Bozony X i Y – hipotetycznecząstki elementarne, których istnienie jest postulowane przezteorię wielkiej unifikacji SU(5), ale nie zostało dotąd potwierdzone doświadczalnie.

Byłyby tobozony cechowania o niezerowejmasie spoczynkowej (tak jakW iZ) odpowiadająca za nowy typ oddziaływań. Oddziaływania te przekształcałybykwarki wleptony i odwrotnie. Umożliwiałoby takie procesy, jak niezaobserwowany dotądrozpad protonu orazbariogeneza, czyli powstanie asymetrii materii i antymaterii w dawnym Wszechświecie.Ładunek elektryczny bozonu X wynosić powinien 4/3e, a bozonu Y – 1/3 e.Bozony te powinny też posiadać, tak jak kwarki, trzykolory.

Przykład procesu z udziałem bozonu X:

${\displaystyle u+u\to X\to e^{+}+\overline{d}}$

W rezultacie tego procesu dwakwarki u przekształcałyby się wantykwark d ipozyton.

Przykład procesu z udziałem bozonu Y:

${\displaystyle u+d\to Y\to {\overline{\nu }}_e+\overline{d}}$

W rezultacie tego procesukwark u ikwark d przekształcają się wantykwark d iantyneutrino elektronowe.

W sumie istnieć powinno 12 cząstek pośredniczących w przemianie kwarków w leptony: bozony X i Y wraz z antycząstkami (ładunki 4/3 e, 1/3 e, −1/3 e, −4/3 e), każda w trzech kolorach. Mówi się też czasem, że istnieje 12 hipotetycznych rodzajów bozonów X.

Wraz z bozonami X i Y ospinie 1 teorie wielkiej unifikacji przewidują pojawienie się dodatkowychbozonów Higgsa o spinie 0^[1].

Jak dotąd w żadnym doświadczeniu nie potwierdzono istnienia bozonów X ani Y. Nie zaobserwowano też dotąd samorzutnego rozpadu protonu, mimo trwających od wielu lat wysiłków fizyków eksperymentalnych. Ostatnie eksperymenty przeprowadzone w wielkim akceleratorze cząstek wCERNie tuż przed rozpoczęciem jego przebudowy naLHC wykazały, że „istniejące struktury są gładkie” i nie zaobserwowano śladów żadnych nowych oddziaływań. Istnienie bozonów X i Y jest więc hipotetyczne i wynika jedynie z istniejących na jego temat czysto teoretycznych hipotez (teoria wielkiej unifikacji).

• https://web.archive.org/web/20061011093356/http://bsu.edu.ru:8801/resource/nphys/spargalka/040.htm(ros.)

• Hipotetyczne cząstki
• Bozony