
(Zawsze na służbie prowadzeni przez Boga)
Hymn:Allah Peliharakan Sultan
(Boże chroń Sułtana)

Ustrój polityczny

monarchia absolutna

Stolica

Bandar Seri Begawan

Data powstania

1 stycznia 1984

Władca

Hassanal Bolkiah

Powierzchnia

5765 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


429 000[1]

• gęstość

77 os./km²

Kod ISO 3166

BN

Waluta

dolar brunejski[2] (BND)

Telefoniczny nr kierunkowy

+673

Domena internetowa

.bn

Kod samochodowy

BRU

Kod samolotowy

V8

Strefa czasowa

UTC +8

Język urzędowy

malajski

Religia dominująca

islam (78,8%)[2]

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


15,51 mld[1]USD
35 104[1]USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


33,39 mld[1]dolarów międzynar.
75 583[1]dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Brunei (malajski Brunei,Brunei Darussalam), oficjalniePaństwo Brunei Darussalam (malajskiNegara Brunei Darussalam)[3]państwo położone wAzji Południowo-Wschodniej, na północnym wybrzeżu wyspyBorneo. Brunei graniczy zMalezją. Ma dostęp doMorza Południowochińskiego.

Etymologia

[edytuj |edytuj kod]

Pochodzenie nazwyBrunei nie jest znane[2]. Wedługlegendy, po odkryciu Brunei jej późniejszy pierwszy sułtanMuhammad Shah miał zawołaćBaru nah (pol. „to jest to” lub „tam”)[2] i od tego okrzyku ma wywodzić się nazwaBrunei[4].

Geografia

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Geografia Brunei.

Brunei leży w północno-zachodniej części wyspyBorneo wAzji Południowo-Wschodniej nadMorzem Południowochińskim i podzielone jest na dwa osobne terytoria graniczące od strony lądu zmalajskim stanemSarawak[5]. Z powierzchnią 5765 km²[2] Brunei jest jednym z najmniejszych państw na świecie[5]. Jego granica z Malezją wynosi 266 km a łączna długośćlinii brzegowej to 161 km[2].

Brunei leży na terenie nizinnym (średnia wysokość n.p.m. to 478 m) o charakterze płaskiejrówniny przechodzącej w teren górski na wschodzie[2]. Najwyższe wzniesienie Brunei toPagonprick (1850 m n.p.m.)[2]. Na wschodnim wybrzeżu rozciągają się bagna, reszta wybrzeża jest piaszczysta. W Brunei występuje wiele krótkich rzek.

Klimat kraju jestrównikowy, wilgotny[2], charakteryzujący się stałą wysoką temperaturą ok. 23–32 °C, dużą wilgotnością powietrza i obfitymi opadami – od ok. 2500 mm rocznie na wybrzeżu do 7500 mm w głębi lądu W Brunei nie występujepora sucha[6].

75% powierzchni Brunei zajmująlasy równikowe[5]. Na wybrzeżu występujązarośla mangrowe. W kraju występuje wiele gatunków małp i ptaków.

Najdłuższe rzeki

[edytuj |edytuj kod]

Największe jezioro

[edytuj |edytuj kod]

Historia

[edytuj |edytuj kod]

Prehistoria

[edytuj |edytuj kod]

Pierwsze ślady osadnictwa na Borneo, pochodzące sprzed 38 tys. lat p.n.e., odkryto w pobliżu miejscowości Niah na terenieSarawaku, a pojawienie się kultur prehistorycznych naArchipelagu Malajskim datuje się na 8000 lat p.n.e.[7] Rozkwitkultury brązu iżelaza w tym regionie przypada na 300 p.n.e., a 200 lat p.n.e. zapoczątkowano wymianę handlową z terenamiIndii iChin[7].

Rozwój królestw w Archipelagu Malajskim

[edytuj |edytuj kod]

Pierwsze państwa–królestwa Archipelagu Malajskiego rozwinęły się na terenachprzesmykuKra pomiędzyZatoką Tajlandzką aMorzem Andamańskim pomiędzy 100 p.n.e. a 200 n.e.[7] W okresie VI–IX w. funkcjonowało wiele ośrodków handlowych znajdujących się pod wpływemhinduizmu ibuddyzmu[7]. W VII–X w. powstało buddyjskie państwoŚriwidźaja[7].

