Relacja rodzinna (takżerelacja lubstosunek genealogiczny;pot.nazwa lubrodzaj pokrewieństwa i powinowactwa,nazewnictwo, nazwy członków rodziny) – nazwa i rodzaj stosunku zachodzącego między dwiema osobami należącymi do tej samejrodziny, a wynikającego z faktufiliacji ikoicji (w genealogii) lub – szerzej – zpokrewieństwa ipowinowactwa (w pozostałych naukach). Na relację taką mają również wpływstopień pokrewieństwa i powinowactwa (pierwszy, drugi, trzeci itd.), różnica pokoleń oraz linia pokrewieństwa i powinowactwa (prosta iboczna,wstępna izstępna). Relacje rodzinne oblicza się od jednej osoby, którą w genealogii można nazywaćprobantem, do innegoczłonka jej rodziny.
Relacje rodzinne można podzielić narelacje proste, wynikające z jednej filiacji (rodzice-dzieci) bądź jednej koicji (między małżonkami; ewentualnie między rodzicami nieślubnego dziecka), orazrelacje złożone z dwóch lub więcej filiacji i koicji, np. probanta z dziadkiem dzielą dwie filiacje, a ze szwagrem – dwie filiacje i jedna koicja.
Każdy język posiada własne nazewnictwo relacji rodzinnych, które często obejmują tylko te kręgi rodzinne, które utrzymują ze sobą częste kontakty. Dawniej znało się dalszych krewnych i takich nazywano osobnymi określeniami. Współcześnie zakres pojęcia `rodzina` maleje (coraz częściej oznaczarodzinę małą, tj. rodziców i dzieci, w miejscerodziny wielkiej), a wskutek tego wychodzą z użycia nazwy dla dalszych krewnych (pociotków).
Poszczególne nazwy zostaną omówione według rodzajów, a na końcu znajduje się powtórzenie w formie alfabetycznej.
Grupa ta obejmuje osoby, które od siebiepochodzą (w jedną lub drugą stronę), w praktyce ogranicza się na trzecim stopniu pokrewieństwa (pradziadkowie, prawnuki). Dla dalszych stopni stosuje się zwielokrotnionyprzedrostek "pra-" (np. prapradziadek), co wżargonie genealogicznym czasem różnie zapisuje się z podaniem liczby (np.dziadek 3. stopnia,3xpradziadek,pra(3)dziadek itp.).
Linię wstępną tworząprzodkowie probanta:rodzice (ojciec,matka), dziadkowie (dziadek, babka), pradziadkowie (pradziadek, prababka), prapradziadkowie (prapradziadek, praprababka), praprapradziadkowie itd.
Linię wstępnych po ojcu nazywa się liniąpo mieczu (np.babka po mieczu), a linię po matce –po kądzieli (np.dziadek po kądzieli, ale takżepradziadek raz po mieczu, dalej po kądzieli). Zamiast określeńpo mieczu i po kądzieli można też używać określeńojczysty (macierzysty) lubze strony ojca (matki). Wszystkich męskich przodków cały czas po mieczu nazywa sięlinią męską (patrylinearną), a wszystkie kobiety cały czas po kądzieli –linią żeńską (matrylinearną).
Linię zstępną tworząpotomkowie probanta:dzieci (syn,córka), wnuki (wnuk, wnuczka), prawnuki (prawnuk, prawnuczka), praprawnuki itd.
W języku polskim wykształcił się szereg osobnych nazw dla rozmaitych relacji.
Gdy probant i jego krewny znajdują się w obrębietego samego pokolenia, to w drugim stopniu krewnych nazywa sięrodzeństwem (brat,siostra). Dotyczy to równieżrodzeństwa przyrodniego (przyrodni brat,przyrodnia siostra), które pochodzi od jednego tylko rodzica wspólnego z probantem, a drugi rodzic pozostaje różny (zobacz:rodzeństwo). Dzieci narodzone zciąży mnogiej nazywane sąrodzeństwembliźniaczym (brat-bliźniak,siostra-bliźniaczka,bliźniaczy brat/siostra lub po prostubliźnię). Z mnogiej ciąży mogą się urodzić (przy wzrastającej liczbie): bliźnięta, trojaczki, czworaczki, pięcioraczki itd.
