Pochodzenie nazwyBrunei nie jest znane[2]. Wedługlegendy, po odkryciu Brunei jej późniejszy pierwszy sułtanMuhammad Shah miał zawołaćBaru nah (pol. „to jest to” lub „tam”)[2] i od tego okrzyku ma wywodzić się nazwaBrunei[4].
Brunei leży na terenie nizinnym (średnia wysokość n.p.m. to 478 m) o charakterze płaskiejrówniny przechodzącej w teren górski na wschodzie[2]. Najwyższe wzniesienie Brunei toPagonprick (1850 m n.p.m.)[2]. Na wschodnim wybrzeżu rozciągają się bagna, reszta wybrzeża jest piaszczysta. W Brunei występuje wiele krótkich rzek.
Klimat kraju jestrównikowy, wilgotny[2], charakteryzujący się stałą wysoką temperaturą ok. 23–32 °C, dużą wilgotnością powietrza i obfitymi opadami – od ok. 2500 mm rocznie na wybrzeżu do 7500 mm w głębi lądu W Brunei nie występujepora sucha[6].
75% powierzchni Brunei zajmująlasy równikowe[5]. Na wybrzeżu występujązarośla mangrowe. W kraju występuje wiele gatunków małp i ptaków.
Pierwsze ślady osadnictwa na Borneo, pochodzące sprzed 38 tys. lat p.n.e., odkryto w pobliżu miejscowości Niah na terenieSarawaku, a pojawienie się kultur prehistorycznych naArchipelagu Malajskim datuje się na 8000 lat p.n.e.[7] Rozkwitkultury brązu iżelaza w tym regionie przypada na 300 p.n.e., a 200 lat p.n.e. zapoczątkowano wymianę handlową z terenamiIndii iChin[7].
Pierwsze państwa–królestwa Archipelagu Malajskiego rozwinęły się na terenachprzesmykuKra pomiędzyZatoką Tajlandzką aMorzem Andamańskim pomiędzy 100 p.n.e. a 200 n.e.[7] W okresie VI–IX w. funkcjonowało wiele ośrodków handlowych znajdujących się pod wpływemhinduizmu ibuddyzmu[7]. W VII–X w. powstało buddyjskie państwoŚriwidźaja[7].
Od XIII w. istniało na terytorium dzisiejszego Brunei małe państwo malajskie, którego władcy w XV w. przyjęliislam. W 1363 roku Alak Betatar został pierwszymsułtanem Brunei i przyjął imięMuhammad Shah[7]. Pochodząca z 1365 rokuNagarakretagama autorstwaMpu Prapancy wspomina Brunei – wówczasBuruneng – jakopaństwo wasalskie imperiumMajapahitu[8]. Źródła chińskie z 1370 roku wspominają o trybucie przysłanym Chinom przez Muhammada Shaha[7]. W 1402 roku drugim sułtanem Brunei zostałAbdul Madżid Hassan[7]. W 1405 roku Brunei odwiedził podczas swojej podróży po regionie chiński admirałZheng He (1371–1433)[7]. W 1408 roku tron objął sułtanAhmad, po którym władzę sprawowali kolejnoSzarif Ali (panujący w latach 1426–1432) iSulajman (panujący w latach 1432–1485)[7]. Okres panowania 5. sułtanaBolkiaha w latach 1485–1524 określany jest mianem „złotego wieku” Brunei[7].
W 1521 roku w Brunei, podczas wyprawyFerdynanda Magellana (1480–1521), kronikarz wyprawyAntonio Pigafetta (1491–1534) odwiedził dwór sułtanaBolkiaha[7]. W 1524 roku sułtanem zostałAbdul Kahar (panujący w latach 1524–1530) a portugalski kapitanMalakkiAfonso de Albuquerque (1453–1515) przysłał do Brunei misję, po czym w 1526 roku Portugalczycy podpisali z Brunei traktat handlowy[7].
14 kwietnia 1578 roku Brunei zaatakowaliHiszpanie dowodzeni przezgubernatora FilipinFrancisco de Sande (1540–1602), którym udało się zająć stolicę sułtanatu[7]. Musieli jednak się wycofać po wybuchu epidemii[7]. W 1580 roku podjęli kolejna próbę zajęcia stolicy pod dowództwem kapitanaJuana Acre de Sadornila, która również się nie powiodła[7].