Powstanie Brunei

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Historia Brunei (okres przedkolonialny).

Od XIII w. istniało na terytorium dzisiejszego Brunei małe państwo malajskie, którego władcy w XV w. przyjęliislam. W 1363 roku Alak Betatar został pierwszymsułtanem Brunei i przyjął imięMuhammad Shah[7]. Pochodząca z 1365 rokuNagarakretagama autorstwaMpu Prapancy wspomina Brunei – wówczasBuruneng – jakopaństwo wasalskie imperiumMajapahitu[8]. Źródła chińskie z 1370 roku wspominają o trybucie przysłanym Chinom przez Muhammada Shaha[7]. W 1402 roku drugim sułtanem Brunei zostałAbdul Madżid Hassan[7]. W 1405 roku Brunei odwiedził podczas swojej podróży po regionie chiński admirałZheng He (1371–1433)[7]. W 1408 roku tron objął sułtanAhmad, po którym władzę sprawowali kolejnoSzarif Ali (panujący w latach 1426–1432) iSulajman (panujący w latach 1432–1485)[7]. Okres panowania 5. sułtanaBolkiaha w latach 1485–1524 określany jest mianem „złotego wieku” Brunei[7].

XVI–XX wiek

[edytuj |edytuj kod]

W 1521 roku w Brunei, podczas wyprawyFerdynanda Magellana (1480–1521), kronikarz wyprawyAntonio Pigafetta (1491–1534) odwiedził dwór sułtanaBolkiaha[7]. W 1524 roku sułtanem zostałAbdul Kahar (panujący w latach 1524–1530) a portugalski kapitanMalakkiAfonso de Albuquerque (1453–1515) przysłał do Brunei misję, po czym w 1526 roku Portugalczycy podpisali z Brunei traktat handlowy[7].

14 kwietnia 1578 roku Brunei zaatakowaliHiszpanie dowodzeni przezgubernatora FilipinFrancisco de Sande (1540–1602), którym udało się zająć stolicę sułtanatu[7]. Musieli jednak się wycofać po wybuchu epidemii[7]. W 1580 roku podjęli kolejna próbę zajęcia stolicy pod dowództwem kapitanaJuana Acre de Sadornila, która również się nie powiodła[7].

W 1661 roku w stolicy wybuchławojna domowa – Abdul Mubin, sprawujący funkcjębendahary, zabił sułtanaMuhammada Alego i zajął tron jako 14. sułtanAbdul Hakkul Mubin[7].

W 1774 roku do Brunei przybył agentBrytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, by wynegocjować umowę handlu pieprzem[7]. Wpływy brytyjskie zaczęły się umacniać – powstawały faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej, a w końcu w 1888 roku sułtanat Brunei stał sięprotektoratembrytyjskim[9].

W 1807 roku, po śmierci 21. sułtanaMuhammada Tadżuddina doszło do kolejnego konfliktu zbrojnego o tron, z którego zwycięsko wyszedł teść zmarłego władcyMuhammad Kanzul Alam[7]. Po odkryciu złóżantymonitu wSarawaku, Brunei zajęło Sarawak, by czerpać korzyści z handlu tym surowcem zSingapurem[7]. Gubernatorem Sarawaku z ramienia Brunei został Indera Mahkota, który prowadził rządy represji[7]. W 1835 roku wybuchło powstanie w Sarawaku przeciwko okupantowi, którego stłumienie powierzono bendaharze BruneiMudzie Hassimowi[7]. W 1839 roku Hassim spotkał BrytyjczykaJamesa Brooke’a (1803–1868), którego poprosił w 1840 roku o wsparcie w walce z rebeliantami, proponując mu w zamian objęcie urzędu gubernatora Sarawaku oraz poparcie dla powrotu Hassima do stolicy[7]. Po stłumieniu rebelii, Brook został mianowany przez Hassima gubernatorem Sarawaku w 1841 roku, a sułtan wydał stosowną nominację w roku 1842[7].

W latach 1942–1945 kraj był okupowany przezJapończyków. W 1959 roku Wielka Brytania przyznała Bruneiczęściową autonomię, a w 1971 roku całkowitą autonomię wewnętrzną.

Powstanie w Brunei

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Powstanie w Brunei.