Dzieci rodzeństwa rodziców (w czwartym stopniu) współcześnie w wielu regionach Polski nazywa siękuzynami. Tradycyjna nazwa takiej relacji, używana nadal w niektórych regionach Polski, torodzeństwo cioteczne (po siostrze rodzica) lubstryjeczne (po bracie ojca, czasem nieprawidłowo także po bracie matki; rzadziejwujeczne, to już bez zastrzeżeń dla obojga rodziców) –brat cioteczny,siostra cioteczna,brat stryjeczny (wujeczny),siostra stryjeczna (wujeczna).
Krewni dalszych stopni w linii bocznej równej (wspólni pradziadkowie lub dalej) todrugie i dalszekuzynostwo (drugi, trzeci... kuzyn, druga, trzecia... kuzynka).Dla uściślenia podaje się relację pomiędzy rodzicami, tak więc dzieci braci ciotecznych są rodzeństwem cioteczno-stryjecznym, dzieci braci stryjecznych stryjeczno-stryjecznym itp.
W przypadku krewnychz różnych pokoleń linii bocznej (pokrewieństwo w linii bocznej nierównej), współcześnie coraz częściej dla wszystkich stopni stosuje się jednolitą nazwę:wujostwo (wuj/wujek, ciotka/ciocia). Dotyczy to zarówno czyjegoś krewnego (rodzeństwo rodzica, rodzeństwo dziadka itd.) jak i małżonka tego krewnego, który jest już powinowatym (patrz niżej).
Nadal stosuje się jednak w trzecim stopniu pokrewieństwa (tj. dla rodzeństwa rodziców)ze strony ojca określeniestryjostwo –stryj/stryjek (brat ojca), czasem takżestryjenka/stryjna na żonę stryja, czyli bratową ojca (nieprawidłowo na siostrę ojca). Stąd wywodzi sięrodzeństwo stryjeczne (w czwartym stopniu). Rodzeństwo matki to zawszewuj lubciotka, które to określenia mogą również oznaczać rodzeństwo ojca[1]. Podobnymi terminami określa się powinowatych małżonków krewnego wuja/ciotki (patrz niżej).
W tradycyjnej terminologii, w czwartym stopniu krewnymi w linii bocznej nierównej (rodzeństwo dziadków) sądziadkowie cioteczni lub stryjeczni. Dalsze pokrewieństwa określa się podobnie jak w przypadku dalszych kuzynów, tak więc cioteczny brat dziadka to dziadek cioteczno-stryjeczny itp.; potocznie jednak wszystkich krewnych z poprzednich pokoleń w linii bocznej nierównej nazywa się wujkami i ciotkami.
Dzieci brata tobratanek ibratanica, a dzieci siostry tosiostrzeniec isiostrzenica. Tradycyjnie w przypadku mężczyzny wnuki brata townuk stryjeczny /wnuczka stryjeczna, a wnuki siostry townuk wujeczny /wnuczka wujeczna lub też, w przypadku kobiety wnuki brata/siostry townuk cioteczny /wnuczka cioteczna
Uwaga: określeniakuzynostwo,wujostwo istryjostwo używane są najczęściej do nazwania nie ogółu osób spokrewnionych w jakiś jeden sposób (wszyscy kuzyni albo wszyscy wujowie i ciotki), lecz określa się nimi kuzyna/wuja/stryjai jego małżonkę, a więc krewnego i powinowatego (kuzyn + żona = kuzynostwo; wuj + żona = wujostwo; stryj + żona = stryjostwo).
Powinowactwo rozszerza rodzinę m.in. o krewnych osoby biorącej ślub z probantem. Jeżelimałżeństwo zawiera sam probant, to zewspółmałżonkiem (mąż lubżona) nie łączy go ani pokrewieństwo ani powinowactwo (co do zasady).