W 1774 roku do Brunei przybył agentBrytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, by wynegocjować umowę handlu pieprzem[7]. Wpływy brytyjskie zaczęły się umacniać – powstawały faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej, a w końcu w 1888 roku sułtanat Brunei stał sięprotektoratembrytyjskim[9].
W 1807 roku, po śmierci 21. sułtanaMuhammada Tadżuddina doszło do kolejnego konfliktu zbrojnego o tron, z którego zwycięsko wyszedł teść zmarłego władcyMuhammad Kanzul Alam[7]. Po odkryciu złóżantymonitu wSarawaku, Brunei zajęło Sarawak, by czerpać korzyści z handlu tym surowcem zSingapurem[7]. Gubernatorem Sarawaku z ramienia Brunei został Indera Mahkota, który prowadził rządy represji[7]. W 1835 roku wybuchło powstanie w Sarawaku przeciwko okupantowi, którego stłumienie powierzono bendaharze BruneiMudzie Hassimowi[7]. W 1839 roku Hassim spotkał BrytyjczykaJamesa Brooke’a (1803–1868), którego poprosił w 1840 roku o wsparcie w walce z rebeliantami, proponując mu w zamian objęcie urzędu gubernatora Sarawaku oraz poparcie dla powrotu Hassima do stolicy[7]. Po stłumieniu rebelii, Brook został mianowany przez Hassima gubernatorem Sarawaku w 1841 roku, a sułtan wydał stosowną nominację w roku 1842[7].
W latach 1942–1945 kraj był okupowany przezJapończyków. W 1959 roku Wielka Brytania przyznała Bruneiczęściową autonomię, a w 1971 roku całkowitą autonomię wewnętrzną.
W przeprowadzonych w Brunei w sierpniu 1962 roku wyborach do Rady Legislacyjnej zdecydowane zwycięstwo odniosła lewicowa Partia Ludowa (PRB) pod wodząAzahariego (1928–2002), który sprzeciwiał się wstąpieniu Brunei do Federacji Malezyjskiej i postulował utworzenie niezależnego państwa skupiającego trzy brytyjskie kolonie znajdujące się w północnej części Borneo, tj. Brunei, Sarawak iSabah[10]. W grudniu 1962 roku Azahari stanął na czele Narodowej Armii Północnego Borneo (która miała prawdopodobnie wsparcie materialneIndonezji) i przeprowadziłpucz w celu obalenia sułtana – zwolennika przystąpienia do Federacji. Sułtan wezwał na pomoc Brytyjczyków stacjonujących wSingapurze i powstanie zostało szybko stłumione, a PRB rozwiązana. Sułtan wyciągnął jednak wnioski z wydarzeń i wycofał zgodę na wstąpienie Brunei do Federacji. Sam Azahari po nieudanym zamachu stanu znalazłazyl w Indonezji. Brunei uzyskało niepodległość 1 stycznia 1984 roku.
Brunei tomonarchia absolutna –sułtanat[2]. Obowiązujekonstytucja z 29 września 1959 (znowelizowana w 1984, 2004 i 2011), przy czym niektóre jej zapisy pozostają zawieszone od 1962 roku a inne od 1984 roku (stan na 2016)[2]. Najważniejszą osobą w państwie jestsułtan, który jest jednocześniegłową państwa iszefem rządu[2]. Od 6 października 1967 roku 29.sułtanem Brunei jestHassanal Bolkiah[14]. Doradzają mu: Rada Religijna, Tajna Rada ds. Konstytucji, Rada Sukcesji oraz 36-osobowa Rada Legislacyjna (mal.Majlis Mesyuarat Negara Brunei), która obraduje raz w roku przez dwa tygodnie[2]. Jedną z trzech legalnych partii jestZjednoczona Partia Narodowa Brunei (BNUP).
Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Brunei wyniosła w 1990 roku 7,227 Mt, z czego 3,39 7 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 13,126 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 155 kg. Emisja dwutlenku węgla i metanu od tego czasu nieregularnie rosła, osiągając maksimum w 2008. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 6,926 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 15,957 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 225 kg. Przez cały czas główne źródła tej emisji to w podobnym stopniu spalanie w energetyce i pozostałych branżach przemysłu. Emisja z transportu jest na trzecim miejscu. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla imetan mają podobny poziom. Natomiast emisjegazów fluorowanych zauważalnie wzrosły w XXI w., przekraczając emisjepodtlenku azotu[17].
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
_-_BRN_-_UNOCHA.svg)
.svg)