W przeprowadzonych w Brunei w sierpniu 1962 roku wyborach do Rady Legislacyjnej zdecydowane zwycięstwo odniosła lewicowa Partia Ludowa (PRB) pod wodząAzahariego (1928–2002), który sprzeciwiał się wstąpieniu Brunei do Federacji Malezyjskiej i postulował utworzenie niezależnego państwa skupiającego trzy brytyjskie kolonie znajdujące się w północnej części Borneo, tj. Brunei, Sarawak iSabah[10]. W grudniu 1962 roku Azahari stanął na czele Narodowej Armii Północnego Borneo (która miała prawdopodobnie wsparcie materialneIndonezji) i przeprowadziłpucz w celu obalenia sułtana – zwolennika przystąpienia do Federacji. Sułtan wezwał na pomoc Brytyjczyków stacjonujących wSingapurze i powstanie zostało szybko stłumione, a PRB rozwiązana. Sułtan wyciągnął jednak wnioski z wydarzeń i wycofał zgodę na wstąpienie Brunei do Federacji. Sam Azahari po nieudanym zamachu stanu znalazłazyl w Indonezji. Brunei uzyskało niepodległość 1 stycznia 1984 roku.

28 października 1985 roku w Brunei założono pierwszy uniwersytet –Universiti Brunei Darussalam[11].

Demografia

[edytuj |edytuj kod]
(2005)
Liczba ludności372 361
Ludność według wieku (%)
0 – 14 lat28,6
15 – 64 lat68,4
ponad 64 lata3
Wiek (mediana)
W całej populacji27,04 lat
Mężczyzn27,63 lat
Kobiet26,4 lat
Przyrost naturalny1,9%
Współczynnik urodzeń19,01 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów3,42 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji3,45 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat1,04 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat1,13 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat0,9 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji12,61 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej15,93 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej9,1 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji74,8 lat
Mężczyzn72,36 lat
Kobiet77,36 lat
Rozrodczość2,3 urodzeń/kobietę

Grupy etniczne

[edytuj |edytuj kod]

65,7%Malajowie, 10,3%Chińczycy, 3,4% ludność rdzenna, 10,6% inni (szacowane w 2011 r.)[2].

Religie

[edytuj |edytuj kod]
 Osobne artykuły:Wikariat apostolski BruneiŚwiadkowie Jehowy w Brunei.

Struktura religijna kraju w 2010 roku wedługPew Research Center[12][13]:

Ustrój polityczny

[edytuj |edytuj kod]

Brunei tomonarchia absolutnasułtanat[2]. Obowiązujekonstytucja z 29 września 1959 (znowelizowana w 1984, 2004 i 2011), przy czym niektóre jej zapisy pozostają zawieszone od 1962 roku a inne od 1984 roku (stan na 2016)[2]. Najważniejszą osobą w państwie jestsułtan, który jest jednocześniegłową państwa iszefem rządu[2]. Od 6 października 1967 roku 29.sułtanem Brunei jestHassanal Bolkiah[14]. Doradzają mu: Rada Religijna, Tajna Rada ds. Konstytucji, Rada Sukcesji oraz 36-osobowa Rada Legislacyjna (mal.Majlis Mesyuarat Negara Brunei), która obraduje raz w roku przez dwa tygodnie[2]. Jedną z trzech legalnych partii jestZjednoczona Partia Narodowa Brunei (BNUP).

Brunei należy do organizacji:ASEAN,EAS,ONZ,WTO,MFW iBanku Światowego[15], a także doAPEC,NAM,OIC iWHO.

Podział administracyjny

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Podział administracyjny Brunei.

Brunei jest podzielone na 4 dystrykty (daerah):Belait,Brunei-Muara,Temburong iTutong[5]. Stolicą kraju jestBandar Seri Begawan położone w dystrykcie Brunei-Muara[6]. Główne ośrodki administracyjne dystryktów to:Kuala Belait (Belait),Pekan Tutong (Tutong) iBangar (Temburong)[5]. Około 41 km na północny wschód od stolicy leżyMuara, gdzie znajduje sięport lotniczy, orazSeria – centrum przemysłu gazowego[6].

Gospodarka

[edytuj |edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria:Gospodarka Brunei.

Podstawą gospodarki jest eksploatacja oraz przetwórstworopy naftowej igazu ziemnego[16].