Rodzice męża lub żony to współcześnieteściowie (teść, teściowa), ale spotyka się jeszcze swoiste określenie na rodziców samego męża:świekra i świekr (świekier). Dla rodziców jednego ze współmałżonków drugi z nich tozięć (mąż córki) lubsynowa (żona syna).
Jeżeli współmałżonek probanta ma dzieci z poprzednich związków, to dla probanta są topasierb (syn) lubpasierbica (córka), a probant jest dla tych dzieciojczymem (mąż matki) bądźmacochą (żona ojca). Tacy rodzice i dzieci nazywani sąprzybranymi (przybrany ojciec, matka, syn, córka), a rodzina –rodziną przybraną.
W linii bocznej powinowactwo:
Szwagier to brat małżonka/żony lub mąż siostry.Szwagierka to siostra współmałżonka,bratowa to żona brata. Zwyczajowo nazywa się również szwagrem brata bratowej lub szwagra albo męża szwagierki, analogicznie szwagierką siostrę bratowej, szwagra lub szwagierki albo żonę szwagra. Osób tych nie łączy już jednak stosunek prawny powinowactwa.
Małżonek kuzyna, kuzynki, wuja i ciotki nazywa się na ogółtak samo, np. mąż kuzynki (czyli cioteczny lub stryjeczny szwagier) to po prostu kuzyn. Żoną stryja jeststryjenka lubstryjna. Żona wuja towujenka lubwujna.Wuj/wujek jest też określeniem męża ciotki; zanikło obecnie swoiste określenie męża ciotkipociot (rzadziejnaciot), po którym zostało tylko słowopociotek, oznaczające żartobliwie dalekiego krewnego lub powinowatego.
Rzadko stosuje się jakieś inne, swoiste wyrazy dla np. dziadka od żony, wujka od męża, męża babki ciotecznej itp. Bardzo często (zwłaszcza dla par posiadających wspólne dzieci) rodziców, dziadków, kuzynostwo czy wujostwo każdego z małżonków (rodziców) w kontaktach osobistych nazywa się (po prostu) ojcem, babcią, kuzynem, ciocią itd.
W świetle przepisówprawapowinowactwo kończy się na relacji pomiędzy współmałżonkiem probanta a krewnymi probanta oraz na relacji pomiędzy samym probantem a krewnymi jego współmałżonka. Pozostałe relacje żargonowo nazywane sązimnym powinowactwem i nie są brane pod uwagę przez prawo jako powinowactwo, ale życie rodzinne jest bardziej złożone i dopuszcza i nazywa także dalsze relacje rodzinne, w których różne rodziny przenikają się wzajemnie (koligacje).
Dzieci rodzica przybranego (ojczyma, macochy) z poprzednich związków nie są z probantem spowinowacone, ale czasem nazywa się jerodzeństwem przyrodnim (nieprawidłowo) lub przez analogięrodzeństwem przybranym (przybrany brat, przybrana siostra).
Należy podkreślić, że o ile przykładowo brat żony to szwagier, a jego żonę nazywa się czasami równieższwagierką, to między probantem a żoną brata żony probanta (czyli ową nieprawidłową `szwagierką`) nie zachodzi powinowactwo. Podobnie dotyczy toszwagra ibratowej.
Rodzice zięcia i synowej bywają w niektórych regionach Polski określani jakoswat i swatowa (swachna, swacha).
| pradziadek | prababka | pradziadek | prababka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| babka stryjeczna | dziadek stryjeczny (stryj lub wuj) | babka cioteczna (ciotka) | dziadek ojczysty (dziadek) | babka ojczysta (babka) | dziadek wujeczny/ cioteczny (wuj) | babka cioteczna (ciotka) | dziadek macierzysty (dziadek) | babka macierzysta (babka) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| wuj | ciotka | stryj (wuj) | stryjenka (wujenka, ciotka) | ojciec | matka | wuj | ciotka | wuj | wujenka (ciotka) | teść/świekr | teściowa/świekra | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| brat cioteczny (kuzyn) | siostra cioteczna (kuzynka) | brat stryjeczny (kuzyn) | siostra stryjeczna (kuzynka) | brat | bratowa | szwagier | siostra | probant | żona/mąż | szwagier | szwagierka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| bratanek | bratanica | siostrzeniec | siostrzenica | syn | synowa | zięć | córka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| wnuk stryjeczny/ cioteczny | wnuczka stryjeczna/ cioteczna | wnuk wujeczny/ cioteczny | wnuczka wujeczna/ cioteczna | wnuk | wnuczka | wnuk | wnuczka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wjęzyku angielskim używa sięstopni iprzesunięć oraz nazwykuzyn (np.1st cousins once removed tokuzyni pierwszego stopnia raz przesunięci, co w języku polskim oznaczadzieci stryjecznych lub ciotecznych dziadków. Angielska notacja nie oddaje w nazwie różnicy pokoleń (kuzynami są zarównonasze kuzynostwo jak i wujostwo oraz wszyscy ich potomkowie, dla których jest się wujkiem lubciocią).Stopień nawiązuje do stopnia pokrewieństwa ze wspólnym przodkiem (lecz nie jest z nim tożsamy), aprzesunięcie nawiązuje do różnicy pokoleń, aczkolwiek w danym stopniu kuzyn przesuniętyw górę (dla probanta to wujek lub ciotka) nazywa się tak samo jak kuzyn przesuniętyw dół (probant jest dla tej osoby wujkiem lub ciocią). W całym tekście, ilekroć mowa o stopniach, to chodzi onasze stopnie pokrewieństwa lub powinowactwa, anie stopnie kuzynostwa anglosaskiego.
Osobny artykuł:staropolskie określenia stopnia pokrewieństwa.Odsyłacze prowadzą doWikisłownika.
babka– babka cioteczna– babka macierzysta– babka ojczysta– babka po kądzieli– babka po mieczu– babka stryjeczna–babcia–bliźniak–brat– brat cioteczny– brat stryjeczny– brat wujeczny–bratanek–bratanica–bratowa–ciocia– cioteczna siostra–cioteczny– cioteczny brat–ciotka–córka–dziadek– dziadek cioteczny– dziadek macierzysty– dziadek ojczysty– dziadek po kądzieli– dziadek po mieczu– dziadek stryjeczny–dziadkowie–dziewierz–jątrew–kuzyn–kuzynka–kuzynostwo–macocha–małżonek–małżonkowie–mama–matka–mąż– naciot–ojciec–ojczym–ojczysty–pasierb–pasierbica– pociot–po kądzieli–po mieczu–prababka–prababka–pradziad–pradziadek–pradziadkowie–prawnuczka–prawnuk–prawnuki– przybrana matka–przybrany– przybrany ojciec– przyrodnia siostra–przyrodni– przyrodni brat–rodzeństwo– rodzeństwo cioteczne– rodzeństwo stryjeczne– rodzeństwo wujeczne–rodzic–rodzice–siostra– siostra cioteczna– siostra stryjeczna– siostra wujeczna–siostrzenica–siostrzeniec–stryj–stryjek–stryjenka–stryjna–stryjostwo–swachna–swat–swatowa–syn–synowa–szwagier–szwagierka–świekr–świekier–świekra–tata–teściowa–teść–wnuczka–wnuk–wnuki–współmałżonek–wuj–wujek–wujostwo–zięć–żona
Tekstyaktów normatywnych (np. ustaw) posługują się niemal wyłączniestopniami i liniami pokrewieństwa i powinowactwa, bez wyliczania nazw konkretnych relacji. I tak zamiast nazywać poniższe relacje,ustawodawca napisze zamiast:
itd.
Prawo posługuje się również terminami:
Z reguły prawo nie odnosi się do dalszych stopni pokrewieństwa.
| pokrewieństwo |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| koicja ipowinowactwo |
| ||||||||||
| inne |
