Botswana,Republika Botswany (ang.Republic of Botswana,tswanaLefatshe la Botswana) –państwo w południowejAfryce. Zajmuje powierzchnię 581 730 km², a zamieszkane jest przez 2 450 668 osób (szac. 2024)[2].
Botswana jestrepubliką zsystemem parlamentarnym. Stolicą i największym miastem jestGaborone. Innym większym ośrodkiem miejskim jestFrancistown. Kraj cechuje się niewielką gęstością zaludnienia (4,2 os./km², 2024), ludność skoncentrowana jest głównie we wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Gospodarka Botswany należy do najbardziej rozwiniętych w Afryce, zPKB realnym per capita na poziomie 17 500 USD (2023). Opiera się w dużej mierze nagórnictwie – szczególnie istotną rolę w rozwoju gospodarczym kraju odgrywało wydobyciediamentów – isektorze usługowym, w tymturystyce. Walutą jestpula[2].
W XIX wieku obszar Botswany znajdował się pod władaniem ośmiu plemiennych królestw ludu Tswana. W 1885 rokuBrytyjczycy ustanowiliprotektoratBeczuany, by zapewnić możliwość ekspansji kolonialnej w położonej w głębi kontynentuRodezji, czemu zagrażałyniemieckie postępy wNamibii[a] (wyścig o Afrykę). Władze kolonialne tylko w niewielkim stopniu ingerowały w sprawy protektoratu, a osadnictwo białych osadników było ograniczone. Przewidywano jego przyszłą integrację z Rodezją, tudzież z powstałym w 1910 rokuZwiązkiem Południowej Afryki, jednak plany te nie zostały zrealizowane. Botswana uzyskała niepodległość w pokojowy sposób w 1966 roku[3]. Państwo w dużej mierze uniknęło wewnętrznych i zewnętrznych konfliktów zbrojnych, charakterystycznych dla wielu innych krajówAfryki Subsaharyjskiej, i wykształciło stabilny systemdemokracji liberalnej[3][2].
Botswana, położona w południowej Afryce, nie ma dostępu domorza, co sprawia, że pod wieloma względami jest ona uzależniona gospodarczo od swoich sąsiadów.
Większą część kraju zajmujepółpustynna,bezodpływowakotlinaKalahari. Jej średnia wysokość wynosi około 800 m n.p.m. Na północy znajduje się bagienny obszar śródlądowejdelty Okawango. Okresowo wody przedostają się dalej na wschód do nieckiMakgadikgadi. Najważniejszą rzeką Botswany jest położona na południowo-wschodniej granicyLimpopo, gdzie koncentruje się ludność Botswany, w tym stolica krajuGaborone.
W Botswanie panujeklimat podzwrotnikowy suchy z porą gorącą od października do marca. Opady są skąpe (od 750 mm na północy do 125 mm na południu) i nieprzewidywalne. Większość terytorium kraju porasta ciernistasawanna, a około 1% widne suche lasy (w dolinie rzekiChobe na północy).
Tereny dzisiejszej Botswany pierwotnie były zamieszkiwane przezBuszmenów. Od przełomu XVI i XVII wieku zaczął na nie napływać ludTswana, posługujący sięjęzykiem tswana zrodziny bantu.
Władze brytyjskie przewidywały wcielenie protektoratu Beczuany do Związku Południowej Afryki, jednak wobec opozycji przywódców plemiennych plany te nie zostały zrealizowane. Ostatecznie odstąpiono od nich wraz z intensyfikacją politykiapartheidu prowadzonej przez władze Południowej Afryki i zerwaniem więzi z Wielką Brytanią (proklamacjaRepubliki Południowej Afryki w 1961 roku)[5]. W 1965 roku stolicę przeniesiono z Mafeking (wówczas już na terytorium obcego państwa) do wybudowanego od podstaw miastaGaborone[3].
W latach 50. XX wieku w Beczuanie powstały ruchy narodowowyzwoleńcze, które doprowadziły w roku 1966 do niepodległości kraju, pod nazwą Botswana. Pierwszym prezydentem zostałSeretse Khama. Wybrano go ponownie na dwie kolejne kadencje i zmarł pełniąc urząd 13 lipca 1980. Prezydenturę po nim objął będący wówczas wiceprezydentemQuett Masire, który uzyskał reelekcje w wyborach w 1984, 1989 i 1994. W 1998 prezydentem zostałFestus Mogae, który sprawował władzę do chwili ustąpienia z urzędu w roku 2008. W latach 2008–2018 urząd prezydenta sprawowałSeretse Ian Khama – syn pierwszego prezydenta Seretse Khamy.
Botswana jest parlamentarną republiką w ramachWspólnoty Narodów. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent wybierany w pośrednich wyborach przez Zgromadzenie Narodowe na 5-letnią kadencję. Prezydent mianuje członków rządu.
Władza ustawodawcza należy do dwuizbowegoparlamentu. W wyższej izbie, doradczej 15-osobowej Izbie Wodzów (House of Chiefs) zasiada 8 wodzów najważniejszych plemion, 4 członków wybieranych co 5 lat i 3 członków wybieranych przez pozostałych 12. Niższa izba, Zgromadzenie Narodowe (National Assembly), składa się z 40 członków wybieranych w bezpośrednich wyborach na 5-letnią kadencję. Główną partią jestDemokratyczna Partia Botswany(inne języki) (BDP,Botswana Democratic Party).
Botswana notuje najwyższy wzrostPKB na osobę na świecie. Średni wzrost w latach 1966–1999 wyniósł ponad 9%. Ten spektakularny rozwój Botswana zawdzięcza głównie reformom gospodarczym dokonanym przezSeretse Khamę oraz wydobyciudiamentów. W chwili obecnej Botswana boryka się zepidemiąAIDS: według szacunków 15% mieszkańców tego państwa jest zakażonych wirusemHIV[6].
Najwyższe zyski przynosi gospodarce Botswanygórnictwo, choć większość ludności pracuje w rolnictwie. Tylko 2% powierzchni kraju stanowią grunty orne, 70% to pastwiska. Krajowa produkcja żywności rolnej jedynie w połowie zaspokaja potrzeby mieszkańców, ale kraj nie ma problemu z zapewnieniem importu brakującej żywności. Botswana jest za to znaczącym eksporterem mięsa wołowego. Uprawia się przede wszystkimkukurydzę,sorgo,orzeszki ziemne,proso zwyczajne,słoneczniki zwyczajne,rośliny strączkowe, warzywa, owoce orazbawełnę. Z powodu suszy zmniejszyło się pogłowie bydła i owiec. W pobliżu miejscowościOrapa iJwaneng znajdują się bogate złoża diamentów. Botswana jest największym na świecie producentem tegominerału. Dochody z jego sprzedaży stanowią 80% zysków z eksportu. W Botswanie eksploatuje się także bogate złożaniklu imiedzi.
17% terytorium kraju zajmująparki narodowe irezerwaty przyrody. Do 2013 roku uzyskiwano ok. 20 mln dolarów rocznie z turystyki łowieckiej, jednak od 1 stycznia 2014 wprowadzono, z przyczyn etycznych i dla ochrony zwierzyny, zakaz polowań na terenach publicznych[7].
↑KonradK.CzernichowskiKonradK.,DominikD.KopińskiDominikD.,AndrzejA.PolusAndrzejA.,Klątwa surowcowa w Afryce? przypadek Zambii i Botswany, Warszawa: CeDeWu, 2012, s. 51,ISBN 978-83-7556-505-8.
_-_BWA_-_UNOCHA.svg)