Emisja gazów cieplarnianych

[edytuj |edytuj kod]

Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Brunei wyniosła w 1990 roku 7,227 Mt, z czego 3,39 7 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 13,126 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 155 kg. Emisja dwutlenku węgla i metanu od tego czasu nieregularnie rosła, osiągając maksimum w 2008. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 6,926 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 15,957 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 225 kg. Przez cały czas główne źródła tej emisji to w podobnym stopniu spalanie w energetyce i pozostałych branżach przemysłu. Emisja z transportu jest na trzecim miejscu. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla imetan mają podobny poziom. Natomiast emisjegazów fluorowanych zauważalnie wzrosły w XXI w., przekraczając emisjepodtlenku azotu[17].

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. abcdeDane dotyczące PKB na podstawie szacunkówMiędzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023:International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
  2. abcdefghijklmnBrunei. [w:]The CIA Factbook 2017 [on-line]. [dostęp 2017-07-05]. (ang.).
  3. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 390.ISBN 978-83-254-1988-2. [dostęp 2017-07-05]. (pol.).
  4. ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 12.ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-03].
  5. abcdeBarbara A. West: Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing, 2010, s. 123.ISBN 978-1-4381-1913-7. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  6. abcibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 21.ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-08].
  7. abcdefghijklmnopqrstuvwxJatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxviii.ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
  8. Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxvii.ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
  9. Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxxi.ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
  10. Michael Leifer: Dictionary of the modern politics of South-East Asia. Taylor & Francis, 2001.ISBN 978-0-415-23875-5.
  11. Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. 315.ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-02]. (ang.).
  12. Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  13. Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  14. Prime Minister. [w:]Prime Minister’s Office [on-line]. 2016. [dostęp 2017-07-03]. [zarchiwizowane ztego adresu (2017-07-02)]. (ang.).
  15. U.S. Relations With Brunei Share. [w:]US Department of State [on-line]. [dostęp 2017-07-06]. (ang.).
  16. Encyklopedia. Geografia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2015, s. 73.
  17. Brunei, [w:]F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni,Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 65,DOI10.2760/687800,ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
Podział administracyjny Brunei
Dystrykty

Brunei

Państwa Azji
Państwa
Terytoria zależne
Podmioty o ograniczonym
uznaniu międzynarodowym
Integralne części państwpołożonych poza Azją

  1. Uznawana przez 5 państw
  2. Uznawany przez 1 państwo
  3. Uznawana przez 5 państw
  4. Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
  5. Uznawana przez 12 państw
  6. W składazjatyckiej części Sporad Południowych wchodzą następujące wyspy:Agatonisi,Alimia,Arki,Chalki,Farmakonisi,Furni,Ikaria,Jali,Kalimnos,Kalolimnos(inne języki),Kos,Leros,Lewita(inne języki),Lipsi,Mejisti,Nímos(inne języki),Nisiros,Patmos,Pserimos,Ro,Rodos,Samos,Simi,Strongili(inne języki),Telendos(inne języki) orazTilos. Natomiast pozostałe wyspy:Armathia(inne języki),Astipalea,Karpatos,Kasos,Kinaros(inne języki),Saria orazSýrna(inne języki) geograficznie przynależą doEuropy.
  7. Ta integralna część Grecji w Azji składa się z podanych wysp:Andipsary,Chios,Inuses iPsary oraz kilkunastu innych bezludnych wysepek (dodatkowo archipelagKalogeri, który także należy do tego obszaru, jest włączony geograficznie doEuropy, a nie doAzji).
  8. Ta integralna część Grecji w Azji składa się z wyspyLesbos i kilkunastu innych bezludnych wysepek.
  9. Obecnie okupowana przezRosję.
  • p
  • d
  • e
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych

Mapa członków WTO

Monarchie na świecie
Absolutne
Konstytucyjne
Commonwealth realms
Elekcyjne
Plemienne
Ghana
Nigeria
Uganda
Wallis i Futuna
Inne
Korona Św. Edwarda
Korona Św. Edwarda
Kolonie, protektoraty i terytoria zależne Wielkiej Brytanii
Europa
Afryka
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone
Trzynaście kolonii
Kanada
Ameryka Łacińska i Karaiby
Antarktyda i Ocean Atlantycki
Azja
Ocean Indyjski
Australia i Oceania
Australia
Oceania
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brunei&oldid=76033942
Kategorie:
Ukryte kategorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp